- Này ông anh, hãy vui lòng nói cho tôi rõ vì sao một kẻ biết nhận thức như ông anh mà lại đi say đắm một con người “nợm” như một cái máy, say đắm một gương mặt bằng sáp?
Nathanael sắp sửa lớn tiếng phản đối bạn mình nhưng chàng giữ lại sự bình tĩnh và ôn tồn trả lời:
- Này Sigismond, hãy nói cho tôi rõ tại sao đôi mắt sáng lạn của bạn, tâm hồn sẵn sang cảm xúc về cái “đẹp” của bạn, lại không nhìn thấy, không cảm xúc về những nét quyến rũ tuyệt vời của Olympia? Nhưng tôi nghĩ rằng định mệnh đã giúp tôi khỏi phải xem ông bạn là đối thủ, vì nếu ông bạn đã nhìn nàng như tôi nhìn, thì một trong hai chúng ta phải gục đẫm máu dưới chân của đối thủ mình.
Sigismond đã nhận thấy rõ bạn mình đang lâm vào một trạng thái nào rồi! Chàng khôn khéo xoay hướng câu chuyện, và sau khi nói rằng trong tình yêu, không ai có thể phê bình về một sự việc gì cả, chàng còn nói thêm:
- Tuy vậy, một số đông trong chúng tôi đã có sự phê bình giống nhau về Olympia., Đối với chúng tôi, hình như nàng … - nói ra bạn đừng giận nhé – hình như nàng không có được chút gì gọi là sống động cả, nàng là một con người không hồn. Hình vóc của nàng rất cân đối – cũng như gương mặt của nàng – đúng vậy – và nàng cũng có thể là rất đẹp, nếu đôi mắt của nàng có thể dùng cho một cái nhìn nào đó! Lối đi đứng của nàng quả thật là nhịp nhàng một cách kỳ dị và mỗi một cử động của nàng hình như là do sự điều khiển của những bánh xe mà người ta cho hoạt động một cách liên tục. Dáng đi đứng của nàng, giọng hát của nàng cũng đều có sự đều đặn nhịp nhàng và khó coi ấy tất cả làm liên tưởng đến sự cấu tạo của một bộ máy; còn đối với những bước khiêu vũ của nàng, sự nhận xét cũng giống như trên. Cô Olympia đối với chúng tôi trở thành một vật ghê tởm và chúng tôi không muốn có gì liên quan đến với nàng cả. Chúng tôi nhận thấy nàng thuộc về loại sinh vật bất động nhưng nàng lại muốn tỏ ra là đang sinh hoạt.”
Nathanael không muốn để cho những cảm xúc chua xót kia lôi cuốn mình、những cảm xúc mà sự trình bày của Sisgismond vừa gây nên nơi tâm hồn chàng. Chàng chỉ trả lời một cách giản dị và nghiêm nghị như sau “Đối với các bạn, đối với những tâm hồn phàm tục tầm thường, có thể Olympia chỉ là một sinh vật lạ lùng mà thôi! Một sự cấu tạo như vậy chỉ phát hiện với tâm hồn một thi nhân! Chỉ đối với tôi, sức nóng của cái nhìn ái ân của nàng muốn ôm ấp, chỉ nơi nàng mà tôi đã tìm được lại sức sống của tôi! Không phải như những tâm hồn nông cạn, nàng không thích những câu chuyện tầm thường; nàng nói rất ít, đúng thế! Nhưng chỉ đôi tiếng nàng nói ra cũng đủ gợi lên cả một nền văn chương của thế giới vô hình, thế giới đầy tình yêu và sự hiểu biết về nếp sống trí tuệ, hướng về một sự vĩnh cửu bất diệt. Tất cả những thứ ấy chắc có lẽ cũng là vô nghĩa đối với các bạn, và chắc các bạn cũng cho đấy toàn là những lời trống rỗng! Mong thượng đế hãy ban phước lành cho bạn, hỡi người bạn thân ái của tôi!
Sigismond nói lại với chàng một cách dịu dàng, bằng một âm thanh gần như đau xót. “Hình như bạn đang đi trên một con đường không tốt đẹp mấy. Hãy tìm gặp tôi, nếu… mà thôi, tôi không muốn nói thêm nữa làm gì!”
Nghe Sigismond nói như vậy, Nathanael lại nhận tưởng một cách đột ngột rằng người bạn lạnh nhạt và tầm thường Sigismond hôm nay đã tỏ được với mình một tấm tình bạn hữu chân thành, do đó chàng siết chặt tay người bạn rất thân mật. Nathanael đã quên bẵng rằng trong cuộc đời chàng, còn có một nàng Clara mà chàng đã yêu ngày trước. Mẹ chàng, Lothaire, hai kẻ này cũng đã bị xóa hẳn trong trí nhớ của chàng; chàng chỉ còn biết sống cho Olympia và luôn luôn chàng đến bên nàng để tỏ bày mối tình của mình, bàn về sự cảm thông của đôi tâm hồn, và trình bày những tế nhị thuộc tâm lý con người, chàng nói đủ mọi sự, Olympia lắng nghe và tỏ vẻ như hiểu chàng rõ lắm.Nathanael lục từ cuối hộc tủ tất cả những gì chàng đã viết ra trước đây như thơ, tả cảnh, tiểu thuyết, tùy bút; sự bức xúc của chàng càng tăng dần mỗi ngày; chàng càng sáng tác thêm thi ca trong những lúc dạo chơi dưới ánh trăng và chàng đọc tất cả những sáng tác của chàng cho Olympia nghe, không hề cạn hơi. Và chàng cũng chưa hề bao giờ tìm được một thính giả ngoan ngoãn như Olympia. Nàng thêu mà không đan, nàng cũng không nhìn qua khuông của sổ. Nàng không nuôi chim, nàng không đùa với một con chó con, với một con mèo dịu dàng, nàng không vò một mảnh giấy nhỏ trong các đầu ngón tay, nàng không cố gắng giữ đừng ngáp bằng một cái trằn hắn giả tạo; tóm lại, nàng nhìn chàng hằng giờ, không xê xích, không lui tới, không động đậy và cái nhìn của nàng trở nên mỗi lúc một sáng lạn, mỗi lúc một linh hoạt; cuối cùng, chỉ lúc Nathanael đứng dậy, nàng mới mấp máy: A! A! rồi thì: chúc bạn ngon giấc. Khi trở về phòng, Nathanael la lớn:
- Hỡi tâm hồn rung cảm và sâu sắc! Chỉ có em, chỉ có em mà thôi, trên cõi đời này, chỉ có em đã hiểu được anh!
Chàng rung lên vì hạnh phúc, khi nghĩ đến những mối tương quan tinh thần đã có được giữa chàng và Olympia, những tương quan này tăng dần mỗi ngày và hình như có một âm thanh huyền bí bên trong đã diễn đạt tất cả những cảm xúc của người con gái của giáo sư. Phải là như vậy, vì Olympia không nói được gì hơn ngoài những tiếng mà tôi đã kể trên. Nhưng trong những lúc tâm trí sáng suốt (như lúc ban mai, lúc tâm trí không vướng phải một cảm tưởng nào) khi Nathanael nhớ lại sự câm lặng và sự bất động của Olympia, chàng tự an ủi mình bằng ý nghĩ: - Nói nhiều để làm gì? Nói cũng chỉ là nói mà thôi! Cái nhìn cao đẹp còn nói nhiều hơn là bao nhiêu ngôn ngữ. Có nên bắt buộc quả tim nàng khép chặt lại trong vòng chật hẹp của sự nhu cầu và nàng cần phải bắt chước những lời than khốn đốn của chúng ta để diễn đạt tư tưởng không?
Giáo sư Spalazani hình như rất hân hoan về sự gắn bó giữa con gái ông và Nathanael. Giáo sư biểu lộ sự thỏa mãn của mình bằng cách rất ý nghĩa là tuyên bố rằng ông ta cho phép con gái tự do lựa chọn người chồng tương lai. Được khuyến khích bởi lời tuyên bố kia, tim nóng phừng phừng ước vọng, Nathanael trong ngày tiếp đó, quyết định cầu xin Olympia hãy nói với chàng bằng những lời rõ rệt những gì mà đôi mắt nàng đã cho chàng nghe từ lâu rồi. Chàng tìm chiếc nhẫn mà mẹ chàng đã cho khi xa chàng. Chàng muốn tặng chiếc nhẫn ấy cho Olympia, để làm của tin cho cuộc sum họp vĩnh viễn sau này. Trong lúc tìm kiếm chiếc nhẫn, những bức thư của Clara và của Lothaire hiện ra trước mắt chàng; chàng lạnh lùng vứt hết qua một bên, tìm ra được chiếc nhẫn, đeo ngay vào ngón tay và chạy nhanh đi tìm Olympia. Chàng đã trèo lên những nấc thang lầu, chàng đã đứng dưới mái hiên, khi chàng vẳng nghe một sự náo động kỳ lạ. Tiếng ồn hình như vang ra từ phòng nghiên cứu của Spalazani: một sự đổ xô, những âm thanh loảng choảng, những tiếp đập khô khan nện vào cánh cửa xen lẫn những câu chửi thề và nguyền rủa:
- Mày có bỏ ra không? Mày có bỏ ra không? Thằng khốn nạn! Thằng đê tiện! A!A!A!A! Đây không phải là chợ búa gì! Ta, ta đã gắn đôi mắt cho hắn!
- Còn ta, những cái bánh xe!
- Mặc kệ những bánh xe của mày, đồ ngu muội.
- Con chó khốn nạn!
- Mày khốn nạn, đồ làm đồng hồ!
- Này, con quỷ sứ, mày có đi ngay không?
- Mày có dừng lại không, phản bội!
- Mày là loại thú ban đên! Có chịu đi không?
- Mày có chịu bỏ hắn ra không?
Đó là giọng nói của Spalazani và âm thanh của tên Coppelis khủng khiếp. Hai người đang lăn xả vào nhau và gào thét với nhau. Nathanael quá sợ hãi, chạy nhanh vào núp tại một căn phòng nhỏ. Giáo sư nắm đôi vai của một thân hình đàn bà, người Ý Coppola nắm đôi chân của thân hình ấy, và cả hai người giật qua giật lại, cố kéo thân hình kia về phía của mỗi người, quyết tranh nhau một cách hùng hổ để đoạt lấy thân hình kia về mình. Nathanael lùi lại, run lên và ghê khiếp khi vừa nhận ra gương mặt của Olympia; cơn tức nổi lên, chàng nhảy phăng vào hai bên hung hăng nọ, để đoạt lại người yêu của mình; nhưng cùng lúc ấy, Coppola đã giật một cách mạnh bạo thân hình Olympia khỏi đôi tay của Giáo sư. Coppola dở cao thân hình ấy lên và đánh sả xuống Giáo sư. Ông này nhào sấp qua một cái bàn, giữa những bình thuốc, sừng giác mắt, ống thủy tin, tan vỡ rang rãng thành muôn nghìn mãnh chói sáng. Coppola đội thân hình lên đôi vai và bước xuống cầu thang một cách nhanh lẹ, vừa cười lớn tiếng. Người ta nhận thấy đôi ống chân của Olympia thòng lòng sau vai ông ta, chạm vào thang lầu và vang nghe như một vật gì cứng. Nathanael đứng im lặng. Chàng đã thấy một cách quá rõ ràng từng cái mặt bằng sáp của Olympia không có mắt, chỉ có hai lỗ hũng đen xẫm hiện lên đấy. Đó là một con người bằng máy, không hoạt động. Spalazani loay hoay trên miếng thảm lót ngách cửa; những mãnh chai đã làm ông bị thương nơi đầu, ngực và tay. Máu chảy ra rất nhiều nhưng ông ta lấy lại sức ngay liền sau đó.
- Đuổi theo nó! Đuổi theo nó..Mày còn đợi gì nữa!? Thằng Coppelius khốn kiếp đã đoạt con người máy hoàn toàn nhất của ta. Ta đã khổ công trong hai mươi năm qua. Ta đã hy sinh cả thần xác, cả cuộc đời! Những bánh xe, giọng nói, tất cả, tất cả đều là của ta. Hai con mắt..hắn đã đánh cắp của mày. Thằng vô liêm sỉ! Chạy theo hắn đi.. Đem về trả lại cho ta Olympia, kìa đôi mắt”.
Nathanael nhận thấy gần ngách cửa một cặp mắt rướm máu, đôi mắt nhìn chàng trực chỉ. Spalanzani nhặt đôi mắt ấy và quăng vào chàng quá mạnh đến nổi đôi mắt kia đập vào ngực chàng. Sự mê sảng xâm chiếm lấy Nathanael và xáo trộn cả luồng tư tưởng của chàng. Hui!Hui! Hui! Chàng vừa ré vừa uống giọng. Quay! Quay! Vòng lửa! Quay lên! Búp bê xinh đẹp bằng gỗ! quay nữa đi.. vui vẻ lên! Vui vẻ lên! Búp bê xinh đẹp!
Vừa ré, Nathanael vừa nhảy ào vào giáo sư và bóp cổ ông ta. Nếu không có nhiều người nghe tiếng động đã kịp chạy đến gỡ giáo sư Spalanzani ra khỏi đôi bàn tay hung dữ của Nathanael, có lẽ chàng đã bóp nghẹt cổ giáo sư rồi. Người ta băng bó những vết thương cho giáo sư. Sigismond hết sức mệt nhọc mới giữ lại được ít sức vùng vẫy của bạn mình. Nathanael vẫn thôi không ré mãi bằng một âm thanh kỳ dị “Quay nhanh, quay tưng bừng lên! Búp bê xinh đẹp!” Chàng cũng không thôi đập đánh, đá xung quanh lung tung. Cuối cùng, người ta vật ngã được chàng và trói lại. Âm thanh của chàng yếu dần, nhỏ dần và biến thành một tiếng rên rỉ man rợ. Chàng Nathanael khốn khổ kia từ đấy luôn luôn bị mê sảng một cách ghê gớm. Người ta phải mang chàng vào một trại điên.
VIII
Trước khi nói thêm về người thanh niên bất hạnh tên Nathanael, đối với những bạn muốn biết rõ hơn về nhà chế tạo người máy tức giáo sư Spalanzani, tôi xin nói trước tiên rằng giáo sư đã hoàn toàn lành hẳn về những vết thương. Tuy nhiên, ông tự thấy bắc buộc phải xa lánh trường đại học, bởi lẽ câu chuyện về Nathanael vừa qua đã gây quá nhiều dư luận không hay. Người ta xem như là một sự phỉnh phờ quá quắt đối với dân chúng trong thành phố, khi giáo sư dẫn con búp bê bằng gỗ của ông đi dạo trên đường và tại đấy, sự biểu diễn kia cũng đã có đạt được chút ít thành công. Những nhà trứ thuật pháp học luận rằng sự phỉnh phờ kia cần phải được trừng trị nặng hơn, do rằng Giáo sư còn có nuôi thâm ý muốn phỉnh gạt tất cả mọi người. Giáo sư đã lừa phỉnh một cách tế nhị đến mức, ngoại trừ một vài sinh viên sâu sắc, không còn ai có thể nghĩ đoán ra được, dầu rằng từ phút đầu, mỗi người đều có chút nghi ngờ. Có người cho rằng mình đã để ý được điểm Olympia hắt hơi nhiều hơn là ngáp dài, đó là một điểm khác biệt với sự thông thường. Họ bảo đó là kết quả của máy móc bên trong, kêu lên một cách rõ ràng không thể chối cãi được. Về sự thảo luận trên, người Giáo sư của Thi ca và của sự hùng biện rít một hơi thuốc, gõ xuống hộp thuốc và nói một cách trịnh trọng:
- Thưa các ngài, các ngài chưa tìm ra điểm trọng yếu của vấn đề. Tất cả là một sự biểu hiện, một phương pháp biểu hiện liên tục. Các ngài có hiểu được tôi không?
Một số đông người không chịu chấp nhận lối giải thích ấy. Câu chuyện về con người máy làm mọc lên những cái rễ ăn sâu vào tâm hồn họ - Thế rồi một sự nghi hoặc thật sự đối với những gương mặt người bằng xương bằng thịt thật sự đã xen vào tâm linh của quần chúng. Nhiều kẻ tình nhân, để có thể tin chắc rằng họ không yêu một con người máy, buộc rằng người yêu mình phải khiêu vũ trật nhịp đàn và ca hát sai hơi một chút; họ muốn người yêu của họ đan áo trong khi họ ngồi bên để đọc sách và trước tất cả, họ buộc người yêu phải đôi lần nói lên một cách “thật sự” nghĩa là lời nói kia phải diễn tả được tình cảm và tư tưởng và chính đó là điều đã làm đứt đoạn phần lớn bao nhiêu gắn bó yêu đương. Coppola biến dạng trước Spalanzani.
Ngày nọ, Nathanael thức tỉnh như sau một cơn mơ sâu xa và mệt nhọc. Chàng mở đôi mắt và cảm thấy lòng bừng khởi do những cảm xúc an toàn tuyệt đối, do sự ấm cúng tuyệt diệu của tâm hồn. Chàng nằm ở gian phòng tại nhà của cha chàng: Clara cúi xuống chàng và gần đâu đấy, mẹ chàng và Lathaire đứng nhìn chàng.
- “Rốt lại, cuối cùng, anh Nathanael yêu dấu của em, anh đã trở về với em, với mẹ và anh Lothaire”
Clara nói như vậy bằng một âm thanh trìu mến, ôm Nathanael vào lòng. Nước mắt chàng tuôn ra rất nhiều. Chàng kêu lên, lòng đau đớn: “Em Clara, em Clara của anh!”
Sigismond luôn luôn ở bên người bạn mình để săn sóc, nhìn thấy Sigismond bước vào phòng, Nathanael chìa bàn tay:
- Này bạn, bạn cũng không quên tôi!
Tất cả những dấu tích về cơn điên qua đã biến đi và sau đó, sự săn sóc của mẹ chàng, của những người bạn, của người yêu đã giúp chàng bình phục hẳn. Một ông bác họ già chết từ lâu, có để lại cho mẹ Nathanael một khu vườn và một căn nhà rộng rãi, tại một cảnh trí xinh đẹp, không cách xa thành phố. Chính tại đấy mà mọi người có dự định lui về, bà mẹ, Nathanael, Clara mà chàng sắp lấy làm vợ và Lothaire. Nathanael trở nên dịu dàng hơn bao giờ hết; chàng đã tìm lại được sự thanh thản, vô tư của thời kỳ còn nhỏ và chàng cũng đã biết thưởng thức đúng mức tâm hồn trong sáng và cao đẹp của Clara. Không ai muốn nhắc lại với chàng những sự việc đã xảy ra trước đây. Khi Sigismond giã từ chàng, Nathanael nói: “Này bạn, trước đây, tôi đi trên một con đường tăm tối, hiểm nghèo nhưng tôi đã nhờ được một vị thần kéo tôi vào con đường sáng sủa của thiên đàng. Vị thần ấy chính là Clara”. Sigismond không muốn để chàng nói thêm gì nữa, e ngại rằng khi nói nhiều, chàng sẽ nhớ lại và cũng lại đi vào những tư tưởng hắc ám qua. Đã đến lúc mà bốn con người sung sướng kia lên đường để đi đến nơi dự định, là khu vườn thôn dã. Trong ngày khởi hành, họ phải đi ngang qua những con đường thành phố để tìm mua đôi vật dụng cần thiết. Cái thành cao của khu viện thành phố tỏa bóng mát khổng lồ trên mái chợ. Clara nói “Chúng ta thử trèo lên thành kia để ngắm một lần nữa những đồi núi đẹp” Nói xong, Nathanael và Clara trèo lên. Bà mẹ và người tớ gái trở về lại nhà – Còn Lothaire, vì không muốn trèo lên bao nhiêu nấc thang nên đã đứng lại dưới nhà chuông. Sau một chốc, đôi tình nhân đã đứng gần sát bên nhau, trên mái hiên cao nhất của thành, và họ đắm nhìn những cảnh đồi bát ngát hương, sau đó hiện ra những ngọn núi xanh cao vút như những kinh thành của cá vị thiên thần. Clara nói “Này anh, hãy nhìn vừng cây xanh lạ lùng kia, hình như vừng cây ấy đang đi lại với chúng ta” Nathanael lục tìm trong túi áo một cách máy móc. Chàng mò chạm phải cái kính dòm của Coppelius. Chàng để lên mắt và nhìn thấy hình ảnh của Clara! Huyết quản chàng đập lên mạnh mẽ, đôi mắt chàng chớp lên những tia sáng và chàng bắt đầu rống lên như một con thú dữ; sau đó chàng nhảy tưng tưng trong không khí, vừa ré vừa cười lớn: “Búp bê xinh đẹp! Quay lên tưng bừng! Quay lên búp bê xinh đẹp! Chàng bồng xoáy Clara vào đôi tay một cách mạnh mẽ, chàng muốn quăng nàng từ trên mái cầu của thành xuống vệ gạch đường nhưng Clara cố níu chặt lấy thanh sắt của bao lơn mái cầu, nàng níu chặt một cách ghê gớm. Nathanael trở nên bất lực, Lothaire nghe rõ những tiếng ré khiếp sợ của Clara; một linh cảm rùng rợn chiếm cứ lấy chàng và chàng trèo lên, trèo lên nhanh như gió. Cánh cửa của bậc thang thứ hai bị đóng chặt.
Tiếng ré của Clara càng vang dội không ngừng. Kinh hoàng, sợ hãi, Lothaire tống đạp cánh cửa với hết cả sức lực của minh. Cánh cửa mở toang ra được. Tiếng ré của Clara càng lúc càng yếu dần: “Cứu tôi …Cứu tôi …Cứu tôi!...” Thế rồi âm thanh của nàng tắt lịm trong không gian. Lothaire ré lên: “Nàng đã chết! Nàng đã bị tên khốn nạn kia giết rồi!” Cánh cửa mái nhà cầu cũng đóng chặt. Niềm tuyệt vọng đã giúp chàng một sức mạnh phi thường, chàng bứng cánh cửa khỏi những bản lề. Trời hỡi! Nathanael đang cố xô Clara xuống và Clara đang lủng lẳng ngoài hẳn mái nhà cầu của Thành; nàng chỉ còn bíu được một bàn tay vào thanh sắt của bao lơn. Nhanh như chớp, Lothaire nhảy vồ lấy Clara, kéo nàng vào trong mái nhà cầu và đấm Nathanael một đấm thật mạnh vào giữa mặt để buộc Nathanael nhả miếng mồi của hắn ra. Lothaire bồng người em gái bất tỉnh và một mạch chạy xuống các bậc thang. Clara được cứu thoát. Còn một mình lại trên mái nhà cầu, Nathanael nhìn táo tác xung quanh và nhảy tưng tưng trong không khí vừa la lớn “Quay! Vòng lửa! Quay đi!” Nghe tiếng chàng ré, một số đông người chạy đến. Giữa đám người kia, người ta nhận thấy có Coppelius, cao hẳn lên mọi người bằng một cái đầu. Người ta muốn leo lên nhà chuông để bắt lấy tên điện loạn, nhưng Coppelius vừa nói vừa cười: “A! A！Đợi một chốc, rồi hắn sẽ tự xuống một mình!” – Coppelius cùng đứng nhìn như những kẻ khác. Bỗng chốc NathaNael dừng lại, im lặng. Chàng cúi xuống, và nhìn thấy Coppellius. Chàng ré lên bằng một âm thanh chát chói: “A! những “kong mác” những “kong mác”. Thế rồi chàng nhào từ trên mái nhà cầu xuống thềm gạch. Khi mà Nathanael nằm sãi trên thềm gạch, đầu nát, Coppelius biến mất.
Người ta còn biết chắc rằng, vài năm sau đó, tại một miền xa xăm nọ, Clara ngồi trước thềm nhà xinh đẹp. Bên nàng là người chồng hạnh phúc và ba đứa bé kháu khỉnh, ba đứa con của nàng. Phải kết luận rằng rốt cuộc Clara đã tìm được hạnh phúc gia đình mà tâm hồn trong sáng và thanh thản của nàng đã hứa hẹn, hạnh phúc mà không bao giờ chàng thanh niên cuồng nhiệt, say đắm là Nathanael có thể tạo được cho nàng.
F.T.A HOFFMANN