Ngồi trát lại mấy đoạn tường vôi long lở ở cái điếm canh đê, ông cụ Ruân nói chuyện với anh đội trưởng đội bảo vệ đê, giọng nắc nỏm:
- Anh Ngoạn ạ, luẩn quẩn mãi có nhìn ra đâu. Sau, nghe ông bí thư đảng uỷ, cái Thuận phân tích mới thủng. Ra ông trời lừa người. Lừa đâu có ít, mấy chục năm rồi. Hai trăm hộ, gần nghìn con người, bao nhiêu năm nay cứ nghĩ mình được ăn lộc sông, lộc trời. Nói anh nghe. Một vụ lụt, củi mắc trong vườn, đun phải ba năm mới hết. Có bận còn từ đâu trôi về lù lù cả một bè gỗ lim, gỗ vàng tâm. Cứ như trời cho của vậy.
- Trời cho của! Đội trưởng chành miệng cười.
- Trời cho! Đất cho! Ông cụ Ruân cười, rung những sợi râu lơ thơ bạc xác- Một vụ trầu, mấy ngàn bạc. Buồng chuối mười lăm nải, nải gót nải đầu bằng nhau, bao nhiêu tiền!
- Thế thì bỏ đi cũng tiếc đấy! Đội trưởng gật gù- Nhưng mà để giải phóng lòng sông, vì lợi chung, cụ ạ.
- Thì thế... Nhưng mà anh ơi, vào lỗ hà ra lỗ hổng hết thôi. Ngẫm ra, ông trời cho bao nhiêu, ông lại lấy đi bằng sạch.
- Hà hà... Đội trưởng bật cười. Ông cụ trưởng điếm này ngộ và hóm ra trò. Ông cụ dương hai con mắt bạc, nhìn đội trưởng:
- Tôi nói bằng thật với anh chứ. Cứ nghĩ tới trận vỡ đê năm ấy, tôi lại ghê cả người. ấy thế dưng mà tôi tính anh nghe, ông trời lắm lúc cũng hào sảng ra dáng.
Ghé xuống, ông cụ Ruân thì thào tính toán so đo. A, thì ra bây giờ con người khôn ngoan hơn rồi. ừ, thì trời cho củi, cho màu mỡ phù sa. Nhưng thử tính xem, lụt đúng vụ tám, mất toi hàng chục mẫu hoa màu, và vài trăm con lợn như chơi. Đất ẩm, nhà gianh, mối ăn kiến đục, không có cái nhà gạch thì năm nào cũng phải làm lại nhà. Chưa kể vụ lụt nào chẳng tốn kém săng dầu cho ca-nô chạy đi cứu người, cứu của. Tuy vậy những cái hại ấy gộp lại cũng chưa bằng cái hại của việc do Bãi Soi họp thành xóm làng vậy mà hoá thành vật chướng ngại cho dòng nước chảy. Bây giờ đứng
ở tầm cao, nhìn rộng ra mới thấy: thì ra cái lão hung thần Thuỷ Tinh thả mồi cho người xóm bãi để họ cứ bám lấy đất ấy, để Bãi Soi lù lù nổi lên chắn lối, cho quân của lão dâng nước, nhằm chỗ đê yếu đánh phá.
Cái lão hung thần lừa đảo! Người nhìn ra bụng dạ lão rồi. Người khôn ra, ngày càng khôn ra, chứ đâu hám cái lợi tí tẹo như thằng Bờm chỉ thích hòn xôi! Chuyển xóm, chỉ mất tí củi, rác, còn đất ấy vẫn gieo trồng vụ xuân được cơ mà. Ba trăm héc-ta đất bãi biến thành ba trăm héc-ta ngô, lên cân đối nuôi được trên hai trăm con lợn, lại mở được nghề làm thảm bẹ xuất khẩu. Cây lớn chặt hạ, cây nhỏ bứng đi, đến mùa lũ có về vẫn cứ là thông dòng như thường. Ra con người ngày càng thông minh, giỏi giang là vậy!
Đội trưởng Ngoạn gật gù. Chuyện đời này mà cứ như có hơi hướng cổ tích, thần thoại, lại mang ý nghĩa ngụ ngôn sâu sa.
- Bác Ruân ơi, bác vào nhận phần đất đi.
Nữ chủ tịch Thuận cầm một nắm que tre vót nhọn, leo qua mái đê trong đồng, vừa bước đến đằng sau hai người.
Ông cụ Ruân ngoái lại:
- Cô cứ cho tôi mảnh ở rìa làng ấy.
- Trừ những hộ ưu tiên, còn phải gắp thăm cho công bằng, cụ ạ. Làm gấp để ổn định rồi còn vào vụ cấy hái, nước nôi nữa.
- Ừ, có nhẽ phải thế.
“ Con người ngày càng khôn ra...” Đội trưởng nghĩ, bỏ cái bay, cùng ông cụ đứng dậy.
Một chiếc xe trâu đã qua cầu phao đang ì ạch leo dốc đê. Ba người chạy xuống, bám vào sau xe, đẩy. Con trâu nhoai cổ, chân đạp đất, móng toại từng vệt. Xe nặng quá. Thùng xe chất ngất chum vại, cối đá, cối xay, giương thờ, án thư, lại còn gạch chỉ chèn kín các kẽ hở. Người đánh xe vung roi quất trâu đen đét.
- Này, anh, đánh trâu là đánh mình đấy- Ông cụ Ruân thở hổn hển- Xe nhà ai đấy?
- Xe nhà Long. Chuyến đầu đấy ạ. Cái nhà đến khiếp. Đòn tay, dui mè, tường móng, gạch ngách, gạch bát, gạch lục, vị chi phải trên tám chục xe mới hết- Người đánh xe cáu kỉnh- Mà cái ông Long đến lạ. Đúng ngày đem xe đến chuyển cho nhà ông ấy thì ông ấy bỏ lên huyện.
- Lên huyện công tác rồi à?
Ông cụ Ruân buột miệng kêu to và buông tay.
Chiếc xe lên tới mặt đê. Thuận búi lại mái tóc vừa mới xổ, quay lại gọi ông cụ Ruân. Nhìn thấy hai khoảng mồ hôi thấm từ trong nách áo loang ra khoảng ngực nhô cao của cô gái, đội trưởng quay mặt đi.
- Ông Long lên công tác ở huyện, hả cô Thuận? Lát sau, đội trưởng quay lại. Thuận đang nhìn theo ông cụ Ruân đi xuống dốc.
- Cụ Ruân đang bực vì chuyện ấy đấy, anh Ngoạn ạ.
- Ai mà không bực. Bây giờ, dân người ta có ý thức lắm rồi.
- Anh tưởng em không bực ư?
Nữ chủ tịch quay phắt lại. Nhìn hai con mắt, ươn ướt của cô, đội trưởng lảng mắt đi. Cô ấy vất vả quá. Định bảo cô ấy điều thêm người lên gia cố đê và lo việc trồng thêm tre chắn sóng mà ái ngại quá. Hừ! Ông Long chạy tội, thoát được lên huyện. Con người khôn ngoan lên và ở phía khác, cũng tinh quái quỷ quyệt thêm là vậy.
ý nghĩ chợt sụt hẫng, đội trưởng bỗng thấy như buột tay. Thuận vừa chạy xuống mái đê phía ngoài. Chị ra Bãi Soi. ở ngoài đó, nhà Thưởng vẫn chưa hề động dạng.
°
Loanh quanh một lúc, ngả chiều, đội trưởng mới trở lại cái điếm canh. Góc điếm, trên một tấm cót rải, lão thủ kho tóc xoã đang ngủ. Góc bên này, hai anh thợ, một béo phục phịch, một gầy ngẳng trông như chú thiếu niên mới lớn, đã gạt đất vẽ bàn cờ tướng, đang ồn ĩ bay mã, xuất xe, ghểnh sĩ, lên tướng.
- A, khá!- Anh thợ béo đã có tuổi, gật đầu, thích thú,- Cậu trước lái xe con cho các thủ trưởng, hả?
- Lái xe cho một ông giám đốc xí nghiệp.
- Hèn nào!
- Sao?
- Trình độ cờ vào loại cao thủ đấy! Tất cả cái lính xế lái xe con cho các thủ trưởng đều chơi cờ có hạng. Vì là phải ngồi chờ các thủ trưởng họp mà. Này, chạy quân xe đi, không chết bây giờ!
Đội trưởng cắn môi, cái cười lúng búng trong miệng. Hai anh thợ lái máy phụt vữa này, đến đây đã được một tuần. Họ là công nhân ở cái xí nghiệp bạn đội trưởng làm quản đốc. Chính người quản đốc này, theo giới thiệu của đội trưởng, đã giúp Trọng thiết kế chế tạo ra cái máy phun vữa này. Công việc chưa bắt đầu vì Trọng từ cơ quan chưa trở lại. Sao Trọng chưa trở lại? Tuần trước có hai anh kỹ sư đến khúc đê này. Một anh đeo kính trắng nói, “ Tôi đã hẹn Trọng rồi cơ mà”. Hai người cho biết họ đến khúc đê này để phối hợp với Trọng, dùng phương pháp hấp phụ tia ga-ma để tìm diệt tổ mối.
Chờ ba ngày không thấy Trọng, họ xách máy đi, hẹn ít lâu nữa sẽ quay lại. Vì sao Trọng ở cơ quan lâu thế? Không khéo sai hẹn, lỡ hết công việc mất thôi.
Đội trưởng kê dép, ngồi xuống cạnh bàn cờ, óc nghĩ ngợi mung lung.
- Giao hữu một trận, thủ trưởng.
- Cám ơn. Nhưng trình độ tớ xoàng lắm.
- Em tính mùa khô là mùa ngơi nghỉ. Mà không khí trên đê lúc này thật hợp với món chiến trận này, có phải không thủ trưởng?
- Quanh năm suốt tháng đầu nhem, đít nhọ, thủ trưởng đếch gì.
- Em nói đùa thôi. Chứ trông con người, tướng mạo là em biết ngay ai đáng tôn kính, ai nên coi xoàng chứ.
Đội trưởng bỗng chống tay đứng dậy, giọng nao nuốt khác thường:
- Này các cậu, máy đảm bảo chạy tốt chứ?
- Nó là cái Bông Sen cải tiến, thủ trưởng ạ. Theo thiết kế, có bộ phận nhào vữa, phụt vữa- Anh thợ béo đứng dậy, xoa hai tay- Dùng thuỷ phá thổ khoan lỗ vào tổ mối, rồi sau đó phụt vữa vào, trám lại.
Anh thợ gầy ngước lên:
- Chỉ còn hơi ngại phần áp suất của nó một tí thôi.
- Này. Đội trưởng quay ra cửa. Tớ biết chỗ có tổ mối. Nhiều đấy. Thử một tí được không?
Anh thợ gầy nhổm lên:
- Nhưng mà cách thức phun thế nào, chúng em đâu có biết.
Gãi gãi gáy, đội trưởng lững thững đi ra cửa điếm, làu bàu:
- Thế thì gay nhỉ!
Trong điếm, gã thủ kho đã dậy, ngáp một hơi rõ to và nghêu ngao câu hát quen thuộc. Một chiếc xe trâu nữa vừa vượt khỏi dốc mái đê.
Phía Tây, mặt trời chiếu qua một làn mây xám, toé xuống những tia nắng rẻ quạt. Đúng ở chỗ đó có một chiếc xe đạp đang đi ngược lại.
“ Ai như Trọng?” Đội trưởng thốt kêu nho nhỏ và dún chân chạy ngược chiều chiếc xe để đón Trọng. Bỗng nhiên sao ông thấy sốt ruột thế. Đã quá hẹn rồi mà Trọng chưa trở về!