LA FLET- Dạ có, thưa cậu, và tôi đến đây, nhất quyết chờ đợi cậu; nhưng ông cụ thân sinh của cậu, con người bất nhã nhất trần đời, đã tống cổ tôi ra khỏi đây trái với ý muốn của tôi(1), và xuýt nữa thì tôi bị ăn đòn.
CLÊAN- Công việc của chúng ta như thế nào? Bây giờ, chyện lại cấp bách hơn bao giờ hết! Vì từ lúc mất mặt mày đến giờ, tao phát hiện được là ông cụ nhà tao lại là tình địch của tao.
LA FLET- Cụ nhà ta mà cũng yêu đương?
CLÊAN- Ấy thế! Và tao nghe tin ấy, bị xúc động đến nỗi phải khó khăn vô cùng mới giấu giếm được cho ông cụ khỏi biết.
LA FLET- Bố già, cũng giở trò túng tắng! Chả biết bố nghĩ thế quái nào nhỉ? Bố định chửi đời chắc? Cái trò yêu đương, đâu có phải để cho những hạng người ngợm như bố!
CLÊAN- Đó là trời phạt những tội lỗi của tao, nên mới xui khiến ông cụ rắc mối đa mang như vậy.
LA FLET- Nhưng vì lẽ gì cậu lại giữ bí mật với ông cụ về chuyện tơ tình của cậu?
CLÊAN- Để cho ông cụ đỡ nghi ngờ, hòng khi cần thiết còn có những phương sách để ngăn cản cuộc hôn nhân đó dễ dàng hơn. Thế, họ trả lời mày thế nào?
La Flet- Nói chứ mà, cậu ơi, những kẻ đi vay thật là cực nhục, phải chịu cay đắng trăm đường khi bị dồn đến cái bước như cậu, phải qua tay bọn bóp hầu bóp cổ.
Clêan- Việc không xong à?
La Flet- Xin lỗi (1). Bác cả Ximông nhà ta, người môi giới mà họ mách cho chúng ta, là một con người nhanh nhảu và đầy lòng sốt sắng, bác ta nói rằng đã chọc trời khuấy nước hộ cậu, và đoan quyết rằng mới trông thấy mặt cậu, bác ta đã có cảm tình rồi.
Clêan- Tao có đủ số tiền vạn rưỡi quan mà tao hỏi vay chứ?
La Flet- Vâng, nhưng với một vài điều kiện nhỏ mà cậu phải chấp nhận, nếu cậu định tâm cho công việc trôi chảy.
Clêan- Bác ta có cho mày được giáp mặt người bỏ tiền cho vay không.
La Flet- Ôi chà! Rõ thật, lề lối chẳng phải như vậy đâu. Hắn còn dụng công lánh mặt hơn cậu nữa, và hắn giữ bí mật đến lắm trò, cậu không thể tưởng xiết. Người ta nhất định không cho biết tên tuổi của hắn, và ngày hôm nay người ta sẽ thu xếp cho hắn sẽ tiếp xúc với cậu trong một ngôi nhà mượn, để được nghe chính mồm cậu nói cho biết tình hình tài sản và gia thế của cậu; nhưng tôi tin chắc rằng cứ nói đến tên ông cụ nhà ta, là công việc sẽ được dễ dàng.
Clêan- Và nhất là bà cụ nhà tao đã qua đời, thì phần gia tài mà tao được thừa hưởng của bà cụ, chẳng ai cất quyền tao được.
La Flet- Đây là mấy khoản mà chính hắn đã đọc cho người môi giới viết ra, để đưa cậu xem, trước khi nhúc nhích công việc:
"Giả sử người cho vay được trông thấy mọi bảo đảm chắc chắn, và người đứng vay đã thành niên, và thuộc giađình có tài sản dồi dào, vững chắc, bảo đảm trơn tru, không mắc míu, thì hai bên sẽ làm một trái khoán phân minh và chính xác trước mặt một viên chưởng khế, chọn người hết sức đứng đắn, và muốn được như vậy, sẽ do người cho vay lựa chọn, vì việc lập văn tự cho đúng thể thức là điều tối quan trọng đối với người cho vay."
Clêan- Cái đó thì chả có gì phải nói.
La Flet- "Người cho vay, muốn lương tâm không có điều gì áy náy, chủ trương bỏ tiền ra chỉ lấy lãi mười tám đồng ăn một (1).
Clêan- Mười tám ăn một, lạy chúa! Thật là phải chăng. Chả kêu ca gì.
La Flet- Đúng thế. “Song lẽ, vì người cho vay nói trên không có sẵn trong nhà món tiền kia, và muốn chiều lòng người đứng vay, đã buộc lòng phải đi vay lại của người khác món tiền đó, theo lãi năm đồng ăn một (1), nên đúng lý người đứng vay thứ nhất kể trên phải trả số lãi này, không kể những chuyện khác, chiểu theo lẽ rằng chỉ vì muốn làm ơn cho người vay, mà người cho vay nói trên phải dúng vào việc vay mượn đó."
Clêan- Trời đất ma quỷ ơi! Quân Do-thái, ả-rập (2) gì mà quái ác vậy? Thế này là lãi nặng hơn bốn đồng ăn một (3).
La Flet- Đúng thế, tôi chả bảo là gì. Cậu nên đắn đo cho kỹ.
Clêan- Mày bảo tao còn đắn đo cái nỗi gì. Tao cần tiền, gì mà tao chả phải ưng thuận.
La Flet- Thì đúng là tôi đã trả lời họ như thế đấy.
Clêan- Có còn cái gì nữa không nào?
La Flet- Chỉ còn một khoản con con nữa thôi."Trong số mười lăm nghìn quan hỏi vay, người cho vay chỉ có thể xỉa tiền mặt có mười hai nghìn livrơ (1), còn số tiền một nghìn êquy (2) còn lại, người vay phải lĩnh bằng quần áo cũ, đồ đạc cũ và đồ trang sức, có bản kê khai dưới đây, mà người cho vay nói trên đã có lòng chân thật tính giá rẻ hết sức cố gắng của mình".
Clêan- Thế là thế nào?
La Flet- Xin hãy nghe bản kê khai:
"Thứ nhất, là một bộ giường ngủ bốn chân, có những dải thêu kiểu Hunggary, đính rất lịch sự trên một tấm khăn trải giường màu xanh ô - liu, với sáu chiếc nhế dựa, và tấm thêu đắp chân cùng kiểu, tất cả là hàng tốt làm kỹ, và lót một lần vải lụa, màu óng ánh xanh đỏ.
"Thêm một tấm màn trướng xếp nếp (1), bằng nỉ tréo go Ôman (2) màu hồng úa, có viền tua chỉ lụa"
Clêan- Hắn bảo tao dùng những thứ đó làm cái nợ gì?
La Flet- Khoan đã.
"Thêm một tấm màn vách, thêu tích Tình yêu của Gôm-bô với Maxe (3) " "Thêm một cái bàn lớn bằng gỗ hồ đào, có mười hai hàng cột con tiện, có thể kéo dài hai đầu, và dưới gầm bàn có đủ sáu chiếc ghế đẩu trọn bộ".
Clêan- Để làm cái con khỉ gì, mẹ kiếp...?
La Flet- Xin cậu hãy kiên nhẫn. "Thêm ba khẩu súng hỏa mai, khảm dầy đặc những sà cừ ngọc trai, với đủba cây trạc (4) vào bộ."Thêm một cái lò bằng gạch, với hai cái nồi cất, hình tròn cong, và ba cái bình chứa, rất có ích cho những ai thích thú trò cất rượu".
Clêan- Thật điên tiết!
La Flet- Khoan.
"Thêm một cây đàn tì chế tạo ở Bôlônhơ (1), còn đủ dây dợ, hay cũng gần đủ. "Thêm một bộ đồ chơi bi - bỏ - lỗ (2) và một bàn cờ ô, với một bộ đồ chơi trò ngỗng (3) cải tiến của người Hy- lạp, rất tiện để qua thì giờ khi người ta rảnh rỗi."Thêm một bộ da rắn thằn lằn, dài ba piê rưỡi (4), nhồi cỏ khô, đồ chơi tân kỳ, để treo trần lát gỗ của buồng ngủ cho vui mắt.
"Tất cả các thứ kể trên đây, trị giá thẳng thắn hơn bốn nghìn năm trăm livrơ, và hạ giá là một nghìn êquy, do sự biết điều của người cho vay."
Clêan- Cho thần ôn dịch bóp chết tươi cả nó lẫn sự biết điều của nó, cái thằng bất nhân, cái quân đao phủ! Có đời thuở nhà ai mà bóp hầu bóp cổ đến thế bao giờ? Món tiền lãi nó đòi khủng khiếp thế kia mà nó còn chửa hài lòng hay sao, lại còn muốn bắt ta phải lấy ba nghìn quan đồ đồng nát, nó nhặt nhạnh ở đâu về chả biết? Tất cả những thứ đó, rồi bán đi chẳng được lấy hai trăm êquy (1) ; vậy mà người ta cứ phải đành thuận theo ý nó, vì nó có cái thế bắt ta, cái gì cũng phải chấp nhận, và cái thằng đại gian ác đó nó kề mũi dao vào cổ mà bắt chẹt ta.
La Flet- Thưa cậu, xin cậu bỏ quá đi cho, tôi thấy cậu đương làm vào đúng cái con đường phiêu lưu mà Panuyêcgiơ (1) noi theo để tự phá sản, là vay non vay già, mua đắt bán rẻ, và bóc ngắn cắn dài (2).
Clêan- Mày bảo tao làm thế nào được? Đấy, cái tình cảnh khốn đốn của bọn trẻ, do thói keo kiệt đáng nguyền rủa của những người làm bố gây nên; ấy thế rồi người ta còn lấy làm ngạc nhiên thấy những thằng con ước mong cho bố chết đi!
La Flet- Phải công nhận rằng ông bố cậu bần tiện đến nước làm cho người trầm tĩnh nhất thế gian cũng phải nổi xung lên. Ơn chúa, tôi không có những xu hướng đưa đến giá treo cổ(3) ; và sống giữa bọn đồng nghiệp mà mắt tôi trông thấy dính líu vào vô số trò thậm thụt, tôi vẫn khéo thoái thác và gỡ mình một cách khôn ngoan ra khỏi tất cả các món chơi như có hơi phảng phất mùi dây thòng lọng (1) ; vậy mà, thú thật với cậu; thấy những cung cách của ông cụ nhà ta, tôi chỉ ngứa ngáy muốn ăn cắp của cụ một mẻ; và có lẽ tôi cho rằng, ăn cắp được của cụ là làm được một việc đáng khen.
Clêan- Đưa tao cái bản kê khai kia một tí, để tao xem lại.