Ngày nay hâu như tất cả những thang máy đều được tự động hoá, nhưng vẫn còn lại những người bồi gác thang máy để các nhà nghiên cứu xã hội và nhân chủng học chú tâm đến họ, khi chiếc thang má lên hay xuống, đàn ông hay đàn bà, đứng đợi sẵn đó, đoạn mở cửa một cách trì độn vô cảm. Cũng có một cái gì đó không may xảy ra cho cơ thể họ.Tthế nên họ, ngày một trở nên lầm lì it nói.
Đâu vào khoảng năm 1917, có một người bồi thang máy, chỉ có một tay, ở nhà hàng mới toanh tại cao ốc Ý Đại Lợi, thật là một gã tàng tàng chính hiệu Anglo Saxon, thấp kém, khốn cùng, và có tật rủa thầm hay làu bàu trong miệng với những ai lỡ bước vào thanh máy y gác, cái thang máy không có cửa đề phòng bên trong, cho nên ít ra cả chục lầnlên xuống thang máy, tôi đều nghe y cáu kỉnh với một ai đó. "Cứ việc thò đầu ra đi, chẳng mấy chốc sẽ thành đồ ăn cho chó nó gặm".
Chúa ơi, làm sao mà hắn vừa có thể đặt chân xuống đất vừa mở cửa cho khách ra, rồi tiếp tục thăng thiên lên tầng thượng, mọi chi tiết nhỏ nhoi phải đúng giờ giấc một cách toàn hảo. hoàn thành tất cả mà vẫn phải tỏ ra nhũn nhặn, khiêm tốn, tử tế, nhịn nhục, hào phóng và vui tính, phải để tay xuống cách nào sau khi cánh cửa được xoay vào trong, rồi lại nghiêng đầu chào một cách nào đó, vừa để thừa nhận sự quan trọng của người khách, một nha sĩ hay một luật sư, Doc Morrow hay Will Colinet, vừa để cho thấy mình làm việc một cách đẹp đẽ, khéo léo đâu vào đó, duyên dáng và thanh thoát.
Thật là một thứ bệnh kinh phong đáng sợ.
Ai cũng thán phục cái cách hắn điều khiển thang máy. Hầu như tất cả các nhân vật có đôi chút quan trọng trong thành phố đều đã có ít nhất một lần bước vào thang máy của hắn và để ý đến cái kiểu hắn cho thang máy chạm đất, giảm tốc độ một cách nhẹ nhàng, ngưng lại thật êm ái, thang máy đu đưa lên xuống sao cho thật thanh thản, nhất là vào mùa hè, khi khí trời quá oi bức và yên tĩnh, trong khi người ta có thể đang mơ mộng lan man các thứ. Những nhân vật vĩ đại như ông toà Clearly phục tài hắn sát đất.
Một hôm ông toà Clearly bảo hắn, này Elmer, thật ra tôi sẽ chẳng ngạc nhiên chút nào nếu như người ta bảo anh là người bồi thang máy giỏi nhất tỉnh.
Elmer chẳng bao giờ để ý là mình đang làm công việc tuyệt đến thế nào, hắn chỉ biết làm và mặc kệ nó như vậy. Hắn không hề bận tâm đến công việc chi mấy, hắn chỉ mơ mộng suốt ngày rồi thì về nhà. Nhưng khi ông toà Clearly nói ra những điều ấy, Elmer đâm ra nghĩ ngợi lao lung.
Hắn nghĩ, Chúa ơi, mình tốt nghiệp trung học đâu phải là thứ bỏ.
Làm tất cả những bài tập hóc búa và môn nào cũng được điểm cao đâu có phải là vô bổ. Có thể là hắn không biết đấy thôi, nhưng chưa chừng trên phương diện một người bồi thang máy, hắn là một cái gì hết sức mới mẻ cũng nên. Hắn lãnh lương bằng cả Alvin Hill, một người đã ngoài năm mươi, lúc nào cũng tỏ ra mệt mỏi, hay cau có, nhưng tính ra hắn là một người bồi thang máy giỏi hơn cả lão Hill rất nhiều, ít nhất theo tỉ lệ hai/một. Thế mà hắn chỉ lãnh có mười lăm đô một tuần. Thôi thế cũng tạm đủ đi. Tiền thuê nhà trọ, tiền ăn, quần áo, báo chí, nợ nần linh tinh các thứ, trừ trường hợp ốm đau như Mary, đứa con độc nhất của hắn phải vào nhà thương và chết khi mới mười sáu tháng tuổi. Và Chúa ơi, lại còn ma chay này nọ nữa chứ, và hiện phải thanh toán tiền đất ở nghĩa trang hết mười lăm xu mỗi tuần. Và cứ đều đặn như thế, hắn ta phải chung đủ cho đến khi quy tiên chầu Chúa mới thôi, ít ra cũng đến năm mười năm nữa. Hắn hai mươi chín tuổi, ông cụ thân sinh thất lộc ở tuổi tám mươi bảy, ông nội chín mươi hai, còn hai bà thì trên một trăm.
Thật không hiểu làm sao và bằng cách nào mà mấy ông già lại được mạnh khỏe như vậy. Họ chẳng bao giờ hiểu nổi bọn nhóc trong căn nhà ở Billings với ông già của chúng luôn đi đứng xiêu vẹo, nghiêng ngả vì nhậu nhẹt và truỵ lạc. Họ hàng thì nhiều tiền cửa và cũng lắm lời khuyên lơn. Cứ năm sáu năm một lần, họ lái xe đến căn nhà cũ nát đó để đếm lại tụi nhóc.
Họ thường hỏi một câu cũ mèm, Ủa, chớ lũ con nít này là con anh hết hả, Tom? Hay là con ai nữa vậy?
Ông già hắn gằn giọng đáp, Con tôi đấy à? Đem những chiếc xe kềnh càng to tổ bố cùng những lời biếm nhẽ thối rình của quý vị cút đi chỗ khác cho rảnh mắt. Mười một đứa con trai và sáu đứa con gái đâu phải là một gia đình.
Và quả vậy thật, thêm một bé gái nữa, hai năm trước khi ông toi mạng. Chính Elmer còn nhớ người anh cả của hắn, khoảng bốn mươi tuổi có năm con, nhưng không chịu dọn đi khỏi căn nhà ở Billings, vì anh ta chết nhát. Ba mẹ hắn cố xua anh ta đi, nhưng Sam không chịu. Anh khóc như trẻ nít không bằng, và lũ con anh cười nhạo anh một mẻ nên thân.
Nhưng đó là việc hồi trước chiến tranh.
Khi Sam qua Pháp đầu quân, họ chẳng thấy gì là buồn cười cả. Và sáu tháng sau, anh trở về với một vết sẹo trên trán, và họ đã kinh hãi thực sự. nhưng chuyện lại tréo ngoe như thế này, một đêm Sam đánh nhau với bọn Đức ở một nơi hình-như-là-đất-địch. Anh va đầu vào sàn nhà, đứng dậy, lao vào tên bồi rượu, tên này ba chớp ba nháng quay lại nện một cây nạng vào đầu anh và Sam được chứng nhận là bị trong thương. Ở bệnh viện, họ khám nghiệm thế nào chẳng biết mà lại cho anh xuất ngũ. Anh không biết kẻ thù là ai, anh là nó của nước nào, hoặc tên của tổng thống là gì. Bọn con anh đau lòng lắm khi chúng thấy cái sẹo tổ chảng vắt ngang trước trán anh.
Nên chi, khi nghe ông toà Clearly khen tặng như thế, Elmer đâm ra nghĩ ngợi quá lắm về tổ tiên, về dòng họ và huyết thống của hắn. Quả họ đều là những nhân vật đáng chú ý, có một cái gì đang chảy rần rộ trong huyết thống gia đình băng băng qua xương da cốt nhục hắn, và nghĩ ngay đến việc hắn sẽ thách đấu với tất cả những người gác thang máy trong tỉnh, tất cả tham dự một cuộc tranh giải. Năm mươi xu vào cửa, và kẻ thắng được hưởng trọn số tiền, trừ mười phần trăm làm từ thiện. Dĩ nhiên là lão Alvin Hill không ưa gì cái ý kiến đó, và sẽ tự hỏi tại sao phải ném tiền phí sức của lão đi chứ.
Elmer nói, Ờ, nếu ông chịu để bị thách mà không nhận lời, thì đó là chuyện của ông.
Họ nói chuyện trong khi điều khiển thang máy, hét vào tai nhau những lúc không có khách lên xuống. Việc đó xảy ra thường, nhất là vào mùa hè, nhưng việc điều khiển thang máy vẫn phải giữ đúng chương trình. Có hay không có khách, các thang máy vẫn cứ phải lên xuống, lên sáu xuống sáu, tuần tự như nhiên.
Lão Hill nói, Chưa có ai lại nghe chuyện thang máy chạy đua bao giờ. Cắc cớ hết biết, tao chắc mày điên nặng mất rồi. Mày tưởng mày là gì gì đó chắc? Phi công hay là thứ gì nữa?
Hừm, khi cái thang máy sắp vượt qua tầng ba, trông tôi thật tuyệt hảo mà cỡ ông không bao giờ mong có được, kể cả những thằng con của ông.
Bất cứ là thằng nào, Elmer gằn lại câu nói đó.
Lúc đó vào khoảng tháng chín, trời khá nóng. Mọi người trong thành phố đều đang ngủ, hoặc là nằm dài ra, hoặc ngồi lơ đễnh trên ghế, cạnh bàn. Suốt cả giờ, bồi thang máy không có lấy một người khách. Elmer đã đưa một bà già lạ hoắc lên, và dẫn bà đến văn phòng luật sư của Will Colonet, đến giờ bà vẫn chưa ra, nên hắn cho là cả vạn người hình như đang mê mệt ngủ cho hết buổi trưa. Và lão Hill đã đưa một người Armenia nhỏ con có cái răng đau đến phòng nha khoa của Doc Morrow, căn phòng không lớn hơn một cái tủ, đầy những đồ điện và có thể làm cho người ta đau đến chết được.
Hai toa thang máy chạy qua nhau, một cái xuống một cái lên. Hai cánh cửa mở, một ở tầng trệt, một ở tầng thượng. Không ai có lấy một người khách, cũng chẳng có chuông gọi, nên chỉ việc cho thang máy của mình chạy, một người xuống để xem có ai tỉnh thức không, người kia đi có vẻ chỉ để chơi thôi.
Lão Alvin Hill không thích thái độ của Elmer. Trời cũng nóng quá. Cả đời lão, chưa bao giờ lão cảm thấy non nớt và bị điếm nhục như vậy, sá gì những chuyện láp dáp đó, trong khi lão chỉ muốn mơ màng đến đôi chân thon thả xinh xắn và tròn trĩnh nơi cô thư ký riêng của Will Colonet. Lão ước mộng có thể đem cô đến một nơi nào cách biệt, chung quanh rộng rãi và xoay trở tự do. Việc đó điên rồ quá, và lão thấy giận Elmer lắm vì hắn đã sỉ vả lão.
Lão nói, Mày đừng nói động đến con ông, không thôi ông sẽ cho dừng thang máy và đấm toác mõm mày bây giờ.
Elmer thậm ghét một người không tốt nghiệp trung học mà lại ăn nói với hắn bằng cái giọng đó, nên hắn trả miếng ngay, cha nội đấm vỡ mõm tôi ư, thì tôi sẽ nện cho cha vỡ đầu bên tai trái.
Cả hai đều thấy có thể nổi sùng bất cứ lúc nào, lão Alvin thì chỉ mỗi một ước muốn là cuỗm cô thư ký riêng của Will Colonet về một vùng quê gió mát trăng thanh, còn Elmer lăm lăm chức bồi thang máy vô địch thang máy thế giới.
Lão Alvin dừng thang máy ở tầng hai, còn Elmer dừng nơi tầng ba. Lão Alvin thách Elmer có giỏi thì xuống một tầng nữa để đấu sức với lão. Lão tát tai hai tát, cái hình ảnh tưởng tượng và bi thảm của Elmer, phần lớn chỉ để mơ mộng về đôi chân nàng thư ký của Will Colonet, cảm thấy hết sức sung sức và trẻ trung để phóng lên tận San Quention yêu đương cuồng nhiệt đôi chút. Trái lại, Elmer thì muốn biết tại sao mình, một người đã tốt nghiệp trung học, mà lại phải xuống một tầng để ăn thua với lão Alvin. Hắn hỏi một cách lễ phép là tại sao lão Alvin lại không bò lên tầng trên này để hắn bủa một phát vỡ toác đầu bên tai trái.
Bể đầu ư? Lão Alvin nói, Cái đầu mày chứ đầu ai.
Elmer nói, Đầu ai thì chỉ có ông và tôi biết thôi.
Lão Alvin nói, Á à, ra mày lại nghĩ vậy. Xuống đây rồi biết con ạ.
Elmer nhớ lại tất cả những cực nhọc mà hắn phải gánh chịu để được điểm khá ở trường trung học, nào là cóp chép một cách khổ sở những câu trả lời ghi trên cổ tay áo, những miếng giấy nhỏ chi chít công thức, và hắn nóng bừng lên khi nghĩ rằng một tên dốt nát như lão Alvin mà lại bảo hắn phải xuống một tầng để bị hạ, nên hắn chạy ào xuống cầu thang, thay vì bằng thang máy. Lão Alvin đứng vững ở đó, sẵn sàng cho hắn đo ván. Elmer đấm bừa vào lão Alvin nhưng lại va phải bức tường còn lão Alvin thì đá Elmer và văng mất chiếc giày.
Rồi thì chuông reo, và lão Alvin nhào về phía thang của lão, vì lão là một người có trách nhiệm, xem những ai cần đến mình, nhưng Elmer đứng chắn ngang trước cửa, giơ nắm đấm ra như võ sĩ John L. Sullivan hoặc một ai cừ gấp đôi như thế, và lão Alvin nói, Thế nào cũng bị đuổi việc. Con mẹ mày, tránh đường không thôi bị tống cổ hết cả lũ bây giờ.
Lão Alvin cảm thấy áy náy cho cái ý nghĩ ham muốn cô thư ký của Will Colonet, bởi vì chuyện có vẻ nguy hiểm quá, và nếu ông chủ John Fowler mà bấm chuông thì chắc như đinh đóng cột là họ sẽ bị sa thải, ông chủ chỉ biết có một việc là đuổi hoặc mướn, cũng như chúa ghét kẻ nào làm việc thiếu nghiêm túc.
Elmer nhận thấy, nếu để cho lão Alvin vào thang của lão là quá như tử tế, vì hắn biết tỏng là lão sợ mất việc đến chết khiếp, và điều này khiến cho Elmer sướng điên lên được, còn hơn cả trúng số độc đắc nữa, hẳn nhiên hắn không bao giờ ngừng nghĩ cái gì sẽ xảy ra trong trường hợp bị đuổi thực sự chỉ vì không cho lão Alvin vào điều khiển thang máy.
Nếu như hắn cảm thấy muốn hắn sẽ bảo lão Alvin hãy đi tự tử quách đi. Chuông reo cả chục lần trong khi Elmer vẫn đứng giơ hai nắm đấm ra như một nhà vô địch thế giới về các bộ môn.
Hắn còn cảm thấy sung sướng hơn cái lúc được ăn trọng hai quả dưa hấu vào một buổi chiều chúa nhật trong khi vợ hắn đang ở nhà thương với một đứa con vừa tắt thở.
Lão Alvin nhắm về phía cầu thang, muốn lên tầng ba và xuống bằng cầu thang của Elmer, nhưng Elmer nắm lấy chân của lão. Alvin thất thế té ngược ra sau và đè lên Elmer, Elmer ngã bất tỉnh vì đầu va vào Alvin, lão cũng ngất đi nốt. rồi thì, ác thay, người ở trong cao ốc thì muốn ra, còn người ở ngoài thì nôn nóng vào, và các chuông reo inh ỏi lên như một ngày Giáng Sinh vậy. Elmer và lão Alvin thì vẫn nằm mê man bất tỉnh nhân sự mà miệng cứ như đang cười.
Chính tay ông chủ John Fowler tạt xô nước vào Elmer và lão Alvin, giúp họ tỉnh lại, và ông hỏi họ, Này, chứ cái trò dớ dẩn gì vậy?
Elmer muốn nhắc tới cái trình độ học vấn trung học của mình, nhưng không sao mở miệng cho được, còn lão Alvin cũng biết là không thể hé môi về chuyện mơ màng cô thư ký của Will Colonet, thế nên cả hai đều tiu nghỉu.
Sau cùng Elmer nói, Thưa ông Fowler, hẳn là ông biết tôi đã tốt nghiệp bằng thành chung.
Ông Flower nói, Cái đó đã sao? Tôi biết làm gì.
Giờ thì Elmer cảm thấy chán ngán gấp mười lần, khác xa với lúc hắn đưa nắm đấm ra hằm hè lão Alvin, hắn nghẹn cả họng.
Elmer nói, Tôi cho rằng tổ chức một cuộc tranh tài giữa những người bồi thang máy cũng là một ý kiến hay.
Ông Fowler hỏi, để làm cái quái gì mới được chứ?
Bởi vì tôi cho rằng mình là người bồi thang máy giỏi nhất tỉnh.
Elmer nói và cảm thấy khốn khổ vì đã thốt ra những lời không phải lúc như thế, hắn luôn luôn ăn nói rất lễ độ và khiêm tốn chứ đâu có tệ như vầy.
Ông Fowler nói, Cậu là người bồi thang máy giỏi nhất tỉnh ư? Cậu điên rồi, cậu mới là tên tệ nhất, tệ hơn bất cứ ai. Cậu đi đánh nhau với lão Alvin nghĩa là làm sao?
Elmer cảm thấy chỉ muốn làm một trong hai việc: khóc, hoặc là nện cho ông Flower bể đầu bên tai trái. Và hắn bắt đầu khóc. Bây giờ thì hắn có thể nói với khắp mọi nơi là sự việc mới tệ hại làm sao, hắn không muốn trở về nhà và cho cô vợ Annie hay rằng mình đã bị mất việc, vì có thể nàng sẽ giết hắn hoặc chì chiết hành hạ theo cái kiểu đàn bà hạ tiện cũng đủ khiến hắn đâm đầu tự tử.
Ông Fowler có vẻ chán ngán ra mặt, và ông châm một điếu xì gà. Lão Alvin ngồi trong văn phòng mơ mộng, và nhờ trời, dù cho cục sưng có to tướng trên đầu, lão cũng vẫn có thể tơ tưởng đến đôi chân tròn trĩnh của cô thư ký ông Will Colonet.
Chỉ vậy thôi.
Thế rồi ông Fowler nói rằng, ông sẽ cho hai người một cơ hội khác, ngày mai họ sẽ được đi làm trở lại. Tình thế có vẻ khủng khiếp trong ba tháng. Elmer không biết đâu mà rờ. rồi những ngày đông lạnh đến, và cảm thấy kinh khủng khi suốt ngày hắn phải mời chào khách bước lên hay bước xuống. Mỗi ngày cho lên xuống thang máy mấy mươi lần, nhưng không còn nhẹ nhàng điêu nghệ như vẫn thường điều khiển thời còn sung sức và đầy cảm hứng, hắn nghĩ ngợi nhiều và tự biết rằng cái trình độ trung học cũng không đến nỗi vô ích cho lắm.
Hắn nhận ra mình đẩy cánh cửa không được thuần thục và dễ dàng như xưa chi mấy, và khi có người mở lời bình phẩm về thời tiết, hắn cũng không buồn trả lời. Chỉ cần nửa năm trước đây thôi, hắn sẽ thao thao bất tuyệt những nhận xét sống động và thú vị, đắc chí.
Vả lại cô vợ Annie lại có thai, tất cả đều rối beng. Và phải trả tiền đất hàng tuần nữa chứ, chẳng bao giờ còn thừa được dăm ba xu rủng rỉnh, và cái học vấn thành chung sao mất thì giờ đến thế, còn tệ hơn cả lúc hắn đi một mạch đến San Francisco suốt hai trăm dặm, gắng ở hết một tháng trong thành phố lớn và gần chết vì sưng phổi, đau yếu trong giấc mơ về quê nhà vời vợi.
Hắn chỉ đưa thang máy lên tầng sáu rồi lại xuống đất, lên và xuống, xuống và lên, đều đặn và nhàm chán, chẳng còn mơ tưởng đến danh hiệu vô địch, lúc nào cũng cảm thấy kinh khiếp, chẳng buồn trả lời những bình phẩm về thời tiết.
Rồi bỗng nhiên, như một ngọn gió lạ thổi vào, khi hắn từ tầng năm xuống cùng với một phụ nữ thơm phức mùi nước hoa, và hắn nhận ra rằng đã đến tháng sáu, mùa hè sắp đến, cảm giác dễ chịu quá chừng. Chúa ơi, hắn hạ thang máy xuống tầng trệt khéo léo làm sao, và nó đu đưa dịu dàng hết cỡ, hoàn hảo y như những ngày tháng trước, năm ngoái. Và cái người phụ nữ này sao mà thơm tho đến thế. Chúa ơi, chả có gì trên đời này có thể ngăn hắn sử dụng cái học vấn trung học của mình.
Khoảng giữa tháng tám hắn phục hồi phong độ xưa kia của mình, lên xuống một cách hoàn hảo, đẩy cửa chu đáo điệu nghệ, tay chân đúng cách, cúi đầu chào và trả lời đủ thứ chuyện mưa gió trên trời dưới đất, cho toa thang máy đu đưa nhẹ nhàng, thành phố xinh xắn, thời tiết ấm áp, và hắn thì gần như một nhà vô địch thế giới về tất cả.