Bách Khoa Thư Lịch Sử

CHÂU MỸ (600–1200)

Trong thời kỳ này tại Trung Mỹ, người Toltec nổi lên sau khi thành Teotihuacán bị phá hủy. Ở Nam Mỹ, hai nền văn minh mới đang phát triển.

Khoảng năm 600, thành phố Teotihuacán bắt đầu suy tàn, và đến năm 700 thì bị thiêu rụi, có thể là do các man tộc phương Bắc. Nhiều dân tộc cố nắm quyền kiểm soát khu vực, và vào khoảng năm 900, người Toltec lập đô ở Tula. Thành Tula trở thành trung tâm của một nhà nước quân sự và một mạng lưới buôn bán từ Colorado tới Colombia. Vào năm 1000, ở vùng Yucatán xa xôi, một cộng đồng người Toltec đã xâm lược đế quốc Maya, mở rộng thành phố Chichén Itzá ở miền Bắc Maya. Đế quốc Toltec sụp đổ vào năm 1168 khi nó bị tàn phá và thành Tula bị phá hủy. Chẳng bao lâu sau đó, người Aztec chuyển tới vùng này.

NGƯỜI MAYA THỜI KỲ SAU

Khoảng năm 800, nhiều thành phố của người Maya bị bỏ hoang, nhưng một số thành phố ở miền Bắc Yucatán vẫn phồn thịnh từ năm 900 trở đi. Khoảng năm 1000, người Toltec xâm chiếm vùng Yucatán và ở lại đó cho đến năm 1221, xây dựng một thành phố giống hệt Tula ở Chichén Itzá. Các thủ lĩnh chiến binh tước quyền lực của giới thầy tu, đó là nguyên nhân khiến các nghề thủ công như nghề gốm, và cả văn học nghệ thuật bị giảm sút chất lượng. Người Toltec bị người Maya đến từ Mayapán đánh bại và triều đại Cocom của người Maya thống trị Yucatán trong 200 năm cho đến khi nội chiến bùng nổ vào năm 1480. Người Tây Ban Nha tới đây vào thế kỷ XVI, nhưng thị quốc cuối cùng của người Maya là Tayasal vẫn tồn tại đến năm 1697.

TIAHUANACO VÀ HUARI

Nền văn minh ở Nam Mỹ có hai trung tâm chính. Một là ở Tiahuanaco, một thành phố đền rộng lớn ở độ cao 3660 m so với mặt biển, gần hồ Titicaca ở Bolivia. Từ năm 600 đến năm 1000, thành phố này có 100.000 dân. Người dân nơi đây biết làm đồ gốm và đồ trang sức độc đáo, biết dựng những bức tường đá khổng lồ và những ngôi đền đá lớn. Họ lập nên một loạt đô thị trải dài đến tận bờ biển và tới các khu rừng nhiệt đới Brazil. Trung tâm văn minh thứ hai là Huari. Nền văn minh này hấp thu những nét còn lại từ một vài nền văn hóa bản địa xưa hơn như Nazca và Moche. Huari là một đế quốc quân sự hùng mạnh, trải rộng quá nửa diện tích của Peru ngày nay. Tiahuanaco và Huari có thể có chung một tôn giáo nhưng Huari quân phiệt, còn Tiahuanaco thì hòa hiếu. Hai đế quốc này phồn thịnh cho đến khoảng năm 1000, khi cả hai đều bị bỏ hoang, nguyên nhân có thể là do hạn hán.

CÁC MỐC THỜI GIAN CHÍNH

600 Teotihuacán bị cướp bóc và thiêu rụi

800 Người Toltec di cư đến miền Trung Mexico

900 Người Toltec lập một thị quốc ở Tula

1000 Tiahuanaco và Huari bị bỏ hoang

1168 Thành Tula bị phá hủy

1200 Các “thành phố đền” được xây dựng ở vùng Mississippi

1200: Sự nổi lên của người Aztec và người Inca