Vệ Sinh Yếu Quyết

Khi Cư

Khởi cư: Xuất nhập (1) hàng đầu

 

Thuận theo động tĩnh của bầu thiên nhiên

 

Âm dương (2) vận chuyển ngày đêm

 

Bốn mùa thời tiết luân phiên chẳng nhầm

 

Xưa rằng : "sáng dậy đêm nằm

 

Ngày làm tối nghỉ là vâng mệnh trời

 

Cũng là cương kỷ của người

 

Khuyên ai dậy sớm, chớ ngồi thâu canh"

 

Cần lao cung ứng nhu cầu

 

Ở đời muốn sống dễ hầu ngồi dưng

 

Cần lao thân thể khang cường

 

Tinh thần vui vẻ gân xương chuyển đều

 

Nhàn cư bất thiện mọi điều

 

Nghĩ thầm làm bậy, đói nghèo theo thân

 

Nhàn cư ủ rũ tinh thần

 

Nằm nhiều khí huyết kém phần lưu thông

 

Còn như làm việc không chừng

 

Cũng là trái với lẽ thường chẳng nên

 

Ham mê, mưu lự thâu đêm

 

Lao tâm, lao lực, không quên phòng ngừa

 

Thuận theo thời tiết bốn mùa

 

Xuân sinh, hạ trưởng, thu thu, đông tàng (3)

 

Mùa xuân khai thái dương thăng (4)

 

Giữ mình khoan khoái chí càng phát sinh

 

Mùa hè muôn vật trưởng thành

 

Chẳng lười hoạt động thân mình mạnh thêm

 

Mùa thu khe khắt im lìm

 

Khởi cư thận trọng chớ nên xuề xoà

 

Mùa đông nấp náu trong nhà

 

Đừng quên tiết lậu (5) xông pha quá chừng

 

Tiết trời biến đổi là thường

 

Nhưng ta phải biết đề phòng mới yên

 

Mùa xuân kiêng gió trước tiên

 

Mùa hạ nắng nóng lại xen mưa rào

 

Mùa thu sương xuống hanh hao

 

Mùa đông gió rét khi nào khỏi mưa

 

Chớ quên ẩm thấp bốn mùa

 

Hư tà rất dễ thừa cơ lấn vào

 

Lục dâm (6) tuy gió dẫn đầu

 

Ai ngờ hàn thấp theo sau hại mình

 

Nắng thì hao khí rành rành

 

Hàn thấp lưu lại thương hình (7) chẳng sai

 

Ví bằng bệnh chữa phát ngay

 

Đến khi tiết đổi lúc rày bệnh sinh

 

Mùa đông chẳng biết giữ tinh

 

Sang xuân cảm gió biến thành bệnh ôn

 

Mùa hè hạ chí âm sinh(8)

 

Không kiêng sống lạnh, thu thành rét cơn

 

Mùa thu phong thấp không kiêng

 

Sang hè sinh bệnh sống phần ỉa phòng

 

Mùa thu khí táo chẳng ròng

 

Mùa đông ho hắng vì chưng phục tà (9)

 

Muốn cho chân khí điều hoà

 

Ta nên kiêng cữ xông pha lỗi thời

 

Thích nghi khí hậu của trời

 

Âm dương hoà hợp trong ngoài mới yên



Chú Thích

1) Xuất tác nhập tức mặt trời mọc thì đi làm, mặt trời lặn thì về nghỉ

2) Khí dương Nóng tính động, khí âm lạnh tính tĩnh làm ngưng lại. Âm dương là hai hiện tượng mâu thuấn và thống nhất của một sự vật trong vũ trụ cũng như trong sinh lý và bệnh lý. Danh từ âm dương còn dùng để chỉ trời đất: Dương là trời, âm là đất

3) Mùa xuân thì sinh, hạ thì lớn lên, mùa thu thì thu về, mùa đông thì cất giấu

4) Mùa xuân mở đầu ấm áp (Khí dương mạnh lên)

5) Sơ hở, tiết mất tinh khí

6) Phong, hàn, thử, thấp, táo, hoả 

7) Thương tổn đến hình thể : Cảm khí thấp vào hại đến da thịt, gân mạch, lạnh nhiều thì nhức xương, rút gân

8) Tiết hạ chí vào giữa mùa hè (22 tháng 6 dương lịch) thì khí âm bắt đầu sinh (Hạ chí nhất âm sinh) bớt nóng dần

9) Tà khí xâm vào người nhưng chưa phát bệnh ngay mà còn nấp náu ở trong người, đợi khi người yếu hoặc cảm thêm mới phát bệnh (Bệnh năng-Nội kinh)