Petronius gửi Vinixius:
“Qua tay một tên nô lệ tin cẩn, cậu gửi cho anh lá thư này từ Anxium và mặc dù tay anh vốn quen với thanh gươm và ngọn giáo hơn cây bút, cậu vẫn nghĩ rằng qua chính tên sứ giả này, anh sẽ viết thư trả lời cậu mà không quá lần chần.
Để anh ở lại trên những dấu vết tốt lành và đầy hy vọng, cậu đồ chừng rằng, hoặc là anh đã được thỏa mãn những khát vọng ngọt ngào của mình trong vòng tay của nàng Ligia, hoặc là anh sẽ được thỏa mãn chúng trước khi ngọn gió đông thật sự tràn từ đỉnh Xorakte xuống vùng Kapania. Ôi, Vinixius của cậu! Cầu cho nữ thần vàng đảo Sip sẽ là người bảo trợ cho anh, còn anh hãy là vị thần linh của ngôi sao mai xứ Ligi, ngôi sao đang lẩn trốn vầng dương tình ái. Song hãy luôn nhớ rằng ngay cả thứ đá cẩm thạch quý giá nhất tự nó cũng chưa là gì cả, nó sẽ chỉ có được giá trị chân chính khi bàn tay người nghệ sĩ điêu khắc biến nó thành tuyệt phẩm. Hãy là một người nghệ sĩ điêu khắc như thế cháu thân yêu! Yêu không thôi chưa đủ còn cần phải biết yêu và phải biết dạy yêu thương nữa. Ngay cả loài rêu cỏ và loài vật cũng biết cảm nhận khoái lạc, nhưng con người chân chính khác với chúng chính là ở chỗ biết biến lạc thú thành một thứ nghệ thuật cao quý và vừa hưởng thụ nó vừa hiểu được điều đó, khắc họa được toàn bộ chân giá trị thiên giới của nó vào tư tưởng, qua đó không chỉ thân xác mà cả linh hồn cũng được thỏa mãn. Nhiều lần, ở nơi đây, khi nghĩ về sự trống rỗng, sự bấp bênh cùng nỗi ngán ngẩm của đời sống chúng ta, cậu chợt nhận ra rằng có thể chính anh đã có một sự lựa chọn đứng đắn hơn, rằng không phải cung đình Hoàng đế, mà chính chiến chinh và tình ái mới là hai thứ duy nhất đáng để cho người ta sinh ra và sống.
Trong chiến tranh anh đã là người may mắn, vậy thì anh hãy là người may mắn cả trong ái tình, còn nếu anh muốn biết những chuyện gì đang diễn ra ở chốn cung đình Hoàng đế thì thỉnh thoảng cậu sẽ báo tin cho anh hay. Hiện nay chúng tôi đang ngồi ở Anxium và chăm chút cho cái giọng hát thiên thần của chúng tôi, tuy vậy lúc nào chúng tôi cũng cảm thấy căm ghét Roma, còn mùa đông thì chúng tôi quyết định chuyển về Baiae để công diễn tại Neapolix nơi mà các cư dân vốn là người Hi Lạp sẽ biết cách đánh giá chúng tôi hơn là cái bộ lạc mọi rợ sinh sống dọc sông Tyber. Từ Baiae, từ Pompeo, từ Puteola, từ Cumae và từ Xtabia người ta sẽ đổ xô về, sẽ chẳng thiếu tiếng hoan hô và vòng hoa để tặng và nó sẽ là điều cổ vũ cho cuộc hành trình dự kiến tới Akhai.
Thế còn nỗi nhớ thương Tiểu Auguxta ư? Vâng, chúng tôi vẫn đang khóc thương đấy chứ! Chúng tôi hát những bản thiều ca do chúng tôi tự sáng tác, du dương đến nỗi các nàng tiên cá vì quá ghen tức nên phải náu mình dưới những hang động sâu thẳm nhất của Amfiltrila. Ngược lại, hẳn là lũ cá đenfin có thể nghe thấy tiếng hát của chúng tôi, giá như tiếng ồn ào của biển cả không ngăn cản chúng. Nỗi đau đớn của chúng tôi cho tới nay vẫn chưa nguôi ngoai, nên chúng tôi phải thể hiện nó ra cho mọi người được thấy dưới mọi hình thức mà khoa điêu khắc mách bảo cho chúng tôi, song bao giờ chúng tôi cũng lăm lăm để ý xem liệu với nỗi đau đớn ấy chúng tôi có thể trở thành đẹp tuyệt vời hay chăng và liệu mọi người có nhận ra được vẻ đẹp ấy không. Ôi, cháu thân yêu! Bọn cậu thật như một lũ hề, một đám hài kịch vậy!
Ở đây hiện có đủ mặt tất cả các quý ông, quý bà và cận thần, chưa kể tới năm trăm con lừa cái để cung cấp sữa cho nàng Poppea tắm táp, cùng mười nghìn kẻ hầu người hạ. Thỉnh thoảng cũng vui vẻ ra trò. Ả Kanvia Kryxpinilla thì đang già đi, người ta nói rằng ả ta xin Poppea cho phép ả được tắm tiếp sau hoàng hậu. Chàng Lukau thì nện vào mặt nàng Nigiađia vì ngờ cô nàng dan díu với một tay đấu sĩ. Xporux mất cả vợ vì thua mạt chược với Xenexion. Torkvatun Xilanux xin cậu đổi Eunixe để lấy bốn con ngựa màu hạt dẻ chắc chắn sẽ thắng trong hội đua năm nay. Cậu không thèm. Mà cậu cũng rất biết ơn anh đã không chịu nhận nàng. Còn nói về Torkvatux Xilanux thì tội nghiệp thân y, bởi thậm chí y cũng không nghĩ được ra rằng y đã là một cái bóng ma hơn là một con người. Số phận của y đã được phán quyết. Mà anh có biết y có tội gì không? Chỉ vì y là cháu nội đích tôn của hoàng đế Auguxt thần thánh đấy thôi. Không còn cách nào có thể cứu nổi y. Thế giới của chúng ta là thế đấy!
Như anh biết đấy, chúng tôi đang chờ đợi Tyryđai tại đây, trong khi đó Vologezex lại viết tới một lá thư nhục mạ. Vì hắn đã đánh chiếm xong Acmenia, hắn yêu cấu phải để đất nước đó cho Tyryđai, vì nếu không thì hắn cũng chẳng trả kia mà. Thật là giễu cợt! Thế nên chúng tôi quyết định đánh nhau! Korbulon sẽ được ban quyền hành lớn như ngài Pompeius vĩ đại trong lúc đánh nhau với bọn hải tặc. Song cũng có một lúc Nerô đã ngần ngại: Hẳn là y sợ ánh vinh quang mà Korbulan sẽ giành được nếu ông chiến thắng. Thậm chí người ta đã cân nhắc xem có nên giao quyền tổng chỉ huy cho ông lão Aulux của chúng ta hay không nữa kia. Poppea thì chống lại vì cái đức hạnh của bà Pomponia cứ như muối xót trong mắt ả vậy.
Vatynius báo trước cho chúng tôi biết những trận giác đấu phi thường nào đó mà y sẽ cho biểu diễn ở Beneventơ. Anh thấy không, ngược hẳn với câu: nesutor supra crepidam(1), bọn thợ giầy ở thời đại chúng ta có thể đi tới đâu, Vitelius là một tên dòng dõi thợ giầy, còn Vatynius lại là con đẻ. Có thể chính hắn cũng đã từng kéo kim khâu giầy cũng nên. Hôm qua, Hixtrio Aliturux vừa biểu diễn Edyp một cách tuyệt vời. Cậu hỏi ông ta, một người Do Thái xem dân Thiên chúa giáo với dân Do Thái có phải là một thứ không? Ông đáp là dân Do Thái có tôn giáo từ lâu đời rồi, còn Thiên chúa giáo là một thứ đạo mới, vừa được hình thành ở xứ Judei. Tại xứ đó, vào thời Tyberius người ta đóng đinh lên thập ác một người nào đó, thế là đám tín đồ của ông ta sinh sôi nảy nở mỗi ngày một đông và coi ông ta như Đức Chúa. Hình như họ không thèm biết đến bất kỳ một thứ thần thách nào khác, nhất là các vị thần của chúng ta. Cậu cũng không hiểu chuyện đó có thể có hại gì đối với bọn họ cơ chứ.
Tygelinux đã công khai biểu lộ sự thù hằn đối với cậu. Cho tới nay hắn vẫn chưa hạ nổi cậu, tuy vậy hắn vẫn có một chỗ mạnh hơn cậu. Đó là hắn ham sống hơn, đồng thời là một thằng đểu cỡ hơn cậu, điều này khiến hắn ngày một gần Ahenobarbux. Sớm muộn thì hai kẻ ấy sẽ liên kết với nhau và khi đó sẽ tới phiên cậu đấy. Cậu không biết khi nào chuyện đó sẽ xảy ra, nhưng chắc rằng một lúc nào đó nó nhất định sẽ đến, vậy thì nói tới thời hạn mà làm gì. Ta cứ chơi đi đã. Giá như không có gã Râu Đỏ thì bản thân cuộc sống có kém vẻ lắm đâu. Chỉ vì hắn mà đôi khi con người ta đâm ra gớm ghét cả bản thân mình. Thật hoài công coi cuộc đấu tranh giành ân sủng của hắn như một cuộc đua ở hý trường, như một trò chơi nào đó, như một cuộc đấu vật nào đó mà chiến thắng sẽ khiến cho lòng tự ái được vuốt ve. Quả thực chính cậu cũng thường lý giải cho mình như thế, song đôi khi cậu lại cảm thấy mình cũng chỉ là một lão Khilon nào đó và cũng chẳng có gì tốt đẹp hơn lão. Khi nào anh thôi không cần đến lão nữa thì hãy gửi lão tới cho cậu nhé. Câu đâm thích lối nói chuyện đầy tính xây dựng của lão mất rồi. Hãy gửi lời chúc sức khỏe của cậu tới cô nàng Thiên chúa giáo thần thánh của anh, đúng hơn, hãy nhân danh cậu xin nàng đừng làm một con cá đối với anh. Hãy cho cậu biết tin tức về sức khỏe, về ái tình, hãy yêu và hãy dạy yêu đương.
Tạm biệt!”
M.C. Vinixius gửi Petronius:
“Cho tới nay vẫn chưa tìm thấy Ligia! Nếu như cháu không có hy vọng sẽ nhanh chóng tìm ra nàng thì chắc là cậu sẽ không nhận được thư trả lời đâu, vì khi người ta chán sống thì cũng chẳng muốn viết lách gì nữa cả. Cháu muốn thẩm tra xem lão Khilon có đánh lừa cháu không, nên vào cái đêm tới để nhận tiền mang tới cho Euryxius, cháu bèn trùm một chiếc áo choàng lính rồi thận trọng đi theo sau lão và theo thằng bé mà cháu giao cho lão. Khi cả hai tới nơi, cháu nấp sau một cây cột cảng theo dõi từ xa và bây giờ thì cháu tin chắc rằng Euryxius không phải là một nhân vật được bịa ra. Ở phía dưới, bên bờ sông, trong ánh đuốc sáng, vài mươi người đang khuân đá từ một chiếc bè(2) lớn và xếp chúng lên bờ. Cháu trông thấy Khilon tiến lại gần đám người và trò chuyện với một ông già, lát sau ông già này quỳ sụp dưới chân lão ta. Những người khác liền vây quanh họ và kêu lên những tiếng kinh ngạc. Chính mắt cháu trông thấy thằng tiểu đồng đưa cho Euryxius một bọc tiền, lão này nắm lấy và bắt đầu đưa hai tay lên trời cầu nguyện, bên cạnh lão còn một người nữa cũng quỳ. Có lẽ đó là con trai lão. Khilon còn nói gì đó nữa nhưng cháu không nghe thấy rõ, rồi lão ban phước cho hai kẻ đang quỳ cùng những người khác bằng cách vạch trong không khí một dấu chữ thập, dấu hiệu này hẳn là được họ tôn thờ, bởi vì tất cả đều khuỵu chân xuống. Cháu những muốn chạy xuống với họ và hứa sẽ tặng ba túi vàng như thế cho kẻ nào nộp Ligia cho cháu, nhưng cháu sợ làm hỏng việc của lão Khilon nên sau một lát đắn đo, cháu bỏ đi.
Chuyện ấy xảy ra sau ngày cậu lên đường ít nhất cũng mười hai hôm. Từ đó tới nay lão còn đến chỗ cháu vài bận nữa. Lão bảo rằng lão đã gây được uy tín lớn trong đám tín đồ Thiên chúa giáo. Lão nói rằng nếu cho tới nay lão chưa tìm ra được Ligia, thì chỉ vì riêng ở Roma thôi, bọn họ cũng đã quá ư đông đảo, nên không phải ai cũng biết nhau cả và bọn họ không thể biết tất cả mọi chuyện xảy ra trong nội bộ. Họ cũng rất thận trọng và nói chung là kín tiếng, song lão cam đoan rằng chỉ cần lần tới được những bậc cao đạo được gọi là thày cả quản hạt thì lão sẽ biết cách moi được tất cả những điều bí mật. Lão đã biết một vài người và đã thử dò hỏi họ nhưng rất thận trọng để khỏi vì quá vội vàng mà gây ra nghi ngờ làm cản trở đến việc lớn. Và mặc dù việc chờ đợi thật là nặng nề, mặc dù không đủ nhẫn nại song cháu vẫn cảm thấy rằng lão có lý và cháu đành chờ đợi.
Lão cũng đã tìm biết được rằng bọn họ có những chỗ cầu nguyện chung, thường ở ngoại thành trong những ngôi nhà trống, thậm chí ngay cả trong các đấu trường. Tại những nơi đó họ bày tỏ lòng thành kính đối với Đấng Crixtux, ca hát và tiệc tùng. Những chỗ như thế có rất nhiều. Lão Khilon cho rằng Ligia cố tình đi tới những nơi khác với chỗ bà Pomponia thường đến, để cho khi có xét xử hay tra hỏi thì bà ta hoàn toàn có thể can đảm mà thề rằng bà không biết chỗ ẩn náu của nàng. Cũng có thể là chính các thầy cả quản hạt đã khuyên nàng nên thận trọng như thế. Khi nào lão Khilon biết được những nơi ấy, cháu sẽ đi cùng với lão và nếu như các vị thần linh cho phép cháu trông thấy được Ligia, thì thề với cậu có thần Jupiter chứng giám là lần này thì nàng không thể lọt khỏi tay cháu.
Cháu thường nghĩ hoài về những địa điểm cầu nguyện ấy. Lão Khilon không muốn cháu đi cùng. Lão sợ, còn cháu thì không sao ngồi nổi ở nhà. Cháu sẽ nhận ra nàng ngay tức khắc, dù nàng có cải trang hay che chàng mạng đi chăng nữa. Bọn họ thường tụ tập ở những nơi ấy về đêm, nhưng dẫu là ban đêm cháu cũng sẽ nhận ra nàng. Cháu sẽ nhận ra cử chỉ và giọng nói của nàng ở bất cứ nơi đâu. Cháu sẽ cải trang và cháu sẽ để ý từng người một, kẻ ra cũng như người vào. Lúc nào cháu cũng luôn nghĩ đến nàng nên nhất định cháu sẽ nhận ra ngay ra nàng. Ngày mai, lão Khilon sẽ tới và chúng cháu sẽ cùng đi. Cháu sẽ mang theo vũ khí. Mấy tên nô lệ được cháu phái về các tỉnh trấn đã trở về tay không. Nhưng giờ đây cháu hoàn toàn tin chắc rằng nàng đang ở nơi đây, trong thành phố này, thậm chí ở cách cháu không xa. Bản thân cháu cũng đã tự đi xem xét biết bao ngôi nhà, giả vờ là đi tìm nơi thuê. Ở với cháu sẽ trăm lần tốt đẹp hơn cho nàng, bởi ở những chốn kia sống nhung nhúc những kẻ khốn cùng. Nào cháu có tiếc gì với nàng đâu chứ! Cậu viết rằng cháu đã lựa chọn đứng đắn, vậy mà cháu chỉ chọn lựa được toàn những nỗi lo âu và sự giằng xé. Trước tiên cháu sẽ tới những nhà trong thành rồi sau đó ra ngoại thành. Cứ mỗi ban mai niềm hy vọng vào một cái gì đó lại hé rạng, chứ nếu không thì không thể nào sống nổi. Cậu nói là cần phải biết yêu, thế mà giờ đây cháu chỉ còn biết tưởng nhớ, chỉ còn biết đợi chờ lão Khilon tới, chứ ở nhà thì cháu không sao chịu đựng nổi nữa tồi. Tạm biệt cậu!”.
Chú thích:
(1) Không nên bàn đến việc gì quá khả năng của mình (La tinh)
(2) Nguyên văn: Komiega - một loại phương tiện vận tải đường sông cổ, chỉ dùng có một lần để chở hàng xuôi dòng sông