Có lẽ suốt đời tôi không thể quên câu chuyện gây cấn và hấp dẫn mà Robert Moore ở Maplewood, New Jersey, đã kể cho tôi nghe. Câu chuyện của Robert Moore như sau:
“Tôi đã học được bài học quý giá nhất trong cuộc đời vào tháng 3 năm 1945, ở độ sâu gần 90 mét ngoài khơi biển Đông. Lúc ấy, tôi là một trong 80 người có mặt trên chiếc tàu ngầm Baya S.S. 318. Qua ra-đa, chúng tôi phát hiện ra một đội tàu chiến của Nhật đang tiến về phía mình. Quan sát qua kính tiềm vọng, tôi thấy chúng gồm một tàu khu trục hộ tống, một tàu chở dầu và một tàu thả thủy lôi. Chúng tôi lặn xuống để chuẩn bị tấn công. Chúng tôi bắn ba quả ngư lôi về phía tàu khu trục nhưng bị trượt do có bộ phận nào đó của vũ khí này bị hỏng.
Chiếc khu trục vẫn không hay biết gì về việc vừa bị tấn công nên tiếp tục di chuyển. Nhưng khi chúng tôi chuẩn bị tấn công chiếc cuối cùng chở thủy lôi thì đột nhiên nó chuyển hướng nhắm vào chúng tôi. (Sau này tôi được biết một máy bay Nhật đã phát hiện ta vị trí tàu S.S. 318 ở độ sâu khoảng 18 mét và báo cho nó biết). Chúng tôi buộc phải lặn xuống độ sâu 45 mét nhằm tránh bị phát hiện và chuẩn bị đối phó với đợt tấn công sắp đến bằng cách tắt hết các cánh quạt, hệ thống làm lạnh và thiết bị điện để giữ im lặng tuyệt đối.
Ba phút sau, 6 quả mìn phát nổ xung quanh như trời long đất lở, nhấn S.S. 318 xuống độ sâu gần 90 mét dưới đáy đại dương. Chúng tôi vô cùng kinh hoàng. Bị tấn công trong trường hợp này là vô cùng nguy hiểm, gần như cầm chắc cái chết. Vậy mà khi ấy, chiếc tàu chở thủy lôi liên tiếp dội mìn suốt 15 giờ. Chỉ cần một quả mìn phát nổ cách chúng tôi 5 mét thì chấn động của nó cũng đủ sức khoét một lỗ sâu vào chiếc tàu ngầm của chúng tôi. Mà có tới hàng chục quả như thế phát nổ cách chúng tôi chỉ chừng 15 mét.
Chúng tôi nhận được lệnh không được manh động – phải nằm yên trong khoang tàu và giữ bình tĩnh. Nhưng tôi hoảng hốt đến mức gần như nghẹt thở, miệng liên tục lẩm bẩm: “Chết rồi! Chết rồi! … Chết rồi!. Lúc ấy, nhiệt độ trong khoang lên đến gần 38oC do quạt máy và hệ thống làm lạnh đã tắt hết, nhưng rồi sợ hãi đến mức dù đã mặc thêm một áo len và một áo khoác lót lông thú rồi mà vẫn run lên bần bật. Răng tôi đánh vào nhau lập cập. Mồ hôi túa ra lạnh toát.
Cuộc tấn công kéo dài 15 giờ rồi đột ngột chấm dứt. Có lẽ con tàu kia đã sử dụng hết số mìn và lặng lẽ rời đi. Suốt 15 giờ dài đăng đẳng chẳng khác nào 15 triệu năm ấy, mọi ký ức hiện ra trong tôi. Tôi nhớ về tất cả những việc không tốt mà mình đã làm cũng như tất cả những lo lắng vụn vặt trước đây.
Hồi chưa gia nhập Hải quân, tôi từng là một nhân viên ngân hàng. Khi ấy, lúc nào tôi cũng không yên về chuyện tiền lương và thăng tiến. Tôi lo không có nhà riêng, không mua được ô-tô mới, không sắm được cho vợ những bộ quần áo đẹp. Tôi đã ghét ông sếp suốt ngày la rầy quát mắng biết bao! Tôi còn nhớ lần mình về nhà lúc nửa đêm, bực tức, gắt gỏng và cãi cọ với vợ vì những chuyện không đâu. Tôi cũng rất lo ngại về vết sẹo xấu xí còn lưu lại trên trán – hậu quả của một vụ va chạm xe hơi bình thường.
Ngày trước, những lo lắng ấy mới to tát làm sao! Nhưng dường như chúng chẳng còn nghĩa lý gì khi những quả mìn đang nổ ầm ầm bên cạnh, đe dọa lấy mạng tôi bất cứ lúc nào. Ngay lúc ấy, tôi đã tự hứa với bản thân rằng nếu còn được sống để nhìn thấy mặt trời thì tôi sẽ không bao giờ, không bao giờ lo lắng nữa. Không bao giờ! Không bao giờ! Không bao giờ!!!
Trong 15 giờ trên tàu ngầm ngày hôm ấy, đúng là tôi đã học được về cách sống còn nhiều hơn cả bốn năm sách vở tại Đại học Syracuse.”
Chúng ta thường dũng cảm đương đầu với những thảm họa khủng khiếp – nhưng lại để những thứ vụn vặt làm cho mình khổ sở. Chẳng hạn, trong quyển nhật ký của mình, Samuel Peoys đã kể lại vụ chặt đầu Ngài Harry Vane(21) ở Luân Đôn như sau: Khi bị đưa lên đoạn đầu đài, Ngài Harry Vane không hề cầu xin được tha chết nhưng lại xin đao phủ đừng chạm vào chỗ cái mụn đinh sưng tấy ở cổ ông!
Trong cái lạnh buốt cóng và bóng tối thăm thẳm của đêm địa cực, Đô đốc Byrd cũng phát hiện rằng tùy tùng của ông dễ nổi nóng vì những chuyện nhỏ nhặt hơn là những điều hệ trọng. Họ có thể chịu đựng nguy hiểm, gian khổ trong cái lạnh ít nhất là âm 300C mà không than vãn lời nào. “Nhưng”, Đô đốc Byrd nói, “tôi biết có những người cùng lều đã không thèm nói với nhau nửa lời chỉ vì người này nghi ngờ người kia đã để đồ đạc lấn sang chỗ mình vài centimét; và tôi còn biết có những người sẽ không thể nuốt trôi cơm nếu không tìm được một chỗ ngồi khuất xa những tín đồ Fletcherist kỳ cục, những người nhất định phải nhai đủ 28 lần rồi mới nuốt!”.
Ông kết luận: “Trong một chiếc lều ở địa cực, những thứ nhỏ nhặt như thể có thể khiến một người rất tôn trọng kỷ luật cũng nổi khùng lên”.
Từ những lời của Đô đốc Byrd, hẳn các bạn cũng có thể tự bổ sung thêm: Những điều vặt vãnh trong hôn nhân cũng có thể làm người ta mất hết bình tĩnh và là nguyên nhân của “một nửa số ca đau tim trên thế giới”.
Ít ra đó cũng là ý kiến của các nhà chuyên môn trong lĩnh vực này. Chẳng hạn, Thẩm phán Joseph Sabath ở Chicago, sau khi phân xử hơn 40.000 cuộc hôn nhân không hạnh phúc đã kết luận: “Những bất hòa nhỏ nhặt là lý do chủ yếu gây ra bất hạnh trong hôn nhân”. Còn Frank S. Hogan, cựu Công tố viên của New York thì nói: “Hơn một nửa án hình sự xuất phát từ những điều vụn vặt. Thái độ chướng mắt ở quán rượu, những vụ cãi cọ trong gia đình, một nhận xét xúc phạm, một lời nói dè bỉu, một hành động thô lỗ - tất cả đều có thể dẫn đến những vụ xô xát và giết người. Rất hiếm người chủ tâm làm điều sai trái mà chủ yếu là do bị ức chế vì những thứ nhỏ nhặt nhưng động chạm đến lòng tự ái và thể diện của mình. Chính chúng đã gây ra một nửa số trường hợp bệnh tim trên thế giới”.
Khi mới kết hôn, bà Eleanor Roosevelt “lo lắng cả ngày” bởi người đầu bếp mới đã nấu một bữa ăn rất tệ. Sau này, bà nói: “Nhưng nếu bây giờ chuyện ấy lại xảy ra, tôi sẽ nhún vai bỏ qua”. Đó chính là cách xử lý của một người đã trưởng thành. Ngay đến nữ hoàng Catherine Đệ nhất nổi tiếng độc đoán cũng chỉ cười trừ nếu đầu bếp làm hỏng bữa tối.
Tôi và vợ có lần đến ăn tối tại nhà một người bạn ở Chicago. Trong lúc thái thịt, anh bạn tôi đã làm điều gì đó không đúng cách. Tôi không chú ý đến; mà ngay cả có chú ý thì cũng chẳng thấy có vấn đề gì. Nhưng vợ anh thì khác. Chị mắng té tát vào mặt chồng ngay trước mặt chúng tôi: “Jonh, nhìn xem anh đang làm gì! Anh không dọn một bữa ăn cho tử tế được à!”.
Rồi chị bảo chúng tôi: “Anh ấy lúc nào cũng vụng về như thế đấy. Chẳng bao giờ anh ấy chịu để tâm làm việc gì cho ra hồn cả”. Có thể là anh bạn tôi đã không gắng thái thịt cho đẹp mắt nhưng tôi thực sự khâm phục anh vì đã gắng chung sống với vợ suốt 20 năm. Thành thật mà nói, tôi thà ăn xúc xích với mù tạc – trong bầu không khí yên bình – còn hơn là ăn vịt quay Bắc Kinh và vây cá mập mà phải nghe tiếng la hét của chị ấy.
Không lâu sau đó, hai vợ chồng tôi cũng mời mấy người bạn đến nhà ăn tối. Ngay trước khi khách đến, vợ tôi phát hiện có 3 chiếc khăn ăn không hợp với vải trải bàn.
Sau này, cô ấy kể lại với tôi: “Lúc ấy, em chạy vội vào hỏi người giúp việc mới biết là 3 chiếc khăn ấy đang còn ở tiệm giặt. Khách đã đến ngoài cửa rồi nên không thay kịp nữa. Em cảm thấy muốn khóc với ý nghĩ: “Sao mình lại không chú ý đến điều này từ trước? Nó có thể làm cho buổi tiệc mất vui?”. Nhưng rồi em chợt nghĩ: “Sao mình lại để cho sai sót ấy phá hỏng cả buổi tối của mình cơ chứ? Có một chút kinh nghiệm thì đã sao?”. Vậy là em đến bàn ăn, quyết tâm phải tạo ra một bầu không khí thật vui. Và em đã làm được. Em thà để bạn bè nghĩ mình là một bà nội trợ đễnh đoảng mà tươi vui còn hơn là một chủ nhà khó tính, cáu bẳn. Đến lúc khách khứa ra về hết, em thở phào nhẹ nhõm vì không thấy ai để ý đến mẫy chiếc khăn ăn!”
Có một câu quen thuộc trong luật pháp là: “Luật không xét xử những điều vụn vặt”. Và những người hay lo lắng cũng nên có quan niệm ấy – nếu muốn tìm được sự thư thái trong tâm hồn. Trong phần lớn các trường hợp, để vượt qua nỗi bực dọc vụn vặt, tất cả những gì chúng ta cần làm là thay đổi cách nhìn – xem xét sự việc dưới một góc độ mới, độ lượng hơn. Homer Croy, một người bạn của tôi đồng thời là tác giả của They Had to See Paris (Họ phải thấy Paris) cùng rất nhiều quyển sách khác chính là một tấm gương điển hình về chuyện này. Trước kia, anh thường phát cáu mỗi khi nghe tiếng lách cách của chiếc lò sưởi điện. Anh kể lại:
“Nhưng rồi có lần tôi cùng bạn bè đi cắm trại. Lúc nghe thấy cành cây nổ lách tách trong ánh lửa nhảy nhót, tôi thấy chúng giống tiếng lách cách của cái lò sưởi ở nhà vô cùng. Thế mà tại sao tôi lại thích cái này và ghét cái kia? Khi trở về căn hộ ở New York, tôi tự nhủ: “Tiếng nổ giòn lách tách của lò sưởi cũng thế - mình sẽ đi ngủ và không bận tâm gì đến tiếng ồn của nó nữa”. Và đúng là tôi đã làm được. Mấy ngày đầu tôi vẫn còn hơi khó chịu vì cái lò sưởi; nhưng chẳng bao lâu tôi đã quên mất sự hiện diện của nó.
Những lo lắng vụn vặt của chúng ta cũng tương tự như thế. Chúng ta sợ điều này điều kia rồi bắt đầu cuống quyết lên trong khi thực ra, chúng ta đang thổi phồng sự nghiêm trọng của chúng”.
Disraeli(22) từng nói: “Cuộc đời quá ngắn ngủi để có thời gian xét nét những điều vụn vặt”. Và André Maurois đã viết trong tạp chí This Week rằng: “Câu nói ấy đã giúp tôi vượt qua rất nhiều chuyện đau lòng; chúng ta thường để bản thân bị giày vò bởi những thứ lẽ ra nên xem thường và bỏ qua … Chúng ta ở đây, trên trái đất này, chỉ sống thêm được vài chục năm nữa, vậy mà cứ tiêu phí thời gian vô giá vào việc gặm nhấm những chuyện phiền muộn mà chỉ sau một năm đã chẳng ai còn nhớ. Không, hãy dành thời gian cho những hành động và cảm xíc đáng quý, cho những suy nghĩ lớn lao, những tình cảm sâu sắc và những sự nghiệp lâu dài”.
Tuy nhiên, con người không phải lúc nào cũng thực hiện được đúng theo sự hiểu biết của mình. Một người lỗi lạc như Rudyard Kipling(23) cũng có lúc quên mất phương châm sống này. Hậu quả ra sao? Ông và người em vợ đã có một vụ kiện tụng ầm ĩ nhất trong lịch sử Vermont – một vụ tranh chấp ở tòa nổi tiếng đến mức có cả một quyển sách viết về nó: Mối bất hòa tại Vermont của Rudyard Kipling.
Chuyện là thế này: Kipling kết hôn với Caroline Balestier, một cô gái người Vermont, rồi cho xây một căn nhà xinh xắn ở Brattleboro, Venmont, với ý định sống những năm tháng cuối đời ở đó. Người em vợ, Beatty Ballestier, trở thành bạn thân nhất của ông. Hai người cùng làm việc và chơi với nhau.
Sau đó Kipling mua một miếng đất của Balestier với thỏa thuận rằng cậu em vợ vẫn được quyền cắt cỏ ở đấy mỗi mùa. Nhưng một hôm Balestier lại thấy Kipling đang trồng một vườn hoa trong khu đồng cỏ. Thế là anh ta sôi máu lên và đùng đùng nổi giân. Kipling cũng không vừa. Không khí trong lành vùng Green Mountains ở Vermont bổng trở nên căng thằng, ngột ngạt.
Mấy hôm sau, khi Kipling đang đạp xe đi dạo thì cậu em vợ đột ngột đánh xe kéo theo một đàn ngựa băng ngang đường khiến Kipling loạng choạng ngã khỏi xe. Trước đó, chính ông đã viết rằng: “Hãy giữ cái đầu mình tỉnh táo ngay cả khi những người xung quanh đã mất hết lý trí và đổ lỗi cho ta”. Nhưng trong tình huống ấy, Kipling đã nổi điên lên và thề sẽ khiến Balestier bị bắt giữ! Vậy là, một phiên xử gây xôn xao đã diễn ra. Phóng viên từ các thành phố lớn đổ về thị trấn. Tin tức bay đi khắp thế giới. Cuối cùng, chẳng giải quyết được việc gì, Kipling cùng vợ rời quê hương đi sang nước khác sống suốt phần đời còn lại. Ngần ấy lo lắng và hục hặc chỉ vì một thứ vụn vặt! Một đống cỏ khô.
Hai mươi bốn thể kỷ trước đây, Pericless(24) nói: “Thôi nào, các quý ông, chúng ta đã chấp nhặt quá lâu rồi đấy!”. Đúng là con người rất thường rơi vào thái độ đó, khiến cho cuộc sống của chúng ta mệt mỏi và căng thẳng một cách không cần thiết.
Dưới đây tôi xin thuật lại một trong những câu chuyện hấp dẫn nhất do mục sư Harry Amerson Fosdick kể về sự thành bại của một cây đại thụ trong rừng.
“Trên miền núi Long’s Peak ở Colorado có một cây đại thụ đã khô héo, chỉ còn trơ lại phần gốc. Theo các nhà tự nhiên học, nó đã sống được hơn 400 năm. Lúc Columbus đặt chân đến San Salvador (1492), nó mới chỉ là một chồi non bé nhỏ. Đến khi những người Pilgrims định cư ở Plymouth (1620), nó vẫn đang tuổi phát triển. Thân cây cổ thụ từng bị sét đánh 14 lần, đã trải qua vô số trận lở đất và bão tố mà vẫn hiên ngang trụ vững. Nhưng, cuối cùng nó đã chết vì một đàn bọ cánh cứng bé xíu. Những con vật bé nhỏ đã ăn xuyên qua lớp vỏ cây rồi từ từ và dai dẳng hủy hoại sức sống của cây. Một gốc đại thụ mà thời gian không khuất phục được, sấm sét không đánh ngã được, bão tố không phá hủy được, cuối cùng lại ngã gục trước những con bọ nhỏ xíu mà người ta chỉ cần dí một đầu ngón tay là có thể nghiền nát.
Chẳng phải chúng ta rất giống cây đại thụ đó sao? Chẳng phải chúng ta có thể vượt qua những cơn bão tố, sấm sét của cuộc đời, thế rồi lại để trái tim mình bị ăn mòn bởi những con bọ lo lắng bé nhỏ sao – những con vật có thể bị giết chết chỉ với một đầu ngón tay?
Tôi từng đến thăm Công viên quốc gia Teton ở Wyoming với Charled, người quản lý tuyến quốc lộ của bang Wyoming, cùng vài người bạn của anh. Mọi người quyết định tham quan khu đất của John D. Rockfeller trong côn viên. Nhưng do rẽ nhầm đường và bị lạc nên xe tôi đến lối vào của khu đất muộn hơn một giờ so vớ các xe khác. Anh Seifred là người giữ chìa khóa mở cổng nên phải nán lại đợi tôi trong khu rừng nóng ẩm. Muỗi ở đó dày đặc đến mức một vị thánh cũng phải phát điên, vậy mà chúng phải chịu thua Charles Seifred. Trong khi chờ đợi, anh đã ngắt một chiếc lá rồi làm thành một cái kèn. Khi đến nơi, chúng tôi thấy anh đang thong dong thổi kèn! Đến nay tôi vẫn giữ lại chiếc kèn đó như vật kỷ niệm về một người biết đặt những thứ nhỏ nhặt vào đúng vị trí của chúng.
Để có thể gạt bỏ nỗi lo lắng trước khi nó hủy hoại bạn, hãy tuân theo nguyên tắc 2:
ĐỪNG QUAN TÂM QUÁ NHIỀU ĐẾN NHỮNG CHUYỆN VẶT VÃNH.
HÃY NHỚ RẰNG:
“CUỘC ĐỜI QUÁ NGẮN NGỦI ĐỂ CÓ THỜI GIAN XÉT NÉT NHỮNG ĐIỀU VỤN VẶT”