9. HỌC TẬP ĐỈNH CAO TRONG KHÔNG GIAN ẢO
Bạn sẽ gặp những người có phương pháp học tập đỉnh cao; sử dụng việc trao đổi điện tử đang nổi lên hiện nay để đạt mục tiêu của mình. Tương tự, những phương pháp đó cũng có thể giúp bạn.
• Emily Weiner có được bằng cử nhân tại trường Đại học bang New York - trong khi cô chỉ ngồi trước máy vi tính ở Bellingham, Washington.
• Ellen Callanhan giúp hướng dẫn quyết định đầu tư ở trung tâm môi giới lớn, sử dụng dữ liệu điện tử.
• John Seabrook đã tìm thấy thần Baal - vị thần thịnh vượng của người Phê-ni-xi cổ đại, đã ám ảnh trí tưởng tượng của ông trong nhiều năm.
• Harold Rheingold chủ yếu sống cuộc đời đầy trí tuệ và sáng tạo của mình ở trên mạng, sử dụng máy vi tính để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề, và bào chữa.
• Patrick McGrady giám sát các nghiên cứu y học trên toàn thế giới, và cập nhật thông tin mới nhất về nghiên cứu từng phút từ bàn làm việc trong những khu rừng thuộc bang Oregon.
Những người này - cùng hàng triệu người trên khắp thế giới khác, thấy rằng họ sử dụng máy vi tính và công nghệ mới khác để đáp ứng rất nhiều nhu cầu khác nhau. Đây là lĩnh vực thú vị để chúng ta khám phá mục tiêu, từ việc kiếm một tấm bằng hay chứng chỉ, theo đuổi một ngành học mà không phải nghỉ việc, đến đơn giản là làm cho cuộc sống thú vị hơn nhờ theo đuổi một niềm đam mê.
Trong cuộc đời của chính bản thân, tôi nhận thấy những công nghệ mới này đã giúp tôi theo đuổi sự nghiệp học hành mà tôi luôn mong muốn, tuy chúng đòi hỏi phải tiêu tốn tiền bạc và gây ra vài phiền toái.
Thật không may, người tiêu biểu trong lĩnh vực này, Giáo sư S.I. Hayakawa lại giảng dạy ở West Coast, trong khi tôi lại đang kẹt tại New York.
Tuy nhiên, tôi phát hiện ra mình có thể mượn các cuốn phim có bài giảng của Giáo sư Hayakawa ở thư viện công cộng. (Ý tôi là những bộ phim được tráng trên xenluloit, đựng trong một hộp bằng bạc lớn, giống như trong các rạp chiếu bóng. Thời kỳ đó chưa có băng video, CD-ROM,…)
Vì vậy, tôi mượn những bộ phim này, thuê máy chiếu và màn hình, và đặt chúng trong phòng khách. Thật ra đó cũng là căn phòng duy nhất của tôi).
Ngày nay bạn không cần phải thuê máy chiếu và lôi về nhà những bộ phim để trong hộp bằng kim loại để có được sự tiện nghi, thoải mái và hình thức tương tác đó. Đây là lý do tại sao tôi hứng thú với việc sử dụng máy vi tính, cũng như băng hình, băng ghi âm đối với việc học tập nghiêm túc.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ẢO
Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn việc theo đuổi một khóa học chính quy qua mạng Internet là gì.
“Tôi nhìn thấy trường đại học của mình lần đầu tiên năm giờ trước khi tốt nghiệp”. Emily Weiner nói: “Khuôn viên trường đại học đối với tôi cho đến ngày hôm đó chỉ nằm gọn trong chiếc máy vi tính”.
Cô giải thích: “Tôi sống ở Bellingham, Washington. Trong một năm rưỡi, tôi đã liên lạc với trường Cao đẳng thành phố New York thuộc trường Đại học bang New York qua modem”.
Và Emily cảm thấy thế nào về hình thức đào tạo đại học mới này? Không thảm cỏ, không giải bóng đá, không các vấn đề về đỗ xe.
Cô cho biết là: “Tôi cảm thấy thật tuyệt vời. Mối quan hệ của tôi với giáo viên phát triển qua mạng máy tính. Thay cho các buổi gặp mặt hàng tuần trong văn phòng của bà ở Nyack, New York, chúng tôi trao đổi qua email vài ngày một lần. Chúng tôi sử dụng thư thông thường để gửi các kiện sách giáo khoa và các tài liệu khác”.
Còn về hoạt động của lớp học và mối quan hệ với các sinh viên khác? “Giáo viên gặp tôi và các sinh viên khác trên mạng. Tôi để ý thấy điểm khác biệt lớn nhất so với một buổi thảo luận trong lớp học truyền thống là việc có thêm thời gian để sửa ý kiến đóng góp của chúng tôi và không có tình trạng những người khác chờ đến lượt họ được phát biểu. Tại đây, chúng tôi phát triển những suy nghĩ của mình một cách hoàn chỉnh hơn và đưa ra nhận xét thẳng thắn về sự phức tạp của các chủ đề thay vì chỉ đưa ra các quan điểm riêng lẻ, kế tiếp nhau.”
Làm thế nào bạn có thể xác định học trực tuyến phù hợp với bạn hay không? Dưới đây là một số tình huống của cuộc sống trong đó hình thức hướng dẫn trực tuyến trở nên rất tiện lợi - và đôi khi, nó là con đường khả thi duy nhất để tiếp tục việc học tập chính quy.
Ai có thể được lợi từ trường đại học ảo.
Bạn có thể được lợi từ trường đại học ảo nếu bạn:
• Muốn theo đuổi việc học cao hơn. Muốn có bằng tốt nghiệp phổ thông, chứng chỉ, bằng đại cương, bằng cử nhân, thạc sỹ hay tiến sỹ.
• Phải làm việc bán thời gian hoặc làm cả ngày.
• Sống ở những vùng xa hoặc nơi việc giao thông vào mùa đông bị hạn chế.
• Phải chăm lo cho gia đình.
• Muốn nâng cấp/cập nhật kỹ năng nghề nghiệp để thăng tiến trong sự nghiệp.
• Muốn học một nghề mới trong khi bạn vẫn đang làm một nghề khác.
• Tiếp tục học để duy trì và gia hạn chứng chỉ.
• Muốn hoàn thành tấm bằng mà bạn sắp hoàn thành nhưng phải dừng lại vì lý do cuộc sống.
• Đang học trung học và muốn học trước để có một chứng chỉ đại học.
• Đang ở trong quân đội.
• Thường xuyên di chuyển.
• Có khó khăn về sức khỏe.
Nguồn: Pam Dixon,
Trường Đại học ảo (hướng dẫn của Peterson).
Khi đã xác định, đào tạo từ xa là phù hợp và thú vị đối với mình, bạn sử dụng các hướng dẫn trích ở trên để tìm ra nơi cung cấp khóa học hay chương trình bạn mong muốn. Bạn đánh giá chương trình cụ thể đó như thế nào? Bạn đặt ra câu hỏi nào để chắc chắn có được cái mình muốn theo cách bạn cần nó?
Bảng câu hỏi để đánh giá các khóa học trực tuyến
Nội dung khóa học
• Khóa học bao hàm những vấn đề gì?
• Thông tin sẽ được cung cấp như thế nào?
• Khóa học sẽ kéo dài bao lâu?
• Người học phải hoàn thành các công việc của khóa học trong thời gian bao lâu?
• Phương thức đánh giá học viên là gì?
• Loại hình khóa học? (Cấp tín chỉ hay giấy chứng nhận?)
• Khóa học tín chỉ có thể liên thông như thế nào?
• Ai là giảng viên/người đào tạo?
• Giảng viên/người đào tạo đó có bằng cấp gì?
• Khóa học này so với khóa học trực tiếp thì như thế nào?
• Người học tương tác với nhau ra sao?
• Người học giao tiếp với giáo viên như thế nào?
• Mức độ thường xuyên mà giáo viên và người học liên lạc với nhau?
• Đòi hỏi của khóa học là gì?
• Có các loại hình đào tạo từ xa nào?
• Bao nhiêu phần trăm khóa học được hoàn thành từ các hoạt động đào tạo từ xa?
• Những người khác đã đánh giá khóa học này như thế nào?
• Khóa học này đáp ứng nhu cầu của người học đến đâu?
• Hình thức tương tác hay phương pháp dạy phù hợp với phương pháp học tập yêu thích của bạn đến đâu?
Chương trình cấp bằng
• Có bao nhiêu khóa có thể học từ xa?
• Bao nhiêu khóa phải học tại trường?
• Hoàn tất các nghĩa vụ hành chính như thế nào?
• Tôi phải hoàn thành khóa học trong bao lâu?
• Các yêu cầu là gì?
• Chương trình này khác thế nào với các chương trình cấp bằng đào tạo từ xa khác?
• Chương trình này khác thế nào với các chương trình cấp bằng đào tạo trực tiếp tại trường?
• Chứng nhận của trường/tổ chức này là gì?
• Có các loại hình học từ xa nào trong chương trình này?
• Ai là giảng viên/người đào tạo?
• Bằng cấp của giảng viên/người đào tạo là gì?
• Những người khác đánh giá thế nào về chương trình này?
• Có thể tham gia bao nhiêu khóa học cùng một lúc?
• Khi nào khóa học bắt đầu?
• Những khóa học nào đang được tổ chức?
• Sau bao lâu tài liệu được cập nhật?
Khung thời gian
• Khóa học kéo dài bao lâu?
• Tài liệu có thể kiếm được sau bao lâu?
• Giới hạn thời gian để hoàn thành các hoạt động?
• Loại chương trình nào được cung cấp sau khóa học?
• Có thể hoàn thành sớm khóa học bằng cách nào?
• Bao lâu khóa học lại được cung cấp?
• Mức độ linh hoạt của khóa học?
Chi phí
• Chi phí cho một khóa học hay một hội thảo là bao nhiêu?
• Chi phí cho toàn bộ chương trình là bao nhiêu?
• Chi phí cho hướng dẫn?
• Chi phí cho tài liệu?
• Cơ cấu chi phí được xác định như thế nào? (phí nhà ở trên đầu người, giảm phí cho nhiều người cùng ở một nơi).
Yêu cầu kỹ thuật
• Loại thiết bị nào đòi hỏi học viên phải có hoặc sử dụng?
• Loại tài liệu nào, bao gồm phần mềm, đòi hỏi học viên phải có hoặc sử dụng?
• Có thể học ở đâu?
• Học viên tham gia khóa học như thế nào?
• Học viên sẽ tiếp cận với các nguồn thông tin như thế nào?
• Có thể truy cập vào các tài liệu cho khóa học như thế nào?
• Ai chịu trách nhiệm kết nối người dạy và người học?
• Hình thức học từ xa nào sẽ được sử dụng?
• Khóa học được xây dựng như thế nào để đáp ứng các nhu cầu đặc biệt của học viên? (Ví dụ như ngôn ngữ ra tín hiệu hay đọc khẩu hình trong quá trình phát sóng, tính di động trong một buổi hội thảo qua mạng, kích cỡ tài liệu in lớn hơn).
Nguồn: Lynnette R. Porter, Xây dựng một lớp học ảo:
Học từ xa qua Internet (New York: Nhà xuất bản John Wiley).
♦ ♦ ♦ ♦
Nếu bạn sắp có cuộc sống với thời gian biểu khắt khe hơn, một số chương trình tốt nhất hiện nay dành cho người có bằng cấp đã sẵn sàng trên mạng. Hàng vạn sinh viên trưởng thành là những người đã có gia đình, nghề nghiệp, gánh nặng khiến họ thấy thật khó khăn khi quay trở lại trường, đang được lợi rất nhiều từ những chương trình này. Một phần ba sinh viên cử nhân quản trị kinh doanh của Canada đang học qua Internet. Nổi bật trong số các chương trình học tập của Mỹ là chương trình “B-School” trực tuyến của trường Đại học Duke. Chương trình đã dành được sự khen ngợi từ phía sinh viên cũng như các trường đối thủ trong việc cung cấp khóa đào tạo thạc sĩ quản trị kinh doanh MBA.
Sách hướng dẫn cho lĩnh vực nghiên cứu này là cuốn: Những trường đào tạo hệ sau đại học từ xa tốt nhất: Có bằng mà không phải rời khỏi nhà của Vicky Phillips ở Tạp chí Princeton.
Hội Đồng Giáo Dục và Đào Tạo Từ Xa, www.detc.org, có trang web cung cấp danh sách các ngành đào tạo qua mạng.
Tương lai của trường đại học ảo hứa hẹn còn có thêm lợi ích và ưu điểm khác. Chương trình “The Second Net”, vẫn đang trong quá trình phát triển khi cuốn sách này được công bố, là một bước đột phá đối với cơ sở hạ tầng Internet. Về mặt đào tạo đại học trực tuyến, “The Second Net” hứa hẹn sẽ giúp học viên có thể:
• Quản lý các nghiên cứu hợp tác, làm việc cùng nhau trong thời gian thực, trên màn hình.
• Tạo ra các khóa học của riêng họ dựa vào lượng tài liệu hướng dẫn dồi dào có thể dễ dàng tiếp cận.
• Hỗ trợ việc học tập của người học nhờ việc truy cập dễ dàng hơn vào các thư viện số về các nghiên cứu hiện đại, cập nhật.
• Học tập thông qua các hình ảnh minh họa và hoạt động đồng tham gia thuộc lĩnh vực khoa học, toán, kỹ thuật và các lĩnh vực khác.
• Được đào tạo riêng để sử dụng tất cả các khả năng trên bởi một giáo viên - người tạo điều kiện thuận lợi cho bạn, người được đào tạo đặc biệt và có khả năng trong phương thức giảng dạy mới này.
Bạn không nhất thiết phải học lấy bằng mới được hưởng lợi ích từ việc học từ xa. Bạn cũng có thể học các khóa đào tạo thường xuyên - các khóa học về kỹ năng hay kiến thức không cấp chứng chỉ để cải thiện cuộc sống. Bạn có thể đã từng tham gia những khóa học như vậy ở các trường cao đẳng, đại học cộng đồng địa phương hay các chương trình dành cho người lớn ở trường công. Ngày nay, bạn có thể lựa chọn những khóa học như vậy từ các trường đại học trên toàn thế giới.
CÁCH BẮT ĐẦU CUỘC PHIÊU LƯU HỌC TẬP CỦA BẠN TRONG KHÔNG GIAN ẢO
Bạn không phải buộc mình học để lấy một tấm bằng, hay thậm chí học cả khóa để bắt đầu cuộc phiêu lưu học tập của mình thông qua chiếc máy vi tính. Bạn có cái gọi là “sự học tập ngẫu nhiên” - trải nghiệm thoáng qua nhưng có tác động mạnh với một số sự kiện, cảm nhận mới mẻ có thể tạo rất nhiều hưng phấn - bằng việc học cách khám phá không gian kỹ thuật cao.
Nếu bạn chưa nối mạng ở nhà hoặc nơi làm việc, cách tốt nhất để xâm nhập vào thế giới ảo là ở thư viện công cộng.
Ba phần tư số thư viện công phục vụ hơn 100.000 dân cho phép truy cập Internet miễn phí. Nhiều thư viện còn có các buổi thảo luận và thuyết giảng thường xuyên. Tất cả các thư viện này đều có rất nhiều tài liệu hướng dẫn in hữu ích về các nguồn tài nguyên trên mạng - danh mục các cở sở dữ liệu, các khóa học trực tuyến và CD-ROM để học tập hoặc giải trí.
Tại sao bạn không gọi điện ngay bây giờ và hẹn trước một giờ online tại đó? Nếu bạn đang ở đó, thì hỏi xem họ có lớp miễn phí không.
Khi bạn đến, bạn có thể bắt đầu nhảy cóc từ trang web thú vị này sang trang web thú vị khác chỉ trong năm phút - tất cả những gì bạn cần học là gõ một “địa chỉ” và chuyển từ trang này sang trang khác như thế nào. Nếu bạn muốn bắt đầu với một số trang web lý thú, chỉ cần đề nghị người thủ thư thư viện gợi ý hay tìm cho bạn danh sách “50 + các trang web tuyệt vời” từ Hiệp hội thư viện Mỹ - trong trường hợp danh sách đó chưa có trong máy.
Bạn sẽ có một giờ online hết sức thú vị với các trang web như:
• American Memory (“Bạn phải nhớ …”)
• Eploring Leonardo (Ông hẳn sẽ rất thích mạng máy vi tính).
• Origami (“Chỉ cần gấp nó như thế này…”).
• NASA - “Houston, chúng ta có một vấn đề!”.
• Trang về Holmes (Sherlock).
• Virtual Frog (Mổ xẻ mà không có mùi).
• The Why File (Bạn không tò mò sao?).
Để học tại nơi làm việc, người đảm nhiệm vai trò thay cho thủ thư tại thư viện công là người thủ thư chuyên nghiệp ở cơ quan bạn; người này có thể đã thay đổi qua nhiều năm. Nếu lần cuối cùng bạn nhìn thấy người đó đang ở trong buồng để chổi gần phòng bảo dưỡng, điền vào bản báo cáo hàng năm và sắp xếp ghi chép doanh thu theo thứ tự thì hãy nhìn lại. Người thủ thư bây giờ là một thành viên quan trọng của các nhóm chủ chốt phụ trách tiếp thị và bán hàng, tài chính và mua hàng, hành chính và vận hành.
Sự giúp đỡ mà bạn có thể trông đợi từ phía người thủ thư trong công ty do một bác sỹ xuất chúng, Ellen Callahan, đề xuất. Bà là Phó chủ tịch Công ty đầu tư Putnam ở Boston. “Chúng tôi đang tiến hành những nghiên cứu có giá trị gia tăng”, bà tuyên bố, sử dụng biệt ngữ kinh doanh thay vì hệ thống mã phân loại sách trong thư viện (Dewey Decimal System).
Bà là một người quản lý thư viện chuyên nghiệp, phụ trách một đội ngũ nhân viên gồm 12 người, quản lý thư viện nghiên cứu toàn cầu của hãng. Thư viện này được đặt có dụng ý cạnh văn phòng của những nhà phân tích hàng đầu - lần lượt từng người trong số họ đều đã được đào tạo để sử dụng thông tin có hiệu quả. Ở đây không còn có thể loại thư viện để cất đi. “Chúng tôi kết hợp với các nhóm nghiên cứu. Chúng tôi có mặt ở các cuộc họp lúc 9 giờ 5 phút của các nhà đầu tư và được trông đợi là người suy nghĩ tiên phong,” bà nói.
LƯỚT WEB
Như đã nhấn mạnh ở trên, cách gia nhập thú vị nhất vào thế giới những điều kỳ diệu của mạng máy vi tính đó là bỏ ra một giờ “lướt web”. Chúng ta hãy tìm hiểu trải nghiệm này sâu thêm một chút.
“Lướt web” có nghĩa là khám phá thế giới các sự kiện và thông tin số thông qua máy vi tính. Bạn có thể chuyển từ trang web hay “địa chỉ” này sang “địa chỉ” trang web khác tùy theo ý thích của bạn. Việc đó rất đơn giản vì phần việc quan trọng nhất bạn cần làm là nhấn chuột hay gõ vào một địa chỉ ngắn.
Bạn có thể để trí tò mò của mình được tự do, và hãy để sức mạnh từ chiếc máy vi tính đưa bạn vào những vùng đất mới của thực tế và tưởng tượng. Trên đường đi, bạn có thể trải qua “sự học tập ngẫu nhiên” - một trải nghiệm thoáng qua nhưng có ấn tượng mạnh với một số sự kiện và cảm nhận mới mẻ có thể tạo nhiều hưng phấn.
Một người muốn theo đuổi chuỗi tìm kiếm này đến đâu phụ thuộc vào việc người đó sẵn sàng liên tưởng Baal với tội ác và đối ứng giá trị đó lên nước Mỹ và chủ nghĩa tư bản hiện đại tới mức độ nào…
Nhân đây, sẽ là một điều ngạc nhiên tuyệt vời khi thấy những gì xuất hiện lúc đơn giản gõ tên bạn và ấn phím “Enter”. “Bạn có thể tìm thấy tên, địa chỉ, số điện thoại của mình (thậm chí nếu bạn không bao giờ cung cấp các thông tin này ở đó), đồng thời bạn cũng có thể tìm thấy thông tin về gia đình hay những người bạn đã bị thất lạc”, Emiliano De Laurentiis, tác giả của trang web Lifelong Universe, một trang web nổi tiếng phục vụ học tập trên mạng (www.lifelong.com) nhấn mạnh.
Trong lĩnh vực này, các trang web đang được phát triển nhanh chóng đã cho thấy một không gian đa phương tiện phong phú - video và các ảnh động, âm thanh chất lượng cao và khả năng tương tác với số lượng dồi dào. Một ví dụ điển hình là trang www.discovery.com tạo ra kết nối với kênh Discovery. MSNBC là một ví dụ khác.
Những trang web này và những trang web cung cấp các cơ hội làm phong phú hoạt động học tập của bạn và/hoặc tạo cơ hội cho bạn chủ động tham gia bằng cách nói chuyện với những người khác có cùng mối quan tâm về một chủ đề, như chương trình ti vi, hay một sự kiện thời sự. Trong chương trình Frontline của PBS và một số chương trình khác, có một dòng chữ chạy dưới màn hình cho biết rằng toàn văn cuộc phỏng vấn mà bạn đang xem được đăng tải trên mạng.
CÙNG HỌC QUA MẠNG
Học qua mạng là phần không thể tách rời trong cách sống của bạn. Nó cung cấp “nền tảng” cho tất cả những phương pháp học tập chúng ta tìm hiểu trong cuốn sách này: không chỉ mang tính học thuật và chuyên nghiệp mà còn mang tính cảm xúc, thực tế và tinh thần. Học tập qua mạng giúp bạn mở rộng và lựa chọn theo ý muốn những người bạn và các mối quan hệ.
Bạn có thể tham gia vào các nhóm học viên thuộc bất cứ lĩnh vực nào trên mạng. Khi tìm thấy họ, bạn có thể đề nghị họ bàn luận về chủ đề mà bạn quan tâm hay nói chuyện với họ theo nhiều cách, từ các cuộc đối thoại với thời gian thực (hỏi đáp trực tiếp) hay quá trình mang tính suy ngẫm nhiều hơn như gửi lên các nhận xét rồi nhận câu trả lời vào ngày hôm sau. Cách nào đi nữa, bạn cũng sẽ thấy mình được bao bọc bởi các thông tin, quan điểm lý thú và cơ hội chia sẻ những gì bạn đang học.
Đây có phải là phương pháp học dành cho bạn? Bạn cảm nhận thế nào về môi trường học tập miêu tả trong cuốn sách Phát triển kỹ thuật số: Sự đi lên của thời đại mạng của Don Tapscott, dưới đây là những nguyên tắc không chính thức (gọi là nghi thức mạng Netiquette - ứng theo nghi thức xã hội Etiquette).
Bạn được phép thể hiện quan điểm của bạn
Bạn được phép là một khán giả
Người ta mong đợi bạn học
Người ta mong đợi bạn dạy
Bạn có quyền không đồng ý
Bạn có quyền đáp lại
Bạn có quyền thay đổi suy nghĩ
Bạn có quyền giữ im lặng
Nghe có vẻ hợp lý? Có thể, nếu bạn tìm thấy vị trí phù hợp cho mình.
Nhưng để có thể tìm thấy vị trí đó cần phải làm một số công việc. Hầu hết các cuộc tán gẫu trên mạng đều là những tài liệu có giá trị thấp: “nông cạn, nhạt nhẽo, không có ích” (nó thường mang tính khiêu dâm, một bí mật xấu xa nho nhỏ về thành công rộng khắp của các dịch cung cấp “chat” là hầu hết chúng đều được sử dụng vì mục đích tình dục). Hơn nữa, những cuộc nói chuyện vô danh qua máy vi tính dường như khuyến khích sự phù phiếm và thậm chí là tính hung hăng còn được gọi là “flame”, trong đó người ta nói chuyện với nhau bằng những từ ngữ thô tục và quá khích. Vì vậy, bạn cần cẩn thận trong việc tìm kiếm “cộng đồng phù hợp với mình”. Nhưng khi bạn đã tìm thấy họ rồi, họ sẽ giúp đỡ bạn rất nhiều.
Những người tham gia vào các thảo luận như vậy như một phần trong cuộc sống hàng ngày của họ được gọi là “dân cư mạng”(Netizen - lối diễn tả trên mạng tương đương với dân cư trong cuộc sống đời thường - Citizen). Họ thường tham gia vào các cộng đồng trên mạng như The Well, đặt tại San Francisco; Echo, đặt tại New York; hay những cộng đồng nhỏ hơn như The Cellar có trụ sở là một căn phòng nằm đằng sau nhà của Tony Shepps ở Collegeville, Pennsylvania. (Shepps nói: “Nếu Internet là trung tâm buôn bán lớn nhất thế giới thì chúng tôi là một quán cà phê ở trên phố”).
“Điều mà tôi thích nó là ở chỗ nó mở cửa cả ngày,” một y tá đã có hai con gái, thành viên của The Cellar, nói với nhà văn Dinty Moore, người từng miêu tả nhóm này trong một cuốn sách nhỏ thú vị của ông The emperor’s virtual Clothes: The naked truth about internet culture (Trang phục ảo của bậc đế vương: Sự thật trần trụi về văn hóa Internet). Người y tá có cái tên rất hay Bronwyn, tiếp tục: “Nhưng bạn không phải đi đâu hay phải có ai đi cùng. Bạn không phải lau sàn nhà, dự trữ đồ trong tủ lạnh, hay lo lắng về người trông trẻ. Bạn có thể đến đó bất cứ lúc nào. Người ta hoàn toàn sẵn sàng tát vào mặt bạn và nói rằng: “Cô sai, sai, sai, sai, sai, lý luận của cô là sai lầm, mọi thứ đều sai cả”. Dù nói vậy, họ buộc phải quay trở lại vấn đề đó. “Đây là điểm bạn sai lầm”. Đưa đẩy qua lại một vấn đề cho đến khi rút ra được mọi ý nghĩa là khả năng lý thú”.
Với tôi, điều này bắt đầu nghe có vẻ như mọi người đang cố gắng làm điều mà Socrates và những người bạn của mình đã làm một cách cao thượng trên đường phố của Athens vào thế kỷ mà việc học tập được dân cư mạng thực hiện trên Internet là một phần quan trọng trong cuộc sống của họ. Họ tham gia vào các cuộc thảo luận vui vẻ về tất cả các chủ đề trí tuệ. Họ cùng nhau động não và giải quyết vấn đề. Họ phê bình nhận xét các ý kiến đóng góp của nhau. Họ đặt ra các câu hỏi, tìm ra câu trả lời, vì thế vấn đề được giải quyết hiệu quả hơn. Máy vi tính làm cho những thảo luận như vậy mang tính toàn cầu.
Có phải đôi khi giao tiếp qua mạng có những ảnh hưởng tiêu cực? Tất nhiên. Nghiên cứu đầu tiên về nhóm đối tượng thông thường, những người bắt đầu bỏ thời gian để truy cập mạng được tiến hành ở trường Đại học Carnegie Mellon và được công bố vào giữa năm 1998). ”Những gì phát hiện được thực sự làm chúng tôi bị sốc”, ông Robert Kraut, giáo sư tâm lý xã hội tại Trung tâm tương tác giữa người và máy vi tính của trường đại học, phát biểu. Trung tâm này đã trích 1,5 triệu đô-la từ ngành máy vi tính đầu tư cho nghiên cứu.”Những kết quả này đi ngược lại những gì chúng ta biết về cách Internet đang được sử dụng về mặt xã hội”.
Nói một cách ngắn gọn, những nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng một số nhỏ, nhưng theo thống kê là đáng kể, tình trạng giảm sút về mặt sức khỏe tâm lý của nhiều người dường như là hậu quả trực tiếp từ việc online. Bản thân những người tham gia nghiên cứu cũng thể hiện sự ngạc nhiên trước kết quả tìm thấy.
Những người sáng lập của hầu hết các “cộng đồng ảo” này nhất trí rằng có mọi người luôn mong đợi cơ hội gặp gỡ trực tiếp những người bạn qua mạng. Ví dụ, trong cuốn sách của mình: Thành phố ảo: nhấn chuột, văn hóa và việc sáng lập ra thành phố trên mạng, Stacy Horn, người thành lập nên Echo, đã nhấn mạnh nhiều lần rằng các “Echoids” thường gặp gỡ nhau ngoài đời (những dân cư mạng gọi đó là RL - cuộc đời thực). Bà chỉ ra rằng: “Có nhiều điều để dự đoán khi bạn không nhìn thấy một ai đó. Các cộng đồng ảo không hoàn toàn ảo.”
Những điều mà bạn có thể học trong không gian ảo được để xuất trong bản tóm tắt các hoạt động của Harold Rheingold, trong The Virtual Community: Homesteading on the Electronic Frontier (Cộng đồng ảo: Ngôi nhà trong lĩnh vực điện tử).
Một cách chủ yếu để thu thập những đối thoại này là thông qua “bảng thông báo”. Danh sách những dòng được tải lên mạng này rất giống những bảng thông báo ở các hội nghị hay hội thảo, ở đó người ta đưa ra những mẩu ghi chép ngắn để tìm ra câu trả lời cho vấn đề, hay để tìm người họ muốn xin ý kiến. Nhưng ở đây, bạn có thể tham gia vào một đối thoại đang diễn ra hàng tuần, hàng tháng, và với một nhóm lớn hơn. Hay, khi cần, bạn có thể nhận được sự giúp đỡ cần thiết ngay lập tức, như Rheingold miêu tả:
Cô con gái hai tuổi của tôi nhặt được một con bọ chét. Con vật no căng máu này bám váo da đầu con tôi và chúng tôi không biết làm cách nào để gỡ nó ra. Vợ tôi, Judy, đã gọi điện cho bác sỹ nhi khoa. Khi đó là 11 giờ đêm và tôi đã đăng nhập vào WELL. Tôi có câu trả lời trực tuyến chỉ sau vài phút từ một người bạn chưa chắc chắn có thật nhưng chân thành tên là Flash Gordon, một bác sỹ y khoa. Tôi đã lấy được con bọ ra vào lúc Judy nhận được cú gọi lại từ văn phòng bác sỹ nhi khoa.
Điều làm tôi ngạc nhiên không chỉ là tốc độ mà tôi nhận được chính xác thông tin chúng tôi cần biết đúng vào thời điểm tôi cần nó, mà còn bởi vì cảm giác an toàn bên trong khi phát hiện ra rằng luôn có những người thực sự xung quanh bất cứ khi nào bạn cần đến họ - hầu hết họ là các bậc cha mẹ, một số họ là y tá, bác sỹ, bà đỡ. Có một vòng bảo vệ kỳ diệu quanh bầu không khí của cuộc thảo luận đặc biệt này. Chúng tôi đang nói về con trai và con gái mình trong diễn đàn chứ không phải là về máy vi tính hay các quan điểm về triết học, và nhiều người trong chúng tôi cảm nhận được ý hiểu ngầm này làm trong sạch không gian ảo.
Có vài cách có thể dùng được, theo đó bạn có thể nhận và gửi các thông tin có giá trị trên mạng:
• “Lists” được gọi là “Listservs” hay “Mailing Lists,” bạn có thể đăng ký vào đây nếu bạn muốn nhận được một lượng thông tin thường xuyên về lĩnh vực mà bạn quan tâm, và chia sẻ những ý nghĩ và thông tin tìm được.
• Giao thức chuyển file (FTP), cho phép bạn có thể sao file từ một hệ thống máy vi tính ở xa.
Bất cứ một cuốn sách nào dành cho người bắt đầu học Internet sẽ cung cấp cho bạn những điều này và các đặc điểm khác.
TỪ CÓ UY TÍN ĐẾN CÁC NGUỒN “TỰ DO”: MỨC ĐỘ PHIÊU LƯU CỦA BẠN ĐẾN ĐÂU?
Nếu muốn, bạn có thể giới hạn việc học tập qua mạng trong vùng mạng được đề cập đến từ trước đến giờ. Làm như vậy, bạn sẽ ở khu vực an toàn xét về độ tin cậy và hợp pháp. Những tài liệu tham khảo chuẩn, những cơ sở dữ liệu khoa học và nhân văn nổi tiếng, những dịch vụ thương mại như AOL, những kho dữ liệu nghiên cứu của các trường đại học - tất cả đều là những nguồn trung thực và đã được thử nghiệm.
Nhưng vào lúc nào đó bạn lại muốn mạo hiểm hơn một chút. Và tôi hy vọng rằng bạn như vậy - những nguồn thông tin có uy tín là đảm bảo và xác thực, nhưng chúng có những hạn chế.
Nhưng còn các nguồn thông tin về sức khỏe khác? Trong y học, cũng như trong rất nhiều ngành khác, có rất nhiều thông tin quan trọng và có thể là quyết định bên ngoài nguồn thông tin được công nhận. (Trong một cuốn sách trước đây của mình, The Independent Scholar’s Handbook (Sổ tay của các học giả tự do), tôi dành viết về đóng góp của những nhà nghiên cứu không được chứng nhận trong các lĩnh vực).
Nhưng có một thách thức rất phổ biến trong không gian ảo. Tự bản thân bạn phải trở thành một tổng biên tập. Nguyên nhân là do: khi bạn giở báo buổi sáng, bật chương trình thời sự buổi tối hay đi tới thư viện, bạn đang hưởng lợi (hay đôi khi là chịu đựng) đánh giá của ai đó về cái gì đáng để biết hay trải qua. Người biên tập báo hay chương trình thời sự trên ti vi quyết định đăng cái gì và cái gì được nhấn mạnh ở trang đầu và xử lý nó như thế nào. Những người quản lý thư viện thì quyết định loại sách, báo nào được đặt trên giá.
Nhưng khi tra cứu Internet, thách thức của bạn là phải tự đảm nhiệm vai trò này. Không có “người giữ cổng” cho toàn bộ mạng. “Những người gác cổng” là những người, giống như biên tập viên của các tờ báo hay của các công ty phát hành sách, đánh giá giá trị của thông tin họ xuất bản. Những người kiểm tra thông tin khác là nhà sản xuất các chương trình phát thanh và truyền hình, người quyết định ai, cái gì được lên sóng; các giáo viên phổ thông và đại học, người quyết định truyền tải thông tin gì trong lớp học; và những người quản lý thư viện, người quyết định chọn loại sách nào để bổ sung vào kho sách của thư viện.
Ngược lại, trong không gian mạng, việc thể hiện và phổ biến là hoàn toàn tự do. Bất cứ ai cũng có thể lập cho mình một trang web và tải lên đó bất cứ điều gì. Ngay tức khắc, những thông tin của họ có thể đến với hàng triệu người. Đó là nguồn bổ sung chủ yếu và có giá trị vào tự do ngôn luận và chúng ta cần chống lại bất kỳ nỗ lực kiểm soát lĩnh vực truyền thông và sáng tạo mới này.
Hiện tại, việc lạm dụng hệ thống này là hoàn toàn có thể. Ví dụ như sự truyền bá ranh mãnh của những kẻ lừa đảo, điều này hoàn toàn có thể xảy ra. “Không ai nỡ phá rừng non,” Harry Anderson cảnh báo. “Không ai”, nhưng kẻ lừa đảo có khả năng luôn tìm ra cách gài bẫy những người mất cảnh giác.
Các nguồn tài nguyên mạng được xem như là một chuỗi các đường tròn đồng tâm. Trong bất kỳ một lĩnh vực kiến thức nào, chúng ta luôn có lõi là các trang web và dịch vụ có uy tín của các tổ chức lớn, do các trường đại học, các tờ báo nổi tiếng như New York Times, hay những cơ sở dữ liệu và sách tham khảo có căn cứ đưa ra.
Bằng cách chỉ sử dụng các trang web có uy tín, bạn không cần thiết phải làm công tác biên tập cho chính mình. Tất nhiên, bạn vẫn cần phải quyết định xem trong những thông tin tìm được, thông tin nào phù hợp, đầy đủ, và chính xác đáp ứng yêu cầu của bạn.
Bên ngoài những vòng tròn này là các nguồn mà chúng ta có thể gọi là các trang web gợi ý - do các cá nhân và tổ chức ít có tiếng tăm hơn cung cấp. Tuy nhiên, thông thường, những trang web như vậy thường do các trang web trong vòng tròn đầu tiên gợi ý - có nghĩa là chúng đã được những người kiểm tra thông tin xem xét, họ tin rằng những web này đáng được bạn chú ý.
Đường tròn thứ ba dẫn bạn đến những nguồn mới và không liên quan gì tới những nguồn “an toàn” mà bạn sử dụng từ trước - chúng tôi gọi những nguồn này là các trang web “tự do”. Đó có thể là một danh sách xuất hiện trên những “công cụ tìm kiếm” mà bạn vừa gõ từ khóa để tìm tài liệu tham khảo cho chủ đề của mình.
Các trang web hoàn toàn là lừa đảo, trong thực tế, loại này hiếm nhưng rất nguy hiểm. Trong trường hợp đó chúng ta phát hiện ra một số người “ảo” để lật tẩy cách lừa bịp và dối trá. Ngày càng có nhiều các công cụ để nhận dạng những kẻ lừa đảo này - những chương trình xác nhận nguồn gốc của một tin nhắn hay hoạt động như “tư vấn viên cho khách hàng” về những trang web lừa đảo nổi tiếng. Cảnh giác rằng bạn đang tiếp xúc với nguồn thông tin không chắc chắn sẽ giúp bạn không bị thiệt hại vì thông tin sai lệch kiểu đó.
Chiến lược tổng quát để tự định hướng trong không gian ảo do Esther Dyson đề xuất là: “Khi bước ra ngoài và khám phá mạng vi tính, bạn phải tin vào bản thân và cảm nhận chung của bạn. Bạn không thể và không nên để người khác quyết định tất cả cho mình. Chính xác là do mạng có và cần ít quy định chung hơn hầu hết môi trường khác nên nó phụ thuộc nhiều vào sự nhạy cảm và sự tham gia của mỗi công dân trong đó. Nói chung, đặc trưng của các cuộc sống thực phụ thuộc vào các thể chế, còn đặc trưng của mạng là do các công dân mạng tạo nên”.
Phương pháp riêng của tôi để thực hiện việc tự định hướng này xuất phát từ quân đội, nơi mà khái niệm “độ tin cậy” được sử dụng rộng rãi. Khi đưa ra một thông tin quan trọng trong lực lượng vũ trang, bạn thường được yêu cầu ước tính “độ tin cậy” của thông tin bạn đưa ra theo thang điểm 1-100, thông thường dựa trên năm tiêu chí:
1. Thời gian: Thông tin này có tính cập nhật đến mức nào?
2. Nguồn gốc: Mức độ tin cậy của nguồn gốc thông tin đến đâu?
3. Tính phù hợp: Mức độ phù hợp của thông tin đối với vấn đề đến đâu?
4. Tính chuẩn xác: Độ chuẩn xác và chính xác?
5. Kiểm tra chéo: Thông tin này có được các nguồn khác xác nhận?
Nếu muốn sự giúp đỡ có kinh nghiệm trong quá trình này, bạn có thể nhờ đến các cố vấn riêng của bạn đánh giá về giá trị của các nguồn cụ thể: thủ thư trong thư viện công cộng của địa phương (hay những thủ thư trong thư viện nội bộ nếu bạn ở công ty hay cơ quan có một người chuyên trách như Ellen Callahan, người bạn đã gặp trong phần trước). Họ đã nổi lên như những người theo đuổi đầy sức mạnh đối với các trang web đang cố gắng tìm đường vượt qua những vòng tròn đồng tâm của không gian mạng. Họ đã trở nên thận trọng trong cách xác định thông tin đó đến từ đâu, “lai lịch” của những thông tin đó là gì, bạn có thể và nên tin tưởng những thông tin đó đến đâu.
NHẤN CHUỘT! HIỆN TẠI THƯ VIỆN TẠI NHÀ BẠN CÓ TỚI 10.000 CUỐN SÁCH
Một món quà nữa mà máy vi tính mang lại cho bạn là mở rộng thư viện tại nhà để chứa rất nhiều tác phẩm văn học và tài liệu nghiên cứu trên toàn thế giới. Thẳng thắn mà nói, tôi thích tận hưởng niềm vui có cuốn sách mới mua đặt nó vào lòng và làm cho nó trở thành một phần trong trang trí nội thất của ngôi nhà tôi ở. Bất cứ khi nào cần phân loại sách, tôi ngồi xuống sàn và xung quanh là những cuốn sách tôi yêu thích, những cuốn sách mà tôi đã không mở ra trong nhiều năm, nhưng tôi biết tôi vẫn muốn chúng là một phần cuộc sống của mình.
Nhưng để tham khảo, nghiên cứu, và đọc lướt qua thì thật là thú vị khi biết rằng gần như tuyển tập toàn bộ tri thức loài người chỉ cách chúng ta có một cái nhấn chuột.
Ngồi ở bàn học, bạn có thể thâm nhập sâu vào kho tri thức và hiểu biết được tích lũy từ lâu đời của loài người. Mọi tác phẩm, từ tiểu thuyết, thơ ca đến tác phẩm kinh điển dưới nhiều ngôn ngữ, tài liệu tham khảo từ cơ bản đến bí kíp nhà nghề đều có sẵn trong phút chốc.
Mặc dù bạn có thể không mấy quan tâm để đọc hết toàn bộ các cuốn sách trên mạng, đặc biệt nếu có một bản in mượn được ở thư viện. Nhưng thật là tuyệt vời nếu những cuốn sách như vậy ngay lập tức khi đột xuất bạn cần tham khảo một cuốn cụ thể hay thậm chí lấy ví dụ trong vài tác phẩm của một tác giả.
Có rất nhiều dịch vụ trực tuyến làm cho việc này thậm chí còn đơn giản hơn đối với bạn. Ví dụ, “Thư viện điện tử” của AOL cho phép bạn đặt câu hỏi bằng thứ tiếng Anh đơn giản, và sau đó tự động tìm kiếm qua hơn 150 tờ báo, hàng trăm tạp chí, hai tập san điện tử quốc tế, 2.000 tác phẩm kinh điển, bản đồ, ảnh, và công trình nghệ thuật. Chỉ vài giây sau khi nhập câu hỏi, bạn sẽ có kết quả xếp theo mức độ phù hợp, mức độ cho phép đọc, kích cỡ… Với một lần nhấn chuột nữa, bạn có thể tải về, in hay chuyển trực tiếp tài liệu sang văn bản bạn đang viết. AOL còn cung cấp đặc tính “Go to best part” (Tới phần hay nhất) cho phép bạn đi thẳng đến phần phù hợp nhất trong mỗi tài liệu.
Bạn tiến hành nghiên cứu cao cấp bằng cách truy cập vào các cơ sở dữ liệu luôn sẵn có trên mạng, mặc dù đôi khi phải mất phí. Điều này giúp bạn tiến hành những nghiên cứu nghiêm túc và cập nhật kiến thức trong lĩnh vực của mình mà không mất chi phí và thời gian đến thư viện hay kho lưu trữ lớn.
Việc tìm kiếm những cơ sở dữ liệu như vậy sẽ giúp các nhà nghiên cứu tiết kiệm thời gian bằng cách hoàn thành trong vài phút những việc bình thường phải mất đến vài ngày. Việc tìm kiếm như vậy có thể cung cấp cho bạn một danh sách tài liệu đáp ứng nhu cầu cá nhân của bạn, thường bao gồm một bản tóm tắt hay tổng kết những bài đã liệt kê. Chúng có thể được mở rộng để bao gồm những lĩnh vực chung hay giới hạn lại với các thông số về ngày phát hành, ngôn ngữ, khu vực địa lý… Bảng mục lục của cơ sở dữ liệu thường toàn diện hơn mục lục in vì: chúng thường xuyên được cập nhật hơn và máy vi tính có thể tìm kiếm những thuật ngữ và nguồn thông tin quá mới, chưa thể xuất hiện trên các phụ lục in. Bộ logic trong máy vi tính có thể được dùng để kết hợp các mặt liên quan của vấn đề, như là lái xe và cồn, nhằm tạo ra những mục lục tùy theo lựa chọn, đây là việc làm không tưởng đối với mục lục in. Một số cơ sở dữ liệu thậm chí chứa đựng còn hơn cả tin tức như văn bản của các vụ kiện hợp pháp, dữ liệu thống kê và các báo cáo của nghiên cứu đang được tiến hành.
Bạn cũng có thể “phát đi” nhu cầu thông tin của mình, nếu bạn là nhà báo hay một nhà văn, thông qua ProfNet, dịch vụ tìm kiếm miễn phí này sẽ chuyển yêu cầu của bạn tới các viên chức về thông tin và tin tức tại hàng trăm trường đại học, cao đẳng, công ty, chuyên gia cố vấn, phòng thí nghiệm quốc gia, trung tâm y tế, các tổ chức phi chính phủ, các văn phòng quan hệ công chúng. Những tổ chức này là chuyên gia trong việc tìm ra ai trong tổ chức của họ phù hợp với chuyên môn mà bạn cần. ProfNet tại www.profnet.com.
Nó cũng duy trì một cơ sở dữ liệu về các chuyên viên, cung cấp hồ sơ và thông tin liên lạc của 2000 cá nhân là chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực của họ, tại www.profnet.com/ped.
Đối với cuộc sống thực tế, bạn cũng dễ dàng tự tiến hành nghiên cứu những vấn đề đáng nhẽ trước đây nó làm bạn tiêu tốn rất nhiều, trong những lĩnh vực như: buôn bán chứng khoán, mua ôtô và các bất động sản thực.
Đương nhiên, những tác phẩm tham khảo cũ, có giá trị vẫn giữ được vị trí của chúng. Trước khi bắt đầu chịu chi phí trên mạng hãy cân nhắc xem liệu có cách nào nhanh hơn và khôn ngoan hơn để có thể tìm ra điều bạn muốn biết hay không. Pat Wagner cảnh báo: “Đôi khi, bạn có thể mất năm tiếng đồng hồ để săn tìm dữ liệu trên mạng trong khi một thủ thư có thể tìm được từ một cuốn sách tham khảo chỉ trong vài phút”.