Nếu bạn đã từng bị nghèo kiệt ở Frisco, và thất nghiệp dài dài, thì bạn hẳn sẽ biết mình cảm giác ra sao khi mỗi buổi sáng thức dậy thấy nghễu nghện trước mắt một thành phố vĩ đại chìm đọng trong sương mù, và cảm thấy thế nào khi mình là một người phải đối chọi lại với thế giới, một tên thiếu ăn, áo quần lôi thôi lếch thếch, một kẻ ở chui nằm rúc, trăm điều khốn đốn trước những con đường nhựa bóng loáng, những vỉa hè tráng xi măng, cột đèn, cao ốc, cửa hiệu, cơ xưởng, máy móc, kế hoạch, nào luật nào lệ, và trăm thứ nhiêu khê khác.
Nó là thế đấy và tôi cho là như vậy.
Nếu bạn đã từng nghèo xơ nghèo xác, đã từng cô đơn trơ trụi giữa thành phố này, thất nghiệp và hầu như cạn kiệt tiền nong, bạn hẳn đã biết cảm nhận thế nào, thế rồi hoặc bạn đã là một người khá hơn những người khá khác, hoặc sự nghèo khó của bạn đã trở nên phí phạm, như những lời nói ái quốc, cái cơ hàn của bạn chỉ là vô dụng, mất thời giờ, gần như uổng công mọi cái để có chút giá trị.
Sao vậy chứ?
Tôi xin thưa. Bởi vì chỉ với kẻ túng bấn, chỉ với kẻ lâm vào cái hung hiểm nhân gian, thế giới mới là thế giới, thế giới mới hiển lộ đầy đủ cái chân diện mục của nó. Tôi muốn nói thực, bạn ạ. Tôi không có ý muốn nói về tấm hình con đường ta đi, chỗ ở ta bước vào, căn phòng ta trú ngụ. Ý tôi muốn nhấn mạnh thế giới chính là bạn, sự can trường của bạn, trái tim cùng xương da cốt nhục của bạn, những bước chân của bạn lê dài trên hè phố. Thế giới là bạn, bạn ạ. Đối với những kẻ chưa hề biết cơ nhỡ là gì, chưa chạm mặt với nguy khốn, tôi không mường tượng ra thế giới của họ là như thế nào, nhưng chắc chắn nó không là nơi chốn mà kẻ túng nghèo chạm tới, đọ mặt cùng. Thế giới quả là một nơi chốn. Nó thực là nó, thế giới, nơi chốn. Và nếu bạn lâm vào cảnh đường cùng, thì điều đó càng bày lộ một cách sâu sắc hơn. Đảm nhận vai trò một nhân vật, chỉ nghĩ đến cũng làm bạn thất đảm,cô ũng khiến cho phát điên lên được. Hoặc ngược lại, một tên cuồng trí, một thi sĩ, một cư dân trên thế giới, một kẻ bất tử, một đứa trẻ con nhà bần nông cố lê bước trên hè phố, lất phất tìm một việc làm để sống còn với nhân thế, một chân bé mọn trong gánh xiếc, chui xó này rúc chỗ kia, để sáng ra đi uống một tách cà phê và biết được rằng sẽ vẫn được như thế trong những sớm mai còn lại của cuộc đời mở dàn ra phía trước, biết rằng tách cà phê này không phải là tách cuối cùng, giây phút khinh khoái sẽ kéo dài hầu như bất tận, thế giới sẽ tồn tại, và đại loại những ý tưởng dấm dớ như thế.
Nếu bạn đã từng túng quẫn và cô đơn ở bất cứ thành phố nào trên thế giới, thì ắt hẳn bạn biết ngay cái vinh quang của nơi đó, cái thực tại đáng sợ, nhất là cái thực tại của những khuôn mặt người, những khuôn mặt đói meo, những chân dung phì nộn béo bở hay mê mệt hoặc tươi tỉnh cũng như tàn tạ và sống động. Bạn bắt gặp thế giới trên những khuôn mặt. Cái thế giới nhiễu nhương phức tạp và vô tận, cái nơi chốn đầy điên dại với đầm đìa tử vong.
Ở thành phố Cựu Kim Sơn này, sương mù đôi khi khiến nó khá lên hoặc tệ hại hơn. Ban đêm lẩn khuất khỏi những phố xá, trú thân trong phòng riêng với đồ đạc tế nhuyễn của bạn như bốc lên cái mùi là lạ của chết chóc và tàn úa, tiếng còi tàu rền rĩ thay trái tim bạn. Và bạn ngủ, phóng giấc mơ ra ngoài thế giới, sáng ra bạn trườn mình khỏi cơn mê, khỏi những mộng mị thế gian bởi tiếng kèn đồng ngoài ô cửa, và bạn biết thế giới đang đợi bạn ngoài kia, ngoài sảnh đường, trên những bậc thang, vỉa hè, và bạn hoát nhiên lãnh hội được nhiều việc. Vươn vai, rũ bỏ cơn mộng, mặc quần áo, và bạn biết toàn thể sự thật rằng nó dở ẹ, rằng nó hay ho, rằng nó nhập nhằng các thứ cùng một lúc. Nếu bạn đã từng nghèo túng tận mạng và cô quạnh trong một thành phố, bạn hẳn biết rõ ngọn ngành của nó. Một lúc nào đó, cảm nhận ra cái hiện sinh của mình, bạn sẽ thức tỉnh một cách đáng sợ, hít thở lạnh lẽo, áo quần cũ nát và bẩn thỉu, giày dép mòn vẹt, các thứ tả tơi. Ấy là lúc bạn nghe được các mùi vị, ngửi được các âm thanh, sờ chạm được cảm giác..và bạn chạy trên đường ray của ngày, giờ, phút, năm. Tôi nói là bạn sống đó, bạn ơi. Sống một cách khủng khiếp và cật lực. Sống trong hung hiểm.
và nếu bạn chưa lãnh hội hết những điều này, thì sự nghèo khổ của bạn đã bị xúc phạm quá cùng, và thế giới vẫn khép kín im ỉm, chưa từng được khám phá. Và nếu bạn chưa từng đối mặt với nguy nan, cơ nhỡ bần hàn và cô đơn chót vót, thì bạn ơi, đó là bạn chưa ra đời, chưa hít thở với nhân gian đói khổ, và dĩ nhiên, khi bạn chết thì đó chẳng phải là cái chết, đó chẳng qua là đất về với đất, bụi về với bụi, đại thể thế thôi. Không phải vậy sao, khi một cái gì chưa thực sự nẩy mầm sống thì làm gì có cưu mang được cái chết, cái chết của bạn chả là gì cả, ngoài sự hư hoại và tàn rữa vô nghĩa.