Nổi thống khổ của tôi khởi sự từ giây phút ấy. Tôi suy nghĩ nát óc, đổi ý, rồi quay lại ý cũ, và bí mật theo dõi Zinaida một cách chặt chẻ, cho dù, ở một khoảng cách an toàn. Nàng thay đổi, rõ ràng như vậy. Nàng bắt đầu đi dạo một mình - rất lâu. Đôi khi không tiếp khách; nàng ngồi hằng giờ trong phòng. Từ xưa đến nay chưa bao giờ nàng có thói quen ấy. Tôi đã thình lình -- hay tưởng chừng rằng -- mình xâm phạm táo tợn vào cuộc sống của nàng.
"Có phải người này chăng? hay không phải?" tôi thầm hỏi, bực dọc duyệt qua từng người một, trong số những gã ái mộ nàng. Bá tước Malevsky đặc biệt khiến tôi ngấm lo lắng hơn hết, cho dù, vì Zinaida, tôi xấu hổ không muốn nhìn nhận như thế.
Sự canh phòng của tôi không đi đến đâu, và cũng không dấu được ai; dù sao, bác sĩ Lushin đã sớm thấu hiểu. Nhưng ông, cũng thế, gần đây đã thay đổi; gấy rạc người, tuy hay cười, nhưng chuỗi cười như trống rỗng hơn, kiêu bạc hơn, ngắn gọn hơn, cái bực bội căng thẳng ngoài ý muốn thay thế sự mĩa mai châm biếm nhẹ nhàng trước đây.
"Sao cậu lẫn quẩn mãi ở đây, hở chàng trai trẻ?" một ngày nọ, ông nói với tôi, khi chỉ còn lại chúng tôi trong phòng khách nhà Zasyekin. (Cô công chúa đi dạo đã lâu chưa về, và ta có thể nghe giọng nói the thé của bà công chúa; đang quở mắng cô hầu.) " Đáng lẽ cậu phải học hành, -- khi tuổi còn trẻ -- cậu đang làm chi đây?"
"Sao ông biết tôi không học ở nhà," tôi trả lời hơi ngạo nghễ, nhưng cũng có chút ngập ngừng.
"Cậu tưởng học như vậy là nhiều lắm? Mà thôi, ta cũng không thấy có gì sai quấy......ở tuổi cậu, điều đó là lẽ tự nhiên. Nhưng cậu thật không may trong sự lựa chọn của mình. Cậu không nhìn thấy gì ở cái gia đình này?
"Tôi không hiểu ý ông," tôi trả lời.
"Không hiểu à? thế thì càng tệ hơn. Ta cảm thấy mình có bổn phận phải cảnh tỉnh cậu. Người độc thân già đời, như ta, có thể đến đây, chẳng sao. Không có chi có thể làm hại được những người dày dạn như ta; nhưng cậu hãy còn non nớt lắm -- không khí này không tốt cho cậu -- tin ta đi, nó có thể khiến cậu bị tổn thương.
"Bằng cách nào cơ chứ?"
"Thế, hiện giờ cậu có bình thường không? Những cảm xúc của cậu có lợi cho sức khỏe không?"
"Cảm xúc gì cơ chứ?" tôi hỏi, nhưng trong thâm tâm, tôi biết ông nói đúng.
"A, chàng trai trẻ," ông bác sĩ tiếp tục, giọng nói mang một âm hưởng nào đó khiến tôi cảm thấy những chữ ấy thật là miệt thị, "cậu tránh né làm gì, tạ ơn trời, khi mà, cho tới giờ này tất cả những tình cảm của cậu đều thể hiện trên nét mặt? Nhưng, bàn bạc làm chi? Chính ta, ta cũng không nên tới đây, nếu ... (bác sĩ mím chặt môi) ....nếu như ta chẳng phải là một gã kỳ khôi. Chỉ có điều khiến ta ngạc nhiên; vì sao, cậu, thông minh như thế, lại không nhận ra những gì đang xảy ra ?"
"Nhưng việc gì đang xảy ra ?" tôi đề cao cảnh giác.
Bác sĩ nhìn tôi với một vẻ cảm thương đầy mai mỉa.
"Ta tử tế quá, cứ như là cậu bé có được chút hiểu biết nào vậy." ông nói, như với chính ông. "Thực tình, nói cho cậu nghe, một lần nữa, " ông thêm vào, lớn tiếng, "không khí nơi này không tốt cho cậu. Cậu thích ở đây, thì sao! Nhà kính ươm cây, dễ chịu và thơm tho - nhưng không phải là nơi để sống. Đúng vậy! hãy nghe lời ta, về nhà đi."
Bà công chúa đi vào, bắt đầu phàn nàn với bác sĩ về cơn đau răng. Rồi Zinaida xuất hiện.
"Tới đây mẹ bảo," bà công chúa nói, "bác sĩ, ngài phải khiển trách cô ấy. Cô ấy uông nước đá cả ngày; như vậy có tốt cho, lạy trời, buồng phổi mong manh của cô ấy?"
"Tại sao cô làm vậy?" Lushin hỏi.
"Như thế thì có sao không?"
"Có sao không? Cô có thể bị nhiễm lạnh rồi chết."
"Thật vậy ư? Ông nói thật chứ? Tốt lắm - như vậy càng tốt."
"Suy nghĩ hay nhỉ!" bác sĩ lẩm bẩm. Bà công chúa đi ra khỏi phòng..
"Vâng, hay lắm," Zinaida lập lại. "Đời vui như lễ hội ? Hãy nhìn quanh ....Đời tươi đẹp quá? Hay ông tưởng tôi không hiểu, không cảm thấy? Uống nước đá -- cho tôi một chút vui thú; liệu ông có bảo đảm, cuộc đời thế này quý báu đến mức tôi không nên liều lĩnh đánh đổi cho một khoảng khắc vui thú -- ấy là chưa nói tới hạnh phúc nhé"
"Thôi, được rồi" Lushin nhận xét, "nói về tánh thất thường và vô trách nhiệm... hai thứ này diễn tả được tính cách của cô."
Zinaida cười xốn xang.
"Đã trễ tàu, thưa bác sĩ. Ngài kém óc quan sát, và không thức thời. Gương mục kỉnh lên. Hiện nay, tôi chẳng có hứng thú hài hước. Trêu chọc ngài, hay tự trêu chọc.. vui biết mấy! -- và nói về vô trách nhiệm... Cậu Voldemar," Zinaida thình lình nói thêm, dậm chân, "đừng trình diễn bộ mặt thiễu não ấy. Tôi không muốn người khác thương hại." Nàng đi nhanh khỏi phòng.
"Rất có hại cho cậu, không khí này, chàng tuổi trẻ ạ," Lushin lại nói với tôi một lần nữa.