"Bạn hãy buộc mình nhắm tới những chuẩn mực
cao hơn là người ta mong đợi ở bạn".
-HENRY WARD BEECHER
Khi viết những dòng chữ này, tôi đang ngồi trong phòng mình ở khu du lịch Hyatt Regency Waikoloa trên Đảo lớn của Hạ Uy Di, trông ra biển Thái Bình Dương bao la. Tôi vừa được chứng kiến một sự kiện sẽ không xảy ra nữa cho tới năm 2017: hiện tượng nhật thực toàn phần. Sáng nay, vợ tôi và tôi đã thức dậy từ 5 giờ 30 để có thể cùng hàng ngàn du khách khác từ khắp nơi đến đây chứng kiến hiện tượng thiên văn hiếm hoi này.
Trong khi đám đông kéo đến mỗi lúc một đông để nhìn xem quang cảnh này, tôi bắt đầu giải trí bằng cách quan sát đám người thuộc mọi thành phần đang kéo đến đây: từ những nhà doanh nghiệp hàng đầu tới những gia đình đi nghĩ mát, từ những nhà khoa học kéo lỉnh kỉnh hàng chục ống kính viễn vọng tới những du khách ba lô cắm lều qua đêm ở gần miệng núi lửa và những trẻ em với tâm trạng phấn khích vì bố mẹ chúng nói cho chúng biết sắp có sự lạ xảy ra. Số người đã đến đây đông vô kể, họ từ khắp nơi trên thế giới kéo đến, bỏ ra hàng chục ngàn đô la chỉ để được nhìn thấy một sự kiện sẽ diễn ra trong vòng 4 phút! Chúng tôi làm gì ở đây? Chúng tôi muốn đứng dưới một bóng mát! Chỉ có thế ! Loài người chúng ta quả là một loài lạ lùng, phải không?
Tới 6 giờ 28 phút, tấn kịch bắt đầu diễn ra. Bầu khí chứa đầy âu lo, không phải chỉ là sự háo hức nhìn xem sự kiện, mà còn là nỗi sợ thất vọng. Vì trong buổi sáng có một không hai này, mây đen đã bắt đầu kéo đến và trời đã trở nên âm u. Thật thú vị khi quan sát cảnh người ta đang lo sợ niềm mong đợi của mình sẽ tan thành mây khói. Họ đến đây không phải để được xem một thoáng mặt trăng che mặt trời, mà xem một vụ nhật thực toàn phần kéo dài trong 4 phút, khi bóng của mặt trăng sẽ hoàn toàn che khuất mặt trời và bao phủ chúng ta trong bóng đêm. Người ta còn cho nó một cái tên: Nhật thực toàn phần!
Đến 7 giờ 10, mây càng nhiều và mỗi phút càng lan rộng. Đột ngột, mặt trời loé lên qua một lổ nhỏ trong đám mây và tất cả chúng tôi có thể nhìn thấy cảnh nhật thực từng phần. Người xem reo hò mừng rỡ, nhưng ngay lập tức mây lại che kín, mỗi lúc một dày hơn và hoàn toàn che khuất tầm nhìn của chúng tôi. Gần tới lúc nhật thực toàn phần, chúng tôi nhận ra là không thể xem được cảnh mặt trăng đi ngang qua mặt trời.
Thình lình, hàng ngàn người đổ xô về phía chiếc màn hình TV lớn mà đoàn chuyên gia TV đã đặt ở gần đó. Thế là chúng tôi ngồi cả trước màn hình TV để xem cảnh nhật thực qua màn hình, chẳng hơn ì những người ở các nơi khác. Lúc đó tôi may mắn được quan sát đủ mọi loại cảm xúc trên khuôn mặt của những người ở đó. Mỗi người phản ứng tùy theo nguyên tắc của mình; họ tin chuyện gì xảy ra sẽ đem lại cảm giác thỏa mãn cho họ trong kinh nghiệm này.
Một người đàn ông ngồi sau tôi chửi thề: "Thế là mất toi 4 ngàn đô la và mất công đi tới đây chỉ để xem 4 phút trên vô tuyến! Một bà ngồi cách tôi mấy bước thốt lên, "Tôi không thể ngờ là chúng ta bị lỡ việc này!" nhưng bé gái của bà thì phấn khởi nói với mẹ nó, "Nhưng mẹ ơi, sắp có rồi". Một bà khác ngồi phía bên phải tôi nói: "Thật tuyệt không cơ chứ! Tôi cảm thấy may mắn có mặt ở đây!"
Cùng một sự kiện xảy ra, cùng một địa điểm, cùng một thời giờ, nhưng mỗi người lại có một ấn tượng, một phản ứng khác nhau. Ngày hôm ấy, tôi đã nhìn thấy cả một sự tương phản rõ rệt giữa các niềm tin và các nguyên tắc của người ta.
Chúng ta phản ứng không phải theo thực tại mà theo cách chúng ta cắt nghĩa về thực tại, theo sức mạnh của các niềm tin và các nguyên tắc của chúng ta. Những nguyên tắc này đề ra cho chúng ta rằng thực tại phải như thế nào mới làm chúng ta thỏa mãn. Không hiểu được sức mạnh này có thể khiến chúng ta mãi mãi mất khả năng đón nhận hạnh phúc; ngược lại, hiểu và sử dụng đầy đủ sức mạnh này có thể biến đổi đời sống chúng ta và làm chúng ta cảm thấy hạnh phúc.
Chánh án và Ban Hội Thẩm
Tất cả chúng ta đều có những nguyện tắc và chuẩn mực khác nhau; chúng không chỉ chi phối cách chúng ta cảm nghiệm những sự việc xảy ra trong đời mình, mà cả cách chúng ta ứng xử trước một tình huống cụ thể. Tóm lại, chúng ta làm gì và trở nên người như thế nào đều tùy thuộc hướng đi mà các giá trị hướng dẫn chúng ta. Cũng thế, cái sẽ xác định các cảm xúc và cung cách ứng xử của chúng ta tùy thuộc việc chúng ta coi điều gì là tốt và điều gì là xấu, điều gì chúng ta nên làm và điều gì chúng ta phải làm. Những chuẩn mực này được gọi là những nguyên tắc.
Nguyên tắc là sự kích thích cảm giác đau khổ hay vui sướng chúng ta cảm nhận trong hệ thần kinh của mình mọi lúc. Nó giống như chúng ta có một hệ thống tư pháp được thiết lập trong bộ não của chúng ta. Các nguyên tắc cá nhân là vị chánh án và ban hội thẩm cuối cùng của chúng ta. Chúng sẽ xác định ta có đáp ứng được một giá trị nhất định nào không, ta có cảm thấy thỏa mãn hay đau khổ không. Ví dụ, nếu tôi hỏi bạn, "Bạn có một thân hình tuyệt vời không?" bạn sẽ trả lời thế nào? Câu trả lời còn tùy thuộc suy nghĩ của bạn về một số tiêu chuẩn xác định thế nào là một thân hình tuyệt vời.
Điểm chính yếu ở đây khá đơn giản: các nguyên tắc của chúng ta chi phối các phản ứng của mình vào mọi giây phút mình sống.
Các nguyên tắc hướng dẫn đời bạn có còn thích hợp với trạng thái con người hiện tại của bạn không? Hay bạn đã gắn liền với những nguyên tắc từng có ích đối với bạn trong quá khứ, nhưng ngày nay lại gây cho bạn đau khổ? Bạn có bám vào những nguyên tắc không thích hợp nào từ thuở thơ ấu của bạn không?
Các nguyên tắc của bạn
giúp ích hay làm hại bạn?
Chúng ta ai nấy đều muốn có những nguyên tắc dẫn đưa chúng ta tới hành động, giúp chúng ta cảm thấy niềm vui, thúc đẩy chúng ta kiên trì đến cùng, chứ không muốn những nguyên tắc cản trở chúng ta. Tôi từng gặp khá nhiều người, nam cũng như nữ, đề ra những nguyên tắc cho các mối tương quan giao tiếp của mình hoàn toàn không thể giúp họ thành công trong lĩnh vực giao tiếp. Ví dụ, một số người theo nguyên tắc này, "Nếu anh yêu tôi, tôi có thể trách cứ, chửi mắng hay nhõng nhẽo, anh vẫn cứ phải chấp nhận". Những nguyên tắc loại này có thích hợp không? Khó lắm! Chúng sẽ là những nguyên tăc bất công đối với những ai muốn quan hệ với bạn.
Bạn phải tìm hiểu ảnh hưởng của những nguyên tắc của bạn đối với lòng tự tin, hạnh phúc, tự chủ, chất lượng hành động và đời sống của bạn.
Nói ra những nguyên tắc của bạn
Nếu bạn muốn làm chủ đời sống mình, thành công trong việc làm ăn, trở thành một nhà thương lượng giỏi, có ảnh hưởng đối với con cái, thân thiết với vợ hay chồng của mình, thì bạn phải tìm hiểu những nguyên tắc của những người đó, đồng thời phải thông truyền cho họ biết những nguyên tắc của chính bạn. Bạn không thể mong đợi người khác chấp nhận những nguyên tắc sống của bạn nếu bạn không nói rõ ra những nguyên tắc ấy. Và bạn không thể mong đợi người khác chấp nhận những nguyên tắc của bạn nếu bạn không biết linh động trong những nguyên tắc của mình vả chia sẻ những nguyên tắc của họ.
Tôi xin kể một ví dụ. Một lần kia tôi nói chuyện với một người bạn khá nổi tiếng và anh đã tâm sự với tôi là anh ta không có nhiều bạn. Tôi nói, "Anh có chắc mình không có nhiều bạn không? Tôi thấy có rất nhiều người quan tâm đến anh mà. Hay là anh có những nguyên tắc riêng khiến nhiều người muốn làm bạn với anh cũng không thể?" Anh ta nói, "Tôi chỉ cảm thấy họ không phải là bạn tôi". Tôi nói, "Cái gì làm anh cảm thấy họ không phải là bạn anh?" Anh trả lời, "Thú thật tôi cũng chẳng rõ những nguyên tắc của mình là gì nữa".
Suy nghĩ một lát, anh ta xác định được một nguyên tắc cơ bản của anh là: ai muốn làm bạn của anh ta thì phải nói chuyện với anh ta ít là hai hay ba lần mỗi tuần. Tôi nghĩ thầm, "Nguyên tắc của anh lạ đấy. Bản thân tôi có nhiều bạn trên khắp thế giới, những người tôi thực sự yêu thương. Thế nhưng ngay cả với những bạn thân nhất, nhiều khi cả tháng hay lâu hơn chúng tôi không có dịp gặp nhau, chỉ vì ai cũng bận bịu với công việc của mình. Nhiều ngày tôi nhận đến cả trăm cú điện thoại của họ, mà tôi không thể nào nói chuyện với họ được. Thế nhưng họ biết họ vẫn là bạn của tôi."
Sau đó tôi hỏi anh ta, "Thế anh có nghĩ tôi là bạn của anh không? Anh nói, "Về lý mà nói thì anh là bạn tôi, nhưng nhiều khi tôi không cảm thấy thế vì chúng ta có quá ít dịp nói chuyện với nhau". Tôi nói, "Trời, tôi không hề biết chuyện đó! Tôi không hề nghĩ nó lại quan trọng đối với anh đến thế, vì anh có nói cho tôi bao giờ đâu? Tôi bảo đảm với anh là có vô số bạn có thể sẳn sàng đáp ứng những nguyên tắc của anh về tình bạn nếu anh cho họ biết những nguyên tắc ấy.
Bạn hãy thông truyền những nguyên tắc của bạn cho người khác về mọi hoàn cảnh của đời sống, dù là tình yêu, tình bạn, hay công việc làm ăn. Đừng bao giờ hiểu ngầm là họ đã biết. Hãy thông truyền.
Xếp đặt các nguyên tắc
Ngay bây giờ, bạn hãy kiểm soát những nguyên tắc của bạn bằng cách viết ra những câu trả lời cho những câu hỏi sau đây. Hãy trả lời đầy đủ tối đa.
1. Cần có điều gì để bạn cảm thấy mình thành công?
2. Cần có điều gì để bạn cảm thấy mình được yêu mến - bởi con cái, vợ hay chồng, cha mẹ, hay bất cứ người nào quan trọng đối với bạn?
3. Cần có điều gì để bạn cảm thấy tự tin?
4. Cần có điều gì để bạn cảm thấy mình xuất sắc trong bất cứ lãnh vực nào của đời sống bạn?
Tiếp đến, bạn hãy nhìn vào các nguyên tắc của mình và hỏi, "Chúng có làm tôi khó cảm thấy thỏa mãn và dễ cảm thấy đau khổ không?"
Nếu đúng là như thế, bạn hãy thay đổi tiêu chuẩn của mình và tìm ra những tiêu chuẩn có ích cho mình. Các nguyên tắc của bạn phải thế nào để nó giúp bạn hạnh phúc và thành công? Đây là cách cơ bản: hãy có những nguyên tắc mà bạn có thể kiểm soát được, như thế bạn sẽ không bị hoàn cảnh bên ngoài chi phối những cảm giác đau khổ hay hạnh phúc của mình. Hãy lập những tiêu chuẩn có thể giúp bạn rất dễ cảm thấy hài lòng và rất khó cảm thấy đau khổ.
Giờ đây, bạn hãy tìm hiểu những nguyên tắc của những người sống quanh bạn. Ví dụ, bạn hãy tìm hiểu xem con cái bạn có những nguyên tắc nào để chúng cảm thấy chúng gắn bó với gia đình, thành công trong việc học hành, hay thoải mái trong vui chơi. Hãy tìm hiểu những nguyên tắc của vợ hay chồng bạn; hãy hỏi cha mẹ bạn; hãy hỏi người chủ hay nhân viên của bạn.
Chắc chắn một điều: nếu bạn không biết các nguyên tắc của người khác, bạn sẽ thất bại vì sớm muộn bạn sẽ vi phạm chúng. Nhưng nếu bạn biết rõ chúng, bạn có thể đoán trước thái độ của người khác; bạn có thể đáp ứng các yêu cầu của họ và nhờ đó làm cho mối quan hệ của bạn phong phú.
Tóm lại, bạn hãy thông truyền các nguyên tắc của bạn và hãy tìm hiểu các nguyên tắc của những người sống quanh bạn. Một điều quan trọng bạn cần nhớ: nguyên tắc mạnh nhất là hãy vui vẻ cho dù có xảy ra điều gì.