NGÀY TÀN NGỤY CHÚA

hững vị khách được mời đều đã tập trung ở bên ngoài hành lang nhà ông Sabo từ hơn 20 phút trước khi chiếc xe Limousine màu đen bóng loáng chở ông Cố vấn của Tổng thống, một chức danh chính thức của vị khách quý này tiến qua cổng chính vào trong sân. Người phục vụ trong gia đình ông Sabo ra mở cửa và Ngô Đình Nhu xuất hiện trong một chiếc áo khoác mỏng màu xanh nước biển rất nổi so với màu đen của chiếc quần. Gia đình ông Sabo không được phép báo trước cho mọi người là vị khách đặc biệt quan trọng nào sẽ ghé thăm họ. Yêu cầu này được bên Phủ Tổng thống đưa ra vì những lý do an ninh. Đón tiếp nhân vật có quyền lực cao thứ hai của chính quyền Việt Nam Cộng hòa tại nhà riêng trong một bữa tiệc bình thường quả thật là một chuyện phi thường tại Sài Gòn.

Thế nhưng kỳ tích này cũng không gây được ấn tượng mạnh lắm với tất cả mọi người. Khi ông Nhu vừa xuất hiện sau cánh cửa chiếc xe Limo, phu nhân Boggs quá ngỡ ngàng quay vội sang ngài Stu Markoff đang đứng ngay bên cạnh mà buột miệng kêu lên: “Ôi, là ông Cố vấn Nhu. Một thằng cha đáng sợ”

Ông Sabo bước xuống mấy bậc thang để đón ông Cố vấn.

- Chào mừng ông đã tới, ông bạn của tôi - ông Sabo nói bằng tiếng Pháp. Mặc dù tiếng Anh của ông Nhu cũng rất tốt nhưng trước mặt ông ta, tất cả mọi người đều chuyển sang nói bằng tiếng Pháp.

- Rất hân hạnh được gặp ngài. - ông Cố vân đáp lại cùng vói một nụ cười mỉa mai và không bao giờ thấy xuất hiện một kiểu cười khác trên khuôn mặt ông ta trong suốt bữa tiệc ấy.

Phu nhân Grace Sabo chào và đưa tay ra bắt tay ông ta khi ông ta đang bước lên mấy bậc thang.

- Thế bà Nhu đâu rồi thưa ngài Cố vấn? - bà ta ngập ngừng hỏi.

- Bà ấy đã quyết định là không tới được - tiếng trả lời của ông Nhu vẫn còn bị lẫn trong nụ cười nửa miệng từ khi nãy.

Không một lời xin lỗi, không một câu xưng hô cho dù là một câu què quặt đi nữa. Bà Grace Sabo là người khá cao phải đến gần 1,9m, chính vì thế nhìn bà tay dắt tay ông Nhu như thể là bà ấy đang kéo ông ta tiến vào phía trong vậy. Cũng rất ít khi bà ta gặp phải trường hợp mà bà ta phải cố gắng quên đi bà ta là ngưòi Guggenheim như trường hợp này.

- Bà ấy không tới thật sao?

- Không.

- Đây chỉ là một bữa tối bình thường thôi mà, có gì quan trọng lắm đâu. - bà Grace nói một cách lạnh lùng -Chúng ta có tất cả là 14 người. Nhưng bây giờ sẽ chỉ còn lại 13 người, một con số không may mắn. Xin lỗi ngài, tôi còn phải đi sắp xếp lại bàn tiệc.

Bà ta quay ngoắt lại và đi thẳng vào trong nhà mà không thèm trở ra cho tới lúc mời các vị khách vào dùng bữa. Ông Nhu cũng chẳng thèm đoái hoài gì đến thái độ này của bà chủ nhà. Ông ta lạnh lùng yêu cầu ông Sabo lấy cho một ly Pastis có đá và cầm nó trên tay khi ông ta được dẫn tới hành lang để bắt tay và chào đón tất cả các vị khách trong bữa tiệc hôm ấy.

Ngoài phu nhân Boggs, khách mời gồm có vợ chồng ngài Stu Markoff, Trưởng đặc vụ CIA tại Sài Gòn, người lúc bấy giờ đang cùng hợp tác với ông Nhu trong việc tổ chức một chiến dịch tuyệt mật mà sau này được biết đến với cái tên “Chiến dịch Phượng hoàng”; Tiến sỹ Warren “Curly” Bird, Giám đốc USOM, người đàn ông góa vợ, vẫn thường xuyên bàn bạc với ông Nhu về các biện pháp hỗ trợ nguyên vật liệu cho Chương trình Lập ấp Chiến lược do Nhu phụ trách. Tôn Thất Tuyến, Trợ lý dân sự cao cấp trong Chính phủ Việt Nam Cộng hòa và phu nhân; Nguyễn Hưng Bình, Giám đốc sở mật vụ của Nhu và phu nhân; Bà Enonu, Phu nhân Đại sứ Thổ Nhĩ Kỳ đi đại diện cho chồng vì ông này đang có chuyến công tác khẩn về Ankara.

Thay vì phải đi vòng tròn một lượt tới tận nơi họ đang đứng để chào hỏi từng vị khách mời, ông Nhu tự chọn cho mình cách chào hỏi tất cả mọi người cùng một lúc nhưng theo trật tự chức trách và quyền hạn mà họ đang nắm giữ mà bắt đầu là những vị khách người Việt là Tuyến và Bình. Ngay sau đó, ông ta lần lượt bắt tay tất cả các vị khách còn lại theo một nghi thức tương tự - đầu tiên là phu nhân Boggs, sau đó đến ông Bird, ngài Markoff và cuối cùng là Marnin. Không ai trong số phái yếu ngoài phu nhân Boggs được ông Nhu bắt tay chào hỏi cho dù họ có là vợ của quan chức nào đi chăng nữa. Điều này đều được mọi người xem như một hành động xúc phạm thái quá.

Chỉ trước khi tiến tới gần D. Marnin để thực hiện màn giới thiệu, ông Nhu mới đặt ly Patis xuống và sai ông Sabo chủ nhà rót thêm cho ông ta một chút rượu vodka lên trên mấy cục đá. Ông Sabo nhìn quanh nhưng không tìm được người giúp việc nào ngoại trừ ngài Smirnoff đang đứng đấy nên đành bảo ông này làm giúp.

- Anh đấy à - ông Nhu nói với một giọng lạnh như băng - anh là Marnin. Tôi không được báo là anh đã tới. Chắc hẳn anh chỉ nhận được lời mời vào những giây phút cuối cùng nhỉ. Chúng tôi biết rất nhiều về anh đấy, D. Marnin ạ. Anh có mấy thằng bạn hay ho lắm nhỉ. Tục ngữ có câu “Ngưu tầm ngưu, mã tẩm mã” đấy.

D. Marnin không thể thốt được lấy một lời. Đây là người đàn ông quyền lực thứ hai trong cái chính quyền này - có người còn nói rằng ông ta có quyền lực nhất - vậy mà ông ta lại biết anh là ai, thậm chí còn biết cả những mối quan hệ của anh nữa. Đúng là quái dị thật. Ông Nhu tiếp đến lại bước đến nói chuyện với ông Tuyến bằng tiếng Việt. Tới lúc này, bà Grace Sabo mới xuất hiện trở lại và mời các vị thượng khách vào dùng bữa.

Vì là khách mời danh dự của gia đình nên đáng ra ông Nhu phải được xếp ngồi ở phía bên phải của nữ chủ nhân, nhưng do phu nhân Grace đã sắp đặt lại bàn ăn chỉ còn có 13 người nên ông ta được xắp đặt ngồi ngay bên phải của ông Sam. Nếu ông Nhu có phát hiện ra rằng ở đây có điều gì đó không đúng nghi lễ, ông ta cũng chẳng thèm để tâm đến nó làm gì. D. Marnin được ngồi ở giữa bàn ngay sau lọ muối cùng với phu nhân Adel Markoff ở phía bên phải và phu nhân Tuyến ở phía bên trái.

Ông Nhu nhìn không khác anh trai của ông ấy, là mấy. Ông Diệm có dáng người hơi béo lùn, rất cởi mở và khuôn mặt luôn ánh lên sự hồ hởi. Trông ông ta có một nét gì đó mang phong cách của những người thuộc phái tăng lữ - ông ta có thể dễ dàng được mô tả giống như đức cha trưởng một tu viện lớn. Trong khi đó, ông Nhu trông có vẻ đẹp trai hơn với hai gò má cao, mắt sáng lạnh và một cái đầu hơi to hơn so với thân hình. Có một tính cách mà người ta rất hay sử dụng để nói về ông ta đó là “hung hăng như con sư tử” và trong cái cách xử sự của ông ta luôn mang cái vẻ hiếu chiến ấy. Trong mọi tình huống, ông ta luôn tạo cho tất cả mọi người một ấn tượng là ông ta vừa không thích và vừa không tôn trọng người tiếp chuyện.

Trong lượt đầu tiên, mọi người cùng thưởng thức món thịt hầm với năm loại nấm lấy từ Đà Lạt cùng rượu trắng, kem và tương gừng còn đồ uống là rượu Puligny Montrachet được sản xuất từ năm 1959. Ông cố vấn vẫy tay gọi rượu và yêu cầu cho thêm một chút rượu vodka vào trong ly của mình.

- Tôi nghĩ rằng ông đang muốn biết vợ tôi bây giờ đang ở đâu? - ông ta nói vói ngài Sabo - Thực tế là bà ấy cảm thấy như bị tổn thương vì những người Mỹ các ông khi các ông giải quyết hậu quả của cuộc đụng độ nho nhỏ ở vùng Đồng Tháp hồi tuần trước. Chính vì điều đó, bà ấy không muốn phải giả bộ rằng giữa chúng ta mọi việc vẫn diễn ra bình thường, khi mà tất cả các hãng thông tấn và báo chí đều bu lấy trận đánh ấy thì rõ ràng là các ông đã nhìn nhận chúng tôi ở vị trí thấp kém hơn và coi thường chúng tôi hơn.

- Nhưng chắc là bà Nhu không coi tất cả người Mỹ chúng tôi là cùng một giuộc với nhau đấy chứ - ngài Sabo phản đối - mọi người đều đã biết là bên Đại sứ quán Mỹ chúng tôi cũng đã có những phản ứng rất mạnh mẽ đối với cách đưa tin của đám nhà báo về trận đánh ấy.

- Đó chính là vấn đề ấy đấy. Điều này cho thấy là bên Đại sứ quán và cánh báo chí không hề có cùng một quan điểm. Liệu trận đánh ấy có phải nằm ở vị trí chiến lược không? Chắc chắn là không rồi. Bất cứ ai có một tầm nhìn xa và rộng về tình hình đất nước này thì đều phải thừa nhận rằng nó chẳng có một chút ý nghĩa nào cả. Thế nó có phải là một vụ tàn sát không? Nó cũng không phải là như thế. Bên ta có 60 người bị thiệt mạng. Còn bên họ như ta biết là hơn 90 người nhưng có thể là ít hơn con số đó, có thể là chỉ khoảng 40 người thôi. Nhưng dù sao chúng ta hãy nói chung là có tới 150 người Việt Nam bị tử trận đi.

Câu chuyện của ông ta bị chặn lại bởi một người bồi bàn mang đồ ăn lượt thứ hai tới. Lần này là món xúp ba ba truyền thống cùng với một lát gan ngỗng rất nhỏ. Đồ uống là rượu Chateau Marrgaux được sản xuất năm 1949. Ông Nhu lại một lần nữa vẫy tay ra hiệu rót thêm vào cốc của mình một ít vodka.

Với việc đổi đồ ăn lần này, bà Adel Markoff quay sang trái và bắt đầu làm cho D. Marnin cảm thấy thích thú với mấy câu chuyện cười về người hầu bàn mà bà ta đã gặp từ vài năm trước. Bà ta kể vể một người hầu gái mà bà ta mới thuê ở Djakarta đã làm cho mấy vị khách một phen hoảng hồn khi đem cho họ gói thuốc chữa bệnh táo bón bọc trong giấy bạc chứ không phải là món kẹo bạc hà.

- Và có một thứ mà không ai ở đấy nghĩ rằng ở Đông Nam Á người ta phải cần, đó chính là thuốc chữa bệnh táo bón...

D. Marnin phì cưòi và cố gắng lắng nghe câu chuyện của bà ta theo một cách lịch sự nhất nhưng lại phải đồng thời không để lỡ mất phần nào câu chuyện giữa hai ông cố vấn.

- Tôi không phải là người có tư tưởng chống Mỹ. Không một chút nào hết - ông Nhu đang kể lể - Đó chỉ là tin vịt mà bọn báo chí vẫn đưa giống như bao nhiêu tin không đúng sự thật mà họ vẫn viết đó thôi. Tôi không có tư tưởng chống Mỹ mà tôi chỉ chống lại sự ngu dốt thôi. Tôi kết than được với ngài không phải ông không phải là người Mỹ đâu ông bạn Sam thân mến ạ...

- Nhưng tôi là người Mỹ mà - ngài Sabo nói chen vào - Tôi là người Mỹ nhiều hơn người bình thường chỉ được sinh ra trên đất Mỹ đấy. Đó chính là sự khác biệt lớn nhất giữa chúng tôi với tất cả các xã hội khác trên trái đấy này đấy. Tôi không chỉ ngay lập tức được thừa nhận như một công dân thực thụ của đất nước này mà thậm chí tôi còn được cử làm đại diện cho nước Mỹ ở nước ngoài.

- Có thể là như vậy - ông Nhu nói - nhưng cái làm tôi bực mình và điều khiến cho một số người nhầm tưởng rằng tôi là một người chống Mỹ, chính là vì người Mỹ các ông dường như cảm thấy họ là những người Mỹ và họ có quyền ban cho tôi lời khuyên về đất nước chúng tôi, về những gì mà họ gần như không biết gì hết - nói một cách chính xác thì họ chẳng biết tí gì cả.

- Nhưng chúng ta đã làm được rất nhiều việc với nhau trong năm vừa qua. Chúng ta đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Chúng ta đã vượt qua được những trở ngại đáng kể để bắt đầu một chặng đường mới.

- Đúng vậy đấy, ông bạn Sam thân mến ạ. Và tôi không có nói về ông đâu. Cá nhân ông cũng có những độ nhạy cảm nhất định để không bảo tôi phải làm gì với đất nước của chúng tôi, về những thứ mà ông hầu như chẳng biết gì hết. Không, không phải là không biết mà phải nói là dưới mức không biết ấy chứ.

- Nếu vậy thì ngài đang cường điệu hóa đấy, ngài Cố vấn thân mến ạ.

- Không hẳn thế đâu.Tôi đã theo học ở Pháp sáu năm. Tôi đã từng tổ chức và dẫn đầu cuộc biểu tình ở đó để ủng hộ cho Phong trào Bình dân của Leon Blum mang tư tưởng chống chủ nghĩa thực dân. Tôi đã đi biểu tình như là một người Việt Nam chứ không phải như là một người Pháp. Nhưng tôi không hề trơ tráo tí nào cả - có rất nhiều người cho tôi là quá ngạo mạn - vì đã bảo một người Pháp phải làm cái gì với tình hình chính trị của nước Pháp.

- Chẳng có người Pháp nào nghe theo lời khuyên của một người nước ngoài về tình hình chính trị nội bộ của Pháp cả. - ông Curly Bird ủng hộ luôn vì ông ta đã từng có hai nhiệm kỳ làm việc tại Paris.

- Nhưng thế thì sao chứ? - Ngô Đình Nhu nói luôn - Trên tất cả, tôi đã từng tốt nghiệp ở một trường grandes écoles. Khi tốt nghiệp, tôi đã đứng đầu cả lớp toàn là những học sinh là người Pháp chính gốc. Tôi còn lên giường với bao nhiêu cô gái người Pháp. Trong hầu hết các giấc mơ của mình, tôi đều mơ bằng tiếng Pháp. Và với tất cả sự thông minh cũng như hiểu biết của mình, tôi sẽ chẳng bao giờ tưởng tượng ra là mình sẽ khuyên tướng De Gaulle làm một điều gì đó đối với chính sách Người bản xứ của ông ấy. Còn bây giờ thì có khác gì chứ? Tôi hỏi ông như vậy đấy. Hãy trả lời tôi một cách thật khách quan đi xem nào.

- Tất cả những lời khuyên mà tôi có trách nhiệm phải chuyển tới ngài - ông Sabo phản đối - là để phục vụ cho đất nước chúng tôi chứ không phải là cho đất nước các ngài.

- Không, không, tôi đang không nói về ông đâu ông Sam thân mến ạ. Nếu như tôi là như thế thì tôi sẽ không có mặt ở đây buổi tối ngày hôm nay. Tôi sẽ ở nhà với vợ. Tôi không có nhiều thì giờ để lãng phí một cách vô ích vào cái truyện vớ vẩn này. Ông ít ra cũng có gì đó giống như Leon Blum [1] vì ông rất thông minh và ông cũng là người Do Thái. Tôi đang nói về những người khác cơ. Tôi đang nói về những nguời chẳng có một chút hiểu biết mơ hồ nào về những gì đã xảy ra trên đất nước tôi trong vòng hơn hai thế kỷ qua. Những người không biết là Bắc Kỳ khác xa so với Nam Kỳ, họ cũng chẳng biết là chúng tôi nuôi dạy con cái như thế nào và vì sao cũng như làm cách nào mà chúng tôi lại căm ghét người Trung Quốc đến thế. Họ cũng đã đánh mất đi tiềm năng kinh tế của chính họ trên đất nước này. Và rằng tư tuởng chống chủ nghĩa thực dân đang là tư tưởng quan trọng nhất đối với tất cả người Việt Nam ở cả miền Bắc hay miền Nam - cũng như là chúng tôi sẽ không chia sẻ với nguời Cáp-ca, nguời Trung Quốc và chắc chắn cả người Nga, nhũng người đang cố gắng thay thế nguòi Pháp bảo chúng tôi phải làm gì. Tôi đang nói về những người đang muốn nói với Tổng thống, nói với tôi rằng vì sao họ tháy nó cần thiết phải áp dụng thực tế chính trị của Mỹ vào đây để giành lấy cái gọi là “căn nguyên của vấn đề”. Và chính những gã nguyên tắc dở hơi này lại phải lắc đầu một cách bối rối khi tôi bảo vói họ rằng họ sẽ chẳng thể biết được cái gì đang dính trên cằm họ nếu họ cứ tiếp tục nhìn từ lỗ đít lên như thế. Vậy là họ lại gọi tôi là kiêu căng và ngạo mạn.

Kể từ đầu bữa tiệc cho tới lúc này, Cố vấn Ngô Đình Nhu đã uống hết ly vodka này đến ly vodka khác mà không đụng đến bất cứ món ăn cao lương mỹ vị nào được đặt trước mặt ông ta. Ông ta đang ngà ngà say, giọng ông ta đã bắt đầu líu lại, hai mắt ông ta không còn tập trung được sự minh mẫn nữa. Phu nhân Grace Sabo đã hoàn toàn no nê nên đứng dậy một cách nặng nề và tuyên bố rằng cà phê đã được đem tới mấy chiếc bàn ở bên ngoài hành lang. Những vị khách khác cũng đã bắt đầu đứng dậy, cánh phụ nữ thì đi lên trên tầng trên trong khi đám đàn ông kéo hết ra ngồi ở bên ngoài hành lang.

Khi họ ra đến bên ngoài, ông Tuyến đã nói với ông Nhu bằng tiếng Việt, rõ ràng là ông ta đang cố thuyết phục ngài Cố vấn trở về nhà. Nhưng thay vào đó, ông Nhu lại ngồi bệt xuống ghế bành báo hiệu là ông ta sẽ đi khi thấy khá hơn. Người hầu bàn tiếp tục mang tới rượu cô-nhắc, rượu mùi và những ly nhỏ đựng cà phê. Ông Nhu lại lấy tiếp một ly rượu Courvoisier.

- Lý do khiến cho không ai hiểu là điều gì đang diễn ra trên đất nước này - ông ta lại tiếp tục nhưng lần này ông ta đang muốn nói cho tất cả những người có mặt - chính là vì cả thế giới đang bị rối rắm giữa cánh hữu và cánh tả. Họ đều nghĩ là những người Việt Nam ở Hà Nội là những người tiên tiến nên họ là cánh tả và chúng tôi là những kẻ phản động nên chúng tôi là cánh hữu. Kể từ thời của Phan Bội Châu và Kỳ ngoại Hầu Cường Để, người Việt Nam đã chống lại sự cai tri của Thực dân Pháp. Cho tới giờ, Hồ Chí Minh là người đạt được hiệu quả nhất. Chúng tôi bị gọi là Chính phủ phản động. Thế nhưng có bao nhiêu người biết rằng lý tưởng của chúng tôi là cực tả? Thử hỏi có bao nhiêu người Mỹ đã từng biết đến Emmanuel Mounier? [2] Anh ấy Marnin, người ta đã dạy anh những gì về Mounier ở trường Đại học?

- Không thưa ngài - D. Marnin trả lời ngay.

- Họ sẽ phải làm - ông Nhu nói tiếp - rồi một trăm năm nữa sẽ không ai còn nghe về Sarrre [3] nhưng tất cả mọi người sẽ phải biết vể Mouniem, người đã kết hợp giữa Giáo lý của đạo Cơ đốc với thuyết hiện sinh.

- Thế nhưng những vấn đề chính ở đất nước này hình như không phù hợp cho lắm với việc giảng dạy về Mounier - ông Sabo nói.

- Sam ạ, ông hình như là người Mỹ duy nhất trên thế giới này đã từng nghe nói về Mounier. Nếu đúng như thế thì ông biết là ông không thể lãnh đạo một đất nước theo những học thuyết của Mounier cũng như những học thuyết của “Jesus of Nazareth”. Ông biết là ông ta đã làm gì với những kẻ cho vay nặng lãi rồi chứ. Hãy tưởng tượng xem ông ta sẽ làm gì với phố Walls [4] của các ông. Chúng tôi nghe theo Mounier. Thế nhưng chính trị cũng giống như nghệ thuật. Nó rất khó để cho ta áp đặt cái thời đại mà người nghệ sĩ đang sống vào cái môi trường mà anh ta đang sáng tạo. Người dân của các ông dường như đã có cái ý tưởng ngu xuẩn là hệ thống chính trị của các ông với những đảng phái không hề có hệ lụy nào khác là Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa thì nó có thể được đem sang cấy ghép thành công ở bên kia đại dương. Sẽ chẳng bao giờ ở Việt Nam có những người theo Đảng Dân chủ và người theo đảng Cộng hòa hết. Sẽ có vô khối những người dân lắng nghe các ông nói rằng đất nước này cần nền dân chủ bởi vì họ nghĩ rằng các ông sẽ trả cho họ những đồng đô-la rất có giá trị để họ nghe điều đó.

- Nói đúng ra thì sẽ chẳng có ai xui các ông nên sao lại hệ thống chính trị của Mỹ ở đất nước này cả. - ông Curly Bird nói.

- Thế nhưng đó lại chính là những cái mà họ bảo tôi đấy. Làm sao mà các ông có thể vội vã gửi nó cho tôi, một người đã từng học đến bậc Trung học ở Pháp và những người dân ở đất nước này cũng chưa từng đọc qua những bài viết của James Madison [5] về việc thành lập các đảng phái chính trị? Các đảng phái chính trị sẽ chẳng có nghĩa lý gì ở trong một xã hội gồm toàn những người ủng hộ nho giáo.

Ông ta kết thúc bài diễn văn của mình bằng một động tác vung tay mạnh mẽ, tay phải của ông ta giơ lên quá đầu và quay thành hình tròn cùng với một nụ cười bất định. Giọng ông ta đã líu lại rồi nhưng vẫn còn đôi chút lưu loát, rất nhanh và đầy quyền lực. Ông ta cố gắng đứng dậy nhưng sau đó lại ngồi bệt xuống ghế. Ông Sabo phải chạy tới đỡ lấy đằng sau cánh tay của ông ta để đỡ ông ta dậy, giúp ông ta lê từng bước xuống mấy bậc thang và chui vào trong chiếc xe Limo. Trước khi vào hẳn trong xe, ông Nhu còn áp lòng hai bàn tay mình lên hai bên hàm của ngài Sabo và hôn lên hai bên má ông ấy theo đúng kiểu của người Pháp.

- Tạm biệt ông bạn của tôi, ông bạn thông minh người Do Thái có mái tóc đỏ - ông ta nói - Tôi hy vọng rằng cả hai chúng ta vẫn còn ở đây để đón mừng nãm mới vào năm tới.

[1] Le’on Blum (1872 - 1950): Người đã ba lần nắm cương vị Thủ tướng Pháp trong những năm từ 1936 - 1947, một người gốc Do Thái.

[2] Emmanuel Mounier (1905 -1950): Một triết gia người Pháp, người nổi tiếng trong phong trào những người theo Thuyết nhân cách ở Pháp.

[3] Jean - Paul Sarter (1905 -1980): Một triết gia người Pháp theo phái Hiện sinh, một người đa tài và là một nhân vật lãnh đạo trong trường phái Triết học Pháp thế kỷ 20.

[4] Phố Wall: Nơi có trụ sở của trung râm tài chính lớn nhất nước Mỹ ở thành phố New York.

[5] James Madison (1751 - 1836): Tổng thống thứ 4 của Hoa Kỳ, là người đã có công xây dựng thành công Hệ thống Hiến pháp của Hoa Kỳ trong đó có những điều khoản vẫn còn giữ nguyên giá trị cho đến ngày nay.