Đó là một buổi sáng tháng tám đẹp trời.
Chỉ mới cách đây ba ngày vụ việc của tôi được đem ra xét xử. Cũng mới chỉ có ba ngày tên tuổi và tội lỗi của tôi hàng sáng đã gây sự chú ý của đám đông những người dự phiên tòa ngồi chen chúc trên những hàng ghế dài trong phòng xử án như những đàn quạ bu quanh một xác chết.
Mới chỉ cách đây ba ngày cả một đám đông những quan tòa, những bóng ma hư ảo của những nhân chứng, quan tòa, luật sư, biện lý đi qua đi lại trước mặt tôi, lúc thì kỳ cục, lúc lại cay độc, luôn luôn u tối và định mệnh. Hai đêm đầu tiên vì lo lắng và khiếp sợ, tôi không thể ngủ.
Đến đêm thứ ba, tôi đã thiếp đi trong tâm trạng phiền muộn và mệt mỏi. Nửa đêm, trong lúc tòa nghị án, người ta đã đưa tôi trở về với đệm rơm của phòng giam và ngay lập tức tôi đã rơi vào một giấc ngủ sâu trong lãng quên. Đó là những giờ phút nghỉ ngơi đầu tiên của tôi trong nhiều ngày qua.
Tôi đang ngủ mê mệt thì người ta đến dựng tôi dậy. Lần này không cần bước đi nặng nề với đôi giày đóng cá sắt của người cai ngục, tiếng loảng xoảng của dây chìa khóa, tiếng cót két khô khan của ổ khóa kéo tôi ra khỏi giấc ngủ lịm với cái giọng nói tàn nhẫn bên tai tôi và cánh tay cứng rắn trên tay tôi:
– Này, dậy đi.
Tôi mở mắt ngồi dậy khiếp đảm. Lúc đó, qua ô cửa sổ cao và hẹp của xà lim, tôi nhìn thấy qua trần của hành lang bên cạnh một khoảng trời duy nhất, cái ánh sáng màu vàng mà cặp mắt quen nhìn bóng tối của nhà tù của tôi nhận ra khá rõ đó là mặt trời. Tôi yêu mặt trời.
– Hôm nay trời đẹp đấy. - Tôi nói với cai ngục.
Viên cai ngục đứng yên một lát không nói, làm như thể không hiểu có nên đáp để phí một câu trả lời vào việc đó không, rồi dường như cố gắng ít nhiều, lão mới đột ngột lí nhí:
– Có thể…
Tôi đứng yên bất động, tâm trí nửa tỉnh, nửa mê, miệng cố nở một nụ cười tươi, dán mắt vào thứ ánh sáng vàng óng nhưng yếu ớt phản chiếu trên trần nhà như muốn tô điểm thêm.
– Một ngày đẹp trời đây. - Tôi nhắc lại.
– Đúng vậy, - Cai ngục nói, - người ta đang đợi ông.
Chỉ có mấy từ mỏng như sợi chỉ cắt ngang đường bay của con côn trùng quật mạnh vào tôi kéo tôi trở về với thực tế phũ phàng. Bỗng nhiên tôi lại nhìn thấy như trong ánh sáng của tia chớp trong gian phòng xử án cái vành móng ngựa với những quan tòa mặc bộ sắc phục màu đỏ tươi mà tôi ngỡ như quần áo rách rưới vấy máu, ba hàng nhân chứng ngu ngốc, hai viên cảnh sát ở hai đầu chiếc ghế dài tôi ngồi, những chiếc áo dài đen của các luật sư, biện lý động đậy và những cái đầu của đám đông ngồi chật cứng ở cuối phòng, trong bóng tối và ánh mắt của mười hai viên quan tòa chiếu thẳng vào tôi. Các vị ấy đang thức còn tôi như người ngủ mê.
Tôi đứng dậy, hai hàm răng run cầm cập, hai tay tôi cũng run lên, không làm sao tìm ra quần áo, hai cẳng chân tôi nhão ra. Tôi cất bước, người lảo đảo như phu khuân vác đang phải vác nặng. Tuy nhiên, tôi vẫn phải đi theo cai ngục.
Hai viên cảnh sát chờ tôi ở bậc cửa xà lim. Người ta còng tay tôi bằng cái cùm nhỏ và ấn chốt khóa cẩn thận. Tôi để họ làm, đó chỉ là một cái máy trên một cái máy mà thôi.
Chúng tôi đi qua một cái sân phía trong. Khí trời ban mai làm tôi thấy khoan khoái trở lại. Tôi ngẩng đầu lên. Bầu trời xanh và những tia mặt trời nóng bỏng bị những ống khói cao cắt vụn, rạch những góc ánh sáng trên các bức tường cao và tối của nhà tù. Trời đẹp thật.
Chúng tôi bước lên một cầu thang hình xoắn ốc, đi qua một hành lang, rồi một cái nữa, đến hành lang thứ ba thì một cửa thấp mở ra. Một bầu khí nóng pha lẫn tiếng ồn quất vào mặt tôi. Đó là hơi thở của đám đông trong phòng xử án. Tôi bước vào.
Khi tôi xuất hiện, tôi nghe thấy tiếng lách cách của vũ khí và tiếng ồn ào của đám đông, tiếng ghế xê dịch. Tôi đi qua gian phòng dài giữa hai hàng quần chúng được lính che kín. Dường như tôi là tâm điểm gắn các sợi dây làm động đậy tất cả các khuôn mặt, miệng há hốc và hơi cúi xuống.
Đến lúc đó tôi mới nhận ra là người ta đã cởi cùm cho tôi, nhưng tôi không nhớ vào lúc nào và ở đâu.
Lúc bấy giờ, trong phòng xử án, một bầu không khí im lặng bao trùm. Tôi được đưa vào chỗ ngồi. Đúng lúc tiếng ồn ào chấm dứt, tâm trí tôi cũng trở lại thanh thản, các ý nghĩ trở nên rành rọt. Tôi bỗng hiểu một cách rõ ràng những điều tôi chỉ thoáng thấy lờ mờ cho tới nay và giờ đây, giờ phút quyết định đã đến và tôi có mặt ở đây để nghe tuyên án.
Muốn giải thích ra sao thì giải thích nhưng theo cách mà ý nghĩ đó đến với tôi thì nó không hề làm tôi sợ hãi. Các cửa sổ đều mở toang cánh, khí trời và tiếng động của thành phố tự do từ ngoài ùa vào. Gian phòng sáng sủa như để chuẩn bị lễ cưới. Những tia nắng vui vẻ của mặt trời đây đó vạch ra hình ảnh sáng ngời của các hình chữ thập khi thì chạy dài trên sàn nhà, khi thì trải trên bàn, lúc thì gãy khúc ở góc tường, và từ những hình quả trám rực rỡ đến cửa sổ, mỗi một tia nắng vẽ lên trong không khí một khối lăng trụ lớn toàn bụi vàng.
Cuối phòng, các vị thẩm phán có vẻ hài lòng, chắc hẳn là vui vẻ vì đã hoàn thành tốt công việc. Khuôn mặt ông chánh án được soi sáng nhè nhẹ bằng ánh sáng từ cửa kính hắt vào, có vẻ hơi hiền lành và tốt bụng. Một vị trợ tá trẻ tuổi nói chuyện gần như vui vẻ, tay vò nhàu chiếc cà vạt màu trắng phủ ra ngoài cổ áo dài đen rộng của quan tòa, với một bà mệnh phụ xinh đẹp được ưu tiên ngồi sau lưng ông ta.
Chỉ có các quan bồi thẩm là có vẻ nhợt nhạt, suy sụp, bề ngoài mệt mỏi vì đã thức suốt đêm để luận tội. Một vài vị ngáp. Nhìn qua tư cách của họ không thấy gì chứng tỏ họ vừa quyết định một bản án tử hình và trên khuôn mặt các ông trưởng giả tốt bụng ấy, tôi chỉ đoán được là họ rất buồn ngủ.
Trước mặt tôi là một khuôn cửa sổ mở rất rộng. Tôi nghe thấy tiếng cười của người bán hoa từ ngoài hè phố vọng vào và trên mép hình chữ thập đó, trong khe đá có một cây con màu vàng, tràn ngập trong tia nắng đu đưa trước gió.
Làm sao một ý nghĩ hung dữ lại có thể ló ra giữa bao nhiêu cảm giác dịu dàng như thế nhỉ? Tràn ngập trong không khí và ánh sáng, tôi không thể nào nghĩ gì khác hơn là nghĩ đến tự do. Phần hy vọng tỏa sáng trong tôi như ánh sáng ban ngày bao quanh tôi và lòng tin tưởng, tôi chờ đợi phán quyết của tòa như người ta chờ đợi sự giải thoát và cuộc sống.
Tuy nhiên luật sư của tôi đã đến. Mọi người đang chờ ông. Ông vừa dự một bữa trưa sang trọng và ăn rất ngon miệng. Đến chỗ ngồi của tôi, ông ta cúi nghiêng đầu chào tôi với một nụ cười.
– Tôi hy vọng. - Ông ta nói với tôi.
– Có phải là hy vọng không? - Tôi trả lời nhẹ nhàng và cũng mỉm cười đáp lại.
– Đúng. - Ông ta nhắc lại. - Tôi còn chưa biết một tí gì về lời phát biểu của các quan tòa nhưng chắc chắn họ đã bác bỏ phán xét của phiên xử trước và như thế sẽ là khổ sai chung thân thôi.
– Ông nói gì thế, thưa ông luật sư. - Tôi trả lời phẫn nộ: như vậy thì trăm lần thà chết.
Vâng, thà chết. Vả lại có một giọng nói ở bên trong nhắc với tôi. Tôi sợ gì mà không nói rõ ra điều đó. Có bao giờ người ta tuyên án tử hình vào lúc khác hơn là lúc nửa đêm, phải đốt đuốc trong căn phòng u tối, đen kịt và vào một đêm đông lạnh giá? Nhưng đây là vào buổi sáng tháng tám, một ngày đẹp trời như thế này thưa các vị thẩm phán tốt bụng. Thật là không thể thế được, rồi mắt tôi lại trở lại nhìn dán vào bông hoa vàng dưới ánh mặt trời.
Bất thình lình vị chánh án thấy luật sư của tôi đã đến, liền như có một dòng điện chạy qua, hết thảy mọi người trong phòng xử án nhất loạt đứng dậy. Một khuôn mặt tầm thường vô tích sự, tôi nghĩ đó là viên lục sự. Anh ta phát biểu và đọc bản phán quyết mà các quan tòa đã biểu quyết trong khi tôi không có ở đấy. Chân tay tôi toát mồ hôi lạnh. Tôi phải dựa vào tường để khỏi ngã.
Chánh án hỏi luật sư của tôi: Ông có điều gì muốn nói về áp dụng khung hình phạt không?
Đáng lẽ ra tôi có nhiều điều để nói nhưng không hiểu sao cứ lặng đi, không nói lên được một lời nào, lưỡi dán chặt vào vòm miệng.
Người bảo vệ đứng dậy.
Tôi hiểu rằng ông ta tìm cách giảm nhẹ lời công bố của đoàn bồi thẩm và giảm xuống không phải là án này mà là án kia, cái đã làm tôi rất bực tức khi nghe ông ta nói là ông ta hy vọng.
Sự phẫn nộ của tôi đã quá mạnh để lộ ra trăm nghìn cảm xúc đang dồn nén trong tâm trí tôi. Tôi muốn hét to lên điều tôi đã nói với ông ta: Thà một trăm lần chết còn hơn! Nhưng tôi không còn đủ hơi sức để nói. Tôi chỉ có thể ngăn ông ta lại bằng cách giơ cao cánh tay kêu lên một tiếng đau đớn: Không!
Viên chưởng lý tranh tụng với luật sư. Tôi lắng nghe họ với một sự hài lòng ngu xuẩn. Rồi các vị thẩm phán ra ngoài, và trở lại, sau đó ông chánh án lạnh lùng tuyên án.
Có tiếng xì xào trong đám đông. Trong lúc tôi bị dẫn đi, đám đông ùa theo tôi, ồn ào như một tòa nhà đang đổ sập. Còn tôi bước đi, lảo đảo như người say rượu, sững sờ một sự khuấy động vừa xảy ra trong tôi. Cho đến lúc bị tuyên án tôi vẫn cảm thấy được hít thở, tim vẫn đập mạnh trong cùng một môi trường sống như mọi người khác. Bây giờ tôi phân biệt rõ giữa tôi và mọi người có một hàng rào ngăn cách.
Đối với tôi không còn gì có chung một dáng vẻ với mọi người như trước. Cũng vẫn những cửa sổ rộng mở, ánh sáng chói chang, cũng vẫn mặt trời rực rỡ, bầu trời trong xanh, cũng vẫn đóa hoa xinh đẹp nhưng tất cả bây giờ đều trắng bệch, nhợt nhạt như một tấm vải liệm. Những người đàn ông ấy, những người đàn bà ấy, những đứa trẻ ấy chen chúc xô đẩy nhau ùa ra chỗ tôi bị dẫn đi qua, tôi thấy họ như những bóng ma.
Bên dưới cầu thang một chiếc ô tô màu đen có lưới sắt ở các ô cửa, bẩn thỉu chờ sẵn. Lúc trèo lên, tôi bâng quơ nhìn ra quảng trường.
– Một tên tử tù!
Những người qua đường vừa kêu lên vừa chạy đến chỗ tôi. Qua đám mây đen tưởng như ngăn cách tôi và mọi sự vật chung quanh, tôi nhận ra hai cô gái trẻ, chạy theo tôi với cặp mắt hau háu.
– Chỉ còn sống được sáu tuần nữa thôi, tiếng cô trẻ hơn vỗ tay thốt lên.