Nàng là hầu gái của một người bà con của anh – nữ tiểu chủ Kadacova. Nàng mới mười bảy tuổi, khi nàng đi chân đất, mềm mại rung rinh chiếc váy và hơi rướn bầu ngực bé nhỏ dưới lần áo cánh, hoặc khi nàng đi ủng dạ mùa đông, dễ nhận thấy dáng nàng thấp bé. Khuôn mặt nhỏ nhắn của nàng chỉ ở mức dễ coi, còn cặp mắt nông dân của nàng nếu có tuyệt vời thì cũng chỉ bởi vẻ trẻ trung của chúng mà thôi. Vào thuở xa xưa ấy, anh thường phung phí bản thân một cách vô tâm, sống lang bạt đây đó, có nhiều mối quan hệ tình ái và những cuộc gặp gỡ tình cờ – và anh cũng đã xếp mối quan hệ tình cảm giữa anh và nàng vào loại ấy.
***
Nàng nhanh chóng nhẫn nhục cam chịu điều bất hạnh lạ lùng xảy ra với nàng vào cái đêm mùa thu ấy, nàng khóc lóc mấy hôm ròng, nhưng rồi càng ngày nàng càng tin tưởng rằng chuyện ấy không hề là điều cay đắng, trái lại, đó là niềm hạnh phúc và mỗi một ngày anh lại càng trở nên dễ thương và quí giá hơn đối với nàng. Rồi trong những phút giây gần gũi mà chẳng bao lâu sau đã lặp lại thường xuyên hơn, nàng bắt đầu gọi anh là Pet’ruska và nhắc đến cái đêm hôm ấy như một quá khứ thiêng liêng chung của họ.
Thoạt đầu anh cứ nửa tin nửa ngờ:
- Có đúng lúc ấy em không giả vờ là đang ngủ không?
Nàng tròn xoe đôi mắt:
- Thế chả nhẽ cậu không cảm thấy là lúc đó em đang ngủ say, chả nhẽ cậu không biết là bọn con trai con gái mới lớn ngủ như thế nào à?
- Giá tôi biết là em đang ngủ thì có lẽ chẳng bao giờ tôi động đến em đâu.
- Chà, còn em thì không hề, không mảy may cảm thấy một cái gì cho đến tận giây phút cuối cùng. Chỉ có điều là, tại sao cậu lại đến với em như vậy? Cậu đến đây và có để ý gì đến em đâu, chỉ một lần vào buổi tối cậu hỏi: Cô mới vào làm ở đây à, hình như cô tên là Tanhia? Rồi mãi về sau cũng cứ như là dửng dưng với em vậy. Hoá ra cậu giả vờ phải không?
Anh trả lời rằng tất nhiên là anh giả vờ, nhưng thực ra anh đã nói dối, ngay cả đối với bản thân anh việc xảy ra cũng rất bất ngờ.
Đầu mùa thu, anh đi nghỉ ở Crưm và trên đường trở về Moskva, anh ghé vào thăm bà Kadacova rồi ở lại chơi hai tuần giữa không khí yên lành giản dị nơi trang trại, trong những ngày đầu tháng mười một ngắn ngủi, và đã sửa soạn lên đường. Ngày hôm ấy, để chia tay với làng quê, anh khoác súng trên vai, cưỡi ngựa, cùng chó săn rong ruổi khắp cánh đồng trống vắng và những khoảnh rừng con trụi lá suốt từ sáng đến chiều nhưng chẳng bắn được con gì. Vừa đói, vừa mệt, anh trở về trang trại và tối đó anh ăn hết một chảo thịt băm viên rán trộn váng sữa, uống cạn một bình vốtca nhỏ và mấy cốc nước chè, trong khi bà Kadacova ngồi kể chuyện ông chồng quá cố và hai đứa con trai của bà hiện đang tại ngũ ở Orion. Như thường lệ, khoảng mười giờ, nhà tắt đèn tối om, chỉ còn một ngọn nến leo lét trong phòng làm viêc cạnh phòng khách – mỗi lần về chơi anh thường ở trong phòng này. Khi anh bước vào phòng làm việc, nàng đang quì trên chiếc ghế bành, tay cầm ngọn nến huơ đi huơ lại trên bức tường gỗ súc. Trông thấy anh, nàng đặt vội cây nến lên chiếc bàn ngủ ở đầu giường, nhảy xuống sàn và vụt chạy.
- Cái gì thế? – Anh bối rối hỏi. – Khoan đã nào, cô làm gì ở đây thế?
- Em đốt rệp, – nàng vội vã thì thào đáp khẽ. – Em đang dọn phòng cho cậu thì thấy trên tường có con rệp...
Rồi nàng bật cười khanh khách và bỏ chạy ra ngoài.
Anh nhìn theo bóng nàng rồi tháo ủng nhưng không cởi quần áo và ngả mình trên chiếc chăn may chần, định bụng sẽ còn hút thuốc và nghĩ ngợi (anh không quen đi ngủ vào lúc mười giờ), nhưng rồi lập tức ngủ thiếp đi mất. Ngọn nến lay động làm anh bồn chồn thức giấc, anh mở mắt, thổi tắt nến và lại ngủ tiếp. Đến khi anh thức giấc lần thứ hai thì phía ngoài hai ô cửa sổ trông ra sân và ô cửa sổ bên hông nhìn ra vườn đã tràn ngập ánh sáng. Bấy giờ đang là một đêm thu có trăng, tuyệt vời một cách cô đơn và hoang vắng. Anh lần trong bóng tối, tìm thấy đôi giầy đặt cạnh chiếc ghế bành và định qua phòng ngoài thông với phòng làm việc để ra sân sau – chắc người hầu quên không chuẩn bị cho anh cái vật ban đêm phải dùng đến. Thế nhưng phòng này bị chốt cửa từ phía bên ngoài, vì vậy anh phải đi xuyên qua cả căn nhà đang được ánh trăng bí ẩn soi sáng để ra cửa chính. Thông với lối cửa chính này còn có mấy gian chái lớn, tường bằng gỗ súc. Ở tiền sảnh, đối diện với khung cửa sổ cao cao phía trên chiếc rương cũ kỹ là một tấm vách ngăn, đằng sau tấm vách ngăn này có một căn buồng không cửa sổ dành cho tôi tớ. Cánh cửa ở vách ngăn này chỉ khép hờ, phía trong phòng tối om. Anh bật diêm lên và thấy nàng đang ngủ. Nàng nằm ngửa trên chiếc giường gỗ, mình chỉ mặc áo lót và một chiếc váy ngắn bằng vải sợi bông, khuôn ngực nàng tròn trĩnh dưới làn áo lót, đôi chân trần hở đến tận đầu gối, cánh tay phải duỗi về phía trong tường và khuôn mặt trên gối của nàng nom như chết. Que diêm lụi dần rồi tắt hẳn. Anh đứng yên một lúc rồi thận trọng bước lại gần chiếc giường...
***
Từ trong gian chái tăm tối bước ra hiên, anh miên man nghĩ ngợi:
- Thật lạ lùng, thật không ngờ! Và chẳng lẽ cô ta ngủ thật ư?
Anh đứng trên bậc thềm một lúc rồi bước qua sân... Và không hiểu vì sao trời đêm cũng có vẻ khác thường. Trăng soi vằng vặc trên khoảng sân rộng và hoang vắng. Đối diện với dãy nhà kho mái phủ một lớp rạ cũ cứng queo như hoá đá có ngôi nhà để xe và chuồng ngựa. Bên trên mái của chúng, phía chân trời phương Bắc, những đám mây bí ẩn như những ngọn núi tuyết chết chóc đang lững lờ trôi. Trên cao, vầng trăng vời vợi rơm rớm như giọt lệ kim cương giữa những đám mây trắng nhẹ rồi lại chui ra không gian xanh thẫm để lọt vào giữa bầu trời đầy sao, và dường như nó lại càng chói lọi hơn nữa, soi sáng khoảng sân và những mái nhà. Vạn vật xung quanh hiện hữu một cách lạ lùng, tách biệt với thế giới loài người, lung linh một cách vu vơ, huyền ảo... Và lạ hơn nữa vì dường như đây là lần đầu tiên anh nhìn thấy trọn vẹn cái thế giới ban đêm mùa thu trong sáng này...
Anh ngồi xuống bệ chiếc xe ngựa bám đầy bùn đất đã khô. Trời ấm áp theo kiểu mùa thu, phảng phất mùi hương của vườn thu. Đêm trang trọng, thản nhiên, dễ chịu và không hiểu tại sao lại hoà hợp một cách lạ lùng với những tình cảm vừa mới nảy sinh trong lòng anh từ sự gắn bó bất ngờ với người đàn bà vẫn còn thơ trẻ ấy...
Nàng khe khẽ nức nở, hồi tỉnh lại và dường như đến tận lúc ấy mới hiểu chuyện vừa xảy ra. Nhưng cũng có thể không phải “dường như”, mà đúng là như vậy? Thân thể của nàng đã chiều theo anh như thể nó không còn sức sống. Thoạt đầu anh thì thào đánh thức nàng: “Này em, đừng sợ nhé... ” Nàng không nghe thấy, hoặc giả vờ như không nghe thấy gì. Anh thận trọng hôn vào gò má nóng hổi của nàng, nhưng nàng không hề có phản ứng gì đối với cái hôn ấy, và anh tưởng rằng như thế là nàng lẳng lặng đồng ý với tất cả những gì có thể diễn ra sau đó. Anh tách đôi chân dịu dàng, ấm nóng của nàng, nàng chỉ ngái ngủ thở mạnh, yếu ớt duỗi người và luồn tay xuống gáy...
- Thế giả sử cô ta không giả vờ thì sao? - Anh nghĩ thầm, rời bệ xe đứng dậy và bối rối nhìn đêm tối.
Khi nàng bật khóc một cách ngọt ngào và đau khổ, anh liền hôn vào cổ, vào ngực nàng đang thoang thoảng một thứ hương vị gì đó rất đồng quê và rất con gái, không những chỉ bởi lòng biết ơn thú vật đối với niềm hạnh phúc bất ngờ mà nàng đã cho anh một cách vô ý thức, mà còn bởi sự hân hoan và tình thương mến vừa mới nảy sinh. Và rồi đang nức nở, nàng bỗng vô tình đáp lại anh theo kiểu đàn bà – nàng ôm chặt lấy đầu anh và kéo vào mình như thể biết ơn. Anh là ai, nàng vẫn còn chưa biết trong cơn ngái ngủ, nhưng dù sao đi nữa đây cũng chính là người mà đến một thời điểm nào đó nàng phải gắn bó trong lần đầu tiên bằng sự gần gũi bí ẩn và tột cùng khoái lạc. Sự gần gũi từ cả hai phía đã xảy ra, và sẽ chẳng có điều gì trong thế gian này có thể xoá nhoà được nó, và vĩnh viễn từ nay anh mang chứa điều đó vào lòng, và giờ đây cái đêm lạ lùng này đón nhận anh vào vương quốc tươi sáng không thể nào hiểu nổi, cùng với nàng, cùng với sự gần gũi ấy...
Sao mà anh có thể bỏ đi rồi đôi lúc chỉ nhớ tới nàng một cách tình cờ, sao anh lại có thể quên lãng giọng nói đáng yêu chân thành giản dị, đôi mắt có lúc vui sướng, có lúc buồn rầu nhưng lúc nào cũng yêu thương và quên mình của nàng, sao anh lại có thể yêu được những người đàn bà khác, và đánh giá một số người trong bọn họ cao hơn cả nàng!
***
Ngày hôm sau, khi hầu hạ chủ, nàng không hề ngẩng mặt lên lần nào. Bà Kadacova hỏi:
- Mày làm sao thế hả Tanhia?
- Thưa bà, đời con thiếu gì điều buồn khổ...
Khi nàng vào khuất trong nhà, bà Kadacova bảo anh:
- Thật thế đấy: nó mồ côi, mẹ chết, bố thì nghèo xác nghèo xơ, đúng là một lão muzích vô tích sự...
Gần tối, khi nàng đặt ấm samova ở ngoài hiên, anh đi ngang qua và bảo nàng:
- Em chớ có nghĩ ngợi gì, tôi đã yêu em từ lâu rồi. Thôi đừng khóc lóc dằn vặt nữa, có ích gì đâu cơ chứ...
Nàng gạt nước mắt, bỏ những miếng dăm bào đỏ rực vào dưới ấm samova và đáp:
- Nếu đúng là cậu có yêu thật thì em cũng được nhẹ nhõm hơn.
Sau đó, thỉnh thoảng nàng lại ngước lên nhìn anh, như thể rụt rè hỏi bằng mắt: có thật là như vậy không?
Một lần vào buổi tối, khi nàng đang giải gường cho anh, anh lại gần và ôm lấy đôi vai của nàng. Nàng hoảng hốt nhìn anh rồi đỏ bừng mặt nói nhỏ:
- Xin cậu buông em ra, vì Chúa. Bà già mà vào đây là chết đấy.
- Bà già nào?
- Bà hầu buồng chứ còn ai nữa, cậu cứ làm như là không biết ấy!
- Tối nay tôi sẽ xuống chỗ em đấy...
Nàng giẫy nảy lên như phải bỏng – thời gian đầu nàng sợ bà già đến chết khiếp:
- Thôi đừng, em van cậu! Em sẽ sợ phát điên lên mất!
- Nói thế chứ đừng lo, tôi không xuống đâu, – anh vội vàng nói.
Bây giờ nàng đã lại phục dịch hầu hạ như cũ, ân cần và nhanh nhẹn, lại chạy vù qua sân vào bếp như trước, và thỉnh thoảng gặp lúc thuận lợi, nàng lén ném về phía anh những ánh mắt đã có vẻ ngượng ngùng và vui sướng. Và thế rồi vào một buổi sáng tinh mơ, khi anh còn đang ngủ, nàng được sai vào thành phố mua đồ. Lúc ăn trưa bà Kadakova nói:
- Không biết làm thế nào đây, xã trưởng và bọn người làm thì cô đã bảo đến cối xay bột mất rồi, chẳng còn ai mà sai đi đón Tanhia cả. Hay là cháu đi hộ nhé?
Cố giấu niềm vui sướng, anh trả lời với vẻ hờ hững vờ vịt:
- Vâng, cũng được thôi, cháu sẵn lòng đi dạo một lúc.
Bà hầu gái bưng các món ăn dọn ra nghe thấy thế liền càu nhàu:
- Thưa phu nhân, bà định bêu diếu con bé hay sao? Rồi khắp cái làng này người ta sẽ đồn đại về nó như thế nào?
- Thế thì mụ tự đi mà đón lấy nó nhé, – bà Kadacova bảo. – Để nó đi bộ từ ngoài ga về đây à?
Gần bốn giờ, anh đánh chiếc xe thắng con ngựa cái màu đen cao lớn ra đi, vì sợ trễ tầu nên vừa ra khỏi làng anh hối hả thúc ngựa nhảy chồm chồm trên con đường gồ ghề lúc đầu đóng băng, về sau trở nên ẩm ướt – mấy ngày hôm nay trời mù mây, ướt át, riêng ngày hôm ấy mây mù đặc biệt dày đặc. Khi anh còn đi trên đường làng thì trời dường như đã tối hẳn, trong các ngôi nhà gỗ đã thấy ánh lửa đỏ le lói và có vẻ man dại trong màn sương dày đặc. Ra tới cánh đồng thì trời tối mù mịt và không nhìn thấy gì nữa. Làn gió lạnh buốt và sương mù ẩm ướt quất thẳng vào mặt anh. Nhưng gió không xua nổi màn sương, ngược lại càng làm cho cái thứ khói lạnh lẽo màu lam sẫm tụ lại dầy đặc hơn, bóp nghẹt người ta bằng một thứ mùi hương ẩm ướt, tưởng chừng như đằng sau màn sương mù mờ mịt ấy chẳng còn gì mà đã là tận cùng của thế giới và vạn vật. Mũ lưỡi trai, áo choàng, lông mi và ria mép của anh bám đầy những hạt nước li ti ướt át. Con ngựa cái sải chân phóng nước đại, chiếc xe ngựa mỗi lần nhảy chồm lên những mô đất trơn chuội lại va vào ngực anh. Anh khéo léo châm được thuốc hút – mùi khói thuốc thơm thơm ngọt ngào và ấm áp hơi người quyện với mùi sương nguyên thuỷ, mùi thu muộn và mùi đồng hoang ẩm ướt. Vạn vật xung quanh, cả trên trời lẫn dưới đất đều đen ngòm và âm u, hầu như không trông rõ cái cổ dài ngoẵng đen đen và đôi tai dỏng lên đầy cảnh giác của con ngựa. Tất cả những cái đó càng làm tăng thêm cảm giác gần gũi với nó – sinh vật duy nhất trong cái sa mạc hoang vắng này, giữa sự thù hằn chết chóc của tất cả những gì đang bao vây đằng trước, đằng sau, bên phải, bên trái anh, sự thù hằn của một cái gì đó vô hình đang hung dữ ẩn náu trong màn sương đêm mỗi lúc một thêm dày đặc, đen tối và đang quất vào mặt anh vun vút...
Đến ngôi làng cạnh ga tầu, anh chợt thấy hân hoan trước cảnh nhà cửa với những ánh lửa yếu ớt trong những ô cửa sổ tồi tàn và và sự ấm cúng dịu dàng của chúng. Thế nhưng ở nhà ga, tất cả tưởng chừng như thuộc về một thế giới khác, sống động, sảng khoái và có vẻ thị thành. Anh chưa buộc ngựa xong thì con tầu với những ô cửa sổ lấp lánh ánh đèn đã xình xịch vào bến, phả ra mùi than đá khét lẹt như mùi lưu huỳnh. Anh chạy vào nhà ga với cảm giác hệt như đi đón người vợ trẻ, và lập tức thấy nàng ăn mặc như kiểu thành phố đang từ cánh cửa đối diện đi ra, theo sau là người gác ga xách hai bọc đồ mới sắm: nhà ga lầy lội bẩn thỉu, nồng nặc mùi dầu hoả từ những cây đèn đang lờ mờ toả sáng. Toàn bộ con người nàng rạng rỡ bởi cặp mắt háo hức, bởi sự trẻ trung của khuôn mặt đang xúc động sau chuyến du ngoạn khác thường; người gác ga gọi nàng là “bà” và đang nói với nàng một câu gì đó. Chợt ánh mắt của nàng bắt gặp ánh mắt của anh và thậm chí nàng đứng sững lại vì sửng sốt: cái gì thế, sao anh lại ở đây thế này?
- Tanhia, – anh vội lên tiếng – chào em, tôi đi đón em đây, nhà chẳng còn ai để sai đi nữa...
Đời nàng chưa bao giờ có buổi tối nào hạnh phúc hơn thế! Anh ấy thân chinh đi đón mình, còn mình thì vừa trên thành phố trở về, mình ăn diện và xinh đẹp đến mức anh ấy không thể ngờ tới, vì hàng ngày anh ấy chỉ thấy mình mặc chiếc váy cũ và tấm áo vải phin nghèo nàn. Trùm chiếc khăn lụa trắng này mặt mình giống hệt cô thợ may, mình mặc chiếc áo đầm mới màu nâu bằng len mềm mại, bên ngoài khoác chiếc áo gilê vải dạ, mình đi đôi tất sợi trắng và đôi bốt ngắn cổ có đóng cá bằng đồng. Lòng run lên vì sung sướng, nàng nói với anh bằng cái giọng mà người ta thường nói khi đến làm khách ở nhà người khác, nàng nâng gấu váy đi theo anh bằng những bước đi ngăn ngắn kiểu các bà mệnh phụ và ngạc nhiên một cách bao dung: “Trời ơi, sao mà ở đây lầy lội thế này, mấy người muzích giầy xéo ghê thật!” Toàn thân chết lặng vì một nỗi sợ hãi sung sướng, nàng kéo cao chiếc áo đầm lên trên chiếc váy hồ bột màu trắng để ngồi lên váy chứ không ngồi lên áo, rồi bước vào xe ngựa, ngồi xuống bên cạnh như ngang hàng với anh, vụng về lựa chỗ để chân giữa mấy gói hàng và ngả người trên ghế.
Anh lẳng lặng thúc ngựa dấn vào màn đêm đầy sương mù buốt giá, qua những ánh đèn thưa thớt thấp thoáng trong những ô cửa sổ thấp lè tè của những ngôi nhà gỗ, qua những ổ gà gập ghềnh trên con đường làng quê tháng Chạp khốn khổ, và nàng không dám thốt lên một lời nào vì e ngại sự im lặng của anh: nhỡ đâu anh đang cáu giận vì một lý do gì đó thì sao? Anh biết vậy nên cố tình im lặng. Rồi bất ngờ, khi đã ra khỏi làng và chìm hẳn vào màn đêm tối đen như mực, anh cho ngựa bước chậm lại, cầm cương bằng tay trái và dùng tay phải ôm chặt bờ vai khoác chiếc gilê phủ đầy những hạt sương lạnh buốt của nàng, vừa cười vừa thì thào:
- Tanhia, Tanhiechka...
Và thế là nàng nép cả người vào anh, áp chặt vào má anh chiếc khăn trùm bằng lụa, khuôn mặt mịn màng cháy bỏng và hai hàng mi tràn đầy nước mắt ấm nóng của mình. Anh dừng ngựa, tìm được đôi môi ướt đẫm nước mắt sung sướng của nàng và mãi không thể nào dứt ra được. Và sau đó, như người mù, chẳng nhìn thấy gì trong màn sương và đêm tối, anh xuống xe, ném chiếc áo choàng xuống đất và giật tay áo nàng kéo về phía mình. Hiểu ra ngay lập tức, nàng tức thì nhảy xuống, chăm chút vén cao bộ trang phục thiêng liêng của mình – chiếc áo đầm và chiếc váy mới, nhanh nhẹn nằm lên chiếc áo choàng và vĩnh viễn dâng hiến không chỉ tấm thân từ nay đã thành sở hữu của anh, mà còn dâng hiến cho anh trọn vẹn tất cả linh hồn của mình.
***
Anh lại hoãn chuyến đi.
Nàng biết là vì nàng mà anh ở lại, nàng thấy anh dịu dàng âu yếm và nói năng cư xử với nàng như với một người thân thưộc, một người bạn bí mật ở trong nhà nên không còn sợ sệt mỗi khi anh đến gần như thuở ban đầu. Anh trở nên điềm đạm và giản dị hơn trong những khi ân ái và nàng nhanh chóng thích ứng với anh. Nàng thay đổi với tốc độ mà chỉ tuổi trẻ mới có được và trở nên trầm tĩnh một cách vô tư, đã dễ dàng gọi anh là Pet’ruska và khi được anh hôn, thỉnh thoảng nàng còn làm ra vẻ như thể anh quấy quả nàng lắm: “Trời ơi, đến khổ với cậu! Hễ thấy em một mình là cứ xán ngay vào!” Điều đó đem đến cho nàng một niềm vui sướng đặc biệt – như thế là anh ấy yêu mình, như thế là anh ấy hoàn toàn là của mình, một khi mình dám nói với anh ấy như vậy! Và còn một niềm hạnh phúc nữa là bày tỏ cho anh thấy lòng ghen tuông và quyền hạn của mình đối với anh:
- Ơn Chúa, dạo này ngoài sân phơi chẳng có công việc gì, chứ không thì em sẽ cho cậu biết thế nào là mò đến với bọn con gái ở đấy. – Nàng nói.
Rồi nàng chợt trở nên ngượng nghịu, gượng cười một cách rất đáng thương và nói thêm:
- Hay là với cậu, một mình em vẫn còn quá ít?
Mùa đông năm nay đến sớm. Sau đợt sương mù lại đến những luồng gió bấc giá buốt làm cho mặt đất lạnh cứng hoá đá và đốt cháy những ngọn cỏ cuối cùng ở trong vườn. Những đám mây màu chì đùng đục kéo đến, khu vườn hoàn toàn trụi lá rì rầm lo lắng và hối hả như thể trốn chạy về một phương nào đó. Đêm đêm mặt trăng bệch bạc lặn hẳn vào những cuộn mây. Trang trại, thôn quê dường như trở nên nghèo nàn và thô kệch một cách vô vọng. Rồi tuyết lác đác rơi, rắc lên lớp bùn bẩn đóng băng một vầng trắng tinh như đường kính, cả khu trang trại và cánh đồng chuyển thành màu trắng đục và dường như có vẻ mênh mông hơn trước. Trong làng người ta đang hoàn thành công việc cuối cùng: chọn khoai tây, loại bỏ những củ sâu thối và đem cất dưới hầm để dành qua mùa đông. Có lần anh mặc chiếc áo lông cáo và đội mũ lông đi dạo trong làng. Gió bắc thổi tung ria mép và táp vào má anh bỏng rát. Bầu trời u ám bao trùm lên tất cả, cánh đồng trắng nhờ nhờ trải dài bên kia sông nom như thể gần hẳn lại. Trong làng, ngay trên mặt đất cạnh thềm nhà có những tấm giát chất đầy những bao khoai tây. Các bà già và các cô con gái ngồi trên những tấm giát ấy làm việc, đầu tùm hụp trong những tấm khăn san Penkov, mặc những chiếc áo bông rách rưới, chân đi những đôi ủng nát, mặt mũi và hai tay tím ngắt – anh hoảng sợ nghĩ rằng dưới những vạt váy kia đôi chân của họ hoàn toàn trần trụi!
Khi anh về đến nhà, nàng đang đứng ở phòng ngoài dùng giẻ quấn quanh chiếc ấm samôva sôi sùng sục để đem vào bàn ăn, thấy anh nàng lập tức nói nhỏ:
- Cậu vừa vào trong làng chứ gì, bọn con gái chọn khoai tây ở đấy mà... Cậu cứ đi mà chơi, rồi chọn lấy một cô đẹp hơn em cũng được!
Nói rồi nàng cố nén nước mắt chạy vụt ra thềm.
Đến chiều tối tuyết bỗng rơi dày đặc, nàng chạy vào phòng lớn, lướt qua chỗ anh đứng, liếc nhìn anh với niềm vui trẻ thơ không giấu nổi và nói nhỏ bằng giọng trêu đùa :
- Thế nào, bây giờ thì cậu hết đi chơi rồi nhé! Tuyết còn rơi nhiều lắm, mà rồi sẽ còn rơi mù mịt, không thò mũi ra khỏi nhà được đâu!
“Lạy Chúa, – anh nghĩ thầm, – làm sao có đủ gan để nói với cô ấy là ta sắp đi rồi?”
Và anh nóng lòng muốn đến Moskva càng nhanh càng tốt. Giá rét và bão tuyết trên quãng trường đối diện với nhà thờ Iverckaya, những cỗ xe song mã gắn lục lạc leng keng phóng trên phố Tverskaia, ánh điện cao cao trên những cột đèn trong tuyết xoáy... Những chùm đèn rực rỡ trong Nhà Hát Lớn, dàn huyền nhạc khí réo rắt trầm bổng, và kia, anh ném chiếc áo lông sũng tuyết vào tay người gác cửa, dùng mù soa lau hàng ria mép ướt đẫm, quen thân và sảng khoái đi trên tấm thảm đỏ bước vào gian phòng lớn ấm hơi người, râm ran tiếng trò chuyện, sực nức mùi các món ăn và mùi xìgà, những người hầu lăng xăng đi lại, và tất cả những cái đó đắm chìm trong làn sóng huyền nhạc khí, khi sầm sập sôi nổi, khi phóng đãng mơ hồ...
Suốt cả bữa ăn tối anh không dám ngước mắt lên nhìn nàng đang thoăn thoắt chạy đi chạy lại với vẻ mặt vô tư bình thản.
Khi đêm đã khuya, anh xỏ đôi ủng dạ, khoác chiếc áo lông cũ của ông Kadakov quá cố, chụp mũ lông lên đầu và mở cửa sau định ra ngoài thở khí trời và xem bão tuyết. Thế nhưng ngay dưới mái hiên tuyết đã dồn thành đống lớn, anh bị sụt cả người xuống đấy, hai ống tay áo cũng bị ngập trong tuyết, ngoài kia đúng là địa ngục với những cơn lốc trắng đang lao vun vút một cách điên cuồng. Chân dấn sâu trong tuyết, anh nặng nề đi vòng theo tường nhà tới lối cửa trước, dậm chân rũ tuyết và chạy ùa vào gian chái tối om đang réo ù ù vì bão rồi bước vào phòng ngoài, nơi đó trên mặt chiếc rương cũ có một ngọn nến đang cháy. Vẫn mặc chiếc váy hôm nọ, nàng đi chân đất, từ sau tấm vách nhảy bổ ra, vỗ hai tay vào nhau và kêu lên:
- Chúa ơi! Cậu đi đâu về thế này!
Anh ném áo lông và mũ lên chiếc rương cũ làm tuyết rắc đầy lên mặt nó và háo hức nắm tay nàng. Cũng háo hức không kém, nàng vùng khỏi tay anh, vớ cái chổi phủi tuyết trên đôi ủng dạ của anh và tháo chúng ra:
- Lạy Chúa, tuyết lọt đầy cả vào ủng rồi đây này! Cậu đến cảm lạnh mà chết mất!
***
Đêm ấy, trong giấc ngủ, đôi lúc anh nghe tiếng gió đơn điệu và dai dẳng đập vào tường nhà, thỉnh thoảng gió giận dữ lướt tới, ràn rạt ném tuyết lên cửa chớp, lay giật chúng, rồi lại lặng đi, xa dần, đều đều như ru ngủ. Đêm ngọt ngào và dường như vô tận bởi hơi ấm của chăn đệm, của ngôi nhà cổ kính, cô đơn giữa biển tuyết trắng xoá đang lồng lộn gào rú điên cuồng.
Sáng hôm sau, anh ngỡ là cơn gió đêm qua đang giật tung cửa chớp và đập chúng vào tường, nhưng khi anh mở mắt thì hoá ra không phải, trời đã sáng hẳn, khắp nơi tuyết phủ trắng xoá và ngập đến tận mép cửa sổ, hắt lên trần nhà một thứ phản quang trắng nhờ nhờ. Tất cả bên ngoài tuy vẫn còn gào rú quay cuồng nhưng tốc độ đã giảm hẳn. Một ngọn lửa uốn éo reo tí tách trong lò sưởi – thì ra trong lúc anh say sưa ngủ và không nghe thấy gì thì Tanhia, nàng Tanhiechka yêu thương và tận tuỵ của anh, chân đi ủng dạ, tuyết rắc dầy trên vai, trên mái đầu quấn chiếc khăn san Penkov, đã vào phòng quỳ gối nhóm lò. Anh chưa kịp nghĩ ngợi thì nàng đã đi vào, tay nâng chiếc khay đựng chén trà, đầu không quấn khăn nữa. Nàng thoáng mỉm cười, đặt khay lên chiếc bàn nhỏ đầu giường và nhìn đôi mắt mới ngủ dậy còn trong trẻo, hơi ngỡ ngàng của anh:
- Sao cậu dậy muộn thế ?
- Mấy giờ rồi?
Nàng nhìn chiếc đồng hồ trên bàn và mãi không trả lời được – đến tận lúc ấy nàng vẫn chưa học được cách xem đồng hồ:
- Mười giờ... Chín giờ kém mười...
Anh nhìn ra cửa và nắm váy kéo nàng lại gần mình. Nàng né người và gạt tay anh:
- Ấy chết, không được đâu, mọi người dậy cả rồi...
- Thôi mà, chỉ một phút thôi !
- Bà lão vào ngay bây giờ đấy...
- Không ai vào đâu, một phút thôi mà!
- Trời ơi, đến khổ với cậu!
Nàng vội vàng tháo từng chiếc ủng ra khỏi đôi chân đi tất len, nằm xuống và sợ sệt ngó ra cửa... Ôi, cái mùi nông dân toả ra từ mái tóc, từ hơi thở, từ đôi má lạnh buốt thơm thơm hương táo của nàng! Anh thì thào tức giận:
- Em lại mím chặt môi mà hôn rồi! Đến tận bao giờ tôi mới dạy được cho em chừa cái tính ấy!
- Nhưng em có phải là tiểu thư đâu... Đợi tí, em nằm thấp xuống nhé... Nào, nhanh lên, em sợ đến chết mất.
Và họ nhìn sâu vào mắt nhau, chăm chú và chờ đợi.
- Pet’ruska...
- Im nào. Trong những lúc như thế này em cứ lên tiếng làm gì!
- Cơ mà ngoài những khi như thế này em còn biết nói chuyện với cậu vào lúc nào nữa?... Từ nay em sẽ không mím môi nữa đâu ... Cậu thề là ở Moskva cậu không có ai cả chứ?
- Đừng có xiết cổ tôi như vậy.
- Chẳng có ai trên đời này yêu cậu đến thế đâu. Cậu yêu em, thành ra em thấy dường như em cũng tự phải lòng mình và vui hết nói... Chứ còn nếu cậu mà bỏ em thì ...
Mặt bừng đỏ, nàng chạy vụt từ hiên sau nhà ra ngoài giông bão, khuỵu xuống trong giây lát, rồi nhỏm dậy, lao ra giữa cơn lốc màu trắng để vòng ra cửa trước, chân ngập trong lớp tuyết đến tận đầu gối để trần. Ở phòng ngoài thoang thoảng mùi ấm samova đang sôi. Bà hầu gái già ngồi dưới ô cửa sổ đầy tuyết bám đang xì xụp uống nước trà đựng trong chiếc đĩa, bà liếc mắt nhìn nàng nhưng không ngửng đầu lên:
- Mày chạy đâu về thế hả? Tuyết bám đầy người rồi kia kìa.
- Cháu mang trà cho cậu Piôt Nhikalaich.
- Mày mang trà dọn cho cậu ấy trong phòng đầy tớ đấy phỏng? Tao còn lạ gì cái thứ trà của mày!
- Bà biết cũng chả sao, cứ biết cho khoẻ. Bà chủ đã dậy chưa?
- Bây giờ mới nhớ ra à? Còn sớm hơn cả mày kia!
- Sao bà hay cáu thế nhỉ!
Và thở phào sung sướng, nàng đi vào phía trong vách ngăn, lấy phần trà của mình và khe khẽ hát:
Em đi ra vườn
Ra vườn tươi xanh
Ra vườn tươi xanh dạo chơi
Đón người em yêu mến...
***
Buổi trưa, ngồi đọc sách trong phòng làm việc, lắng nghe tiếng gió có lúc dịu đi, có lúc tăng lên ra chiều đe doạ và lồng lộn quay cuồng xung quanh ngôi nhà càng ngày càng chìm sâu trong cơn lốc trắng như sữa, anh nghĩ bụng: Chờ bão ngớt ta sẽ lên đường.
Buổi chiều, anh lựa dịp bảo nàng đợi đến khuya, khi mọi người ngủ say thì đến chỗ anh và ở lại suốt cả đêm hôm ấy. Nàng lắc đầu, nghĩ một thoáng rồi bảo: được. Điều đó thật đáng sợ, nhưng cũng vì thế mà sẽ rất ngọt ngào.
Anh cũng có cảm tưởng như thế. Và anh cảm thấy thương nàng: nàng vẫn chưa biết rằng đó là đêm cuối cùng của họ!
Đêm đến anh cứ chập chờn, vừa thiếp lại choàng tỉnh dậy: không biết nàng có dám đến không? Nhà tối om, ngoài vườn ồn ào tiếng gió, những cánh cửa chớp run lên bần bật, đã thế lò sưởi lại còn rên rỉ... Bỗng anh hoảng hốt mở choàng mắt: anh không nghe thấy tiếng bước chân của nàng – làm sao mà có thể nghe được tiếng chân thận trọng một cách tội lỗi trong màn đêm dày đặc như thế – anh không hề nghe thấy nhưng cảm thấy nàng như một người vô hình đã đứng bên cạnh chiếc đivăng mà anh đang nằm. Anh chìa tay. Nàng âm thầm chui vào chăn với anh. Anh nghe thấy tim nàng đập dồn dập, cảm thấy đôi chân trần buốt lạnh của nàng và thầm thì thốt lên những lời nóng bỏng nhất mà anh có thể nghĩ ra và nói lên được. Họ nằm như thế rất lâu, ngực áp vào nhau và hôn nhau đến mức đau cả răng. Nàng nhớ là anh dặn nàng đừng ngậm miệng nên cố gắng chiều anh, cứ há to ra như con chim nhỏ.
- Em chưa ngủ tí nào ư?
- Không, em chả ngủ tẹo nào, cứ chờ suốt như thế...
Anh mò mẫm tìm bao diêm trên bàn và châm nến. Nàng sợ hãi kêu lên:
- Pet’ruska, cậu làm gì thế! Bà lão thức dậy ngay bây giờ, bà ấy nhìn thấy ánh đèn thì...
- Quỷ tha ma bắt bà ấy đi, – anh nhìn gương mặt đỏ ửng của nàng và nói. – Tôi muốn ngắm em...
Trong khi yêu nàng, anh không rời mắt khỏi gương mặt của nàng một giây nào. Nàng thầm thì:
- Em sợ. Sao cậu cứ nhìn em như thế?
- Vì trên đời này chẳng ai đẹp hơn em cả. Cái đầu nhỏ nhắn với hai đuôi sam quấn vòng quanh này y hệt như nàng Vệ Nữ...
Đôi mắt nàng long lanh một nụ cười hạnh phúc:
- Vệ Nữ là cô nào vậy?
- Có một cô như thế... Lại còn cái áo cánh này nữa...
- Thì cậu mua cho em cái khác... Đúng thật là cậu rất yêu em!
- Chẳng yêu một tí nào. Và người em lại thơm mùi chim cút hay mùi cây đại ma gì đấy...
- Sao cậu lại thích cái mùi đó như thế? Đấy, cậu vẫn bảo là em hay nói chuyện trong những lúc như thế này... thế mà... chính cậu lại nói...
Nàng bắt đầu ghì chặt anh vào lòng mình hơn và định nói một điều gì đó nhưng đã không thể nào nói nổi nữa...
Sau đó anh nằm im hút thuốc và nghĩ ngợi: dù sao đi nữa thì cũng phải nói với nàng, đó là một điều khủng khiếp, nhưng dù sao thì cũng phải nói! Và anh cất tiếng chỉ vừa đủ nghe:
- Tanhiechka...
- Gì cơ? – Nàng cũng hỏi lại với vẻ bí ẩn y như thế.
- Tôi sắp phải đi rồi em ạ...
Nàng thậm chí nhổm cả người dậy:
- Bao giờ?
- Cũng sắp rồi... Tôi có những công việc khẩn cấp cần giải quyết...
Nàng ngã vật xuống gối:
- Chúa ơi!
Những công việc khẩn cấp nào đó của anh ở một nơi nào đó gọi là Moskva gợi lên trong lòng nàng một điều gì đó như là lòng tôn kính. Nhưng tại sao lại phải chia với tay anh vì những công việc đó? Rồi nàng âm thầm hối hả và bất lực tìm lối để thoát ra khỏi cái điều kinh khủng không thể nào giải quyết ấy. Không có lối thoát nào cả. Chỉ muốn kêu to lên: Cho em đi với anh! Nhưng nàng không dám – làm gì có chuyện như thế?
- Tôi chẳng thể nào ở đây mãi được...
Nàng lắng nghe và đồng ý với anh: phải, phải...
- Tôi củng chẳng thể nào đưa em đi theo được...
Nàng chợt buột miệng thốt lên tuyệt vọng:
- Vì sao?
Anh thoáng nghĩ: Ừ nhỉ, tại sao, tại sao nào? Và anh vội trả lời:
- Tôi là kẻ vô gia cư, Tanhia ạ, suốt đời tôi lang thang hết nơi này đến nơi khác... Ở Moskva tôi sống trong buồng khách sạn... Và tôi chẳng bao giờ lấy vợ cả...
- Tại sao?
- Tại vì trời sinh tôi ra thành người như thế.
- Và cậu không bao giờ lấy vợ thật ư?
- Sẽ không bao giờ lấy ai cả! Và xin thề với em là quả thật tôi phải đi, có những công việc quan trọng và không thể trì hoãn được. Đến lễ Giáng Sinh dứt khoát là tôi sẽ về.
Nàng nép vào anh, nằm yên một lúc, mặc cho những giọt nước mắt nóng hổi thánh thót nhỏ xuống tay anh rồi nói nhỏ:
- Thôi, em đi đây... Trời sắp sáng rồi...
Và nàng nhỏm người dậy làm dấu ban phúc cho anh trong bóng tối:
- Cúi xin Thánh Nữ trên trời, cúi xin Đức Mẹ phù hộ cho cậu được bằng an!
Chạy về phòng mình sau tấm vách, nàng lên giường, chắp tay trước ngực, liếm dòng nước mắt chảy tràn trên môi và rì rầm cầu nguyện trong tiếng gió ù ù từ ngoài hiên lọt vào:
- Lạy Đức Chúa Cha! Lạy Đức Mẹ trên trời! Xin thương tình bão thêm một vài ngày nữa rồi hãy ngớt !
***
Hai ngày sau anh ra đi – một vài cơn gió xoáy vẫn còn rú rít ngoài sân nhưng anh không thể nào kéo dài hơn nữa nỗi khổ tâm của nàng và của bản thân mình nên anh không nghe theo lời bà Kadacova nài nỉ anh chờ đến mai hãy lên đường.
Và cả ngôi nhà, cả khu vườn trống vắng hẳn đi, như đã chết. Rồi chẳng thể nào tưởng tượng nổi thành phố Moskva có anh đang ở đấy, chẳng thể nào tưởng tượng nổi cuộc sống và những công việc nào đó của anh...
***
Đến lễ Giáng Sinh không thấy anh trở về. Đó là những ngày thật khủng khiếp. Thời gian trôi đi từ sáng đến chiều trong sự đợi chờ vô vọng, trong sự vờ vịt đáng thương ngay với chính bản thân mình, rằng mình chẳng đợi chờ ai cả! Suốt mấy ngày lễ thánh nàng mặc bộ váy áo đẹp nhất – chiếc áo đầm và đôi bốt ngắn cổ mà nàng đã mặc hồi mùa thu, vào buổi tối mà anh ra ga đón nàng, cái buổi tối không bao giờ quên được ấy.
Đến lễ Thánh Ba Ngôi không hiểu sao nàng lại tin như đinh đóng cột rằng từ sau những ngọn đồi kia sẽ xuất hiện một chiếc xe trượt tuyết của nông dân mà anh thuê từ ngoài ga tàu hoả vì anh không gửi thư báo để người ta cho xe ra đón, suốt ngày nàng không rời khỏi chiếc rương ở phòng ngoài, cứ đăm đăm nhìn ra sân đến mỏi cả mắt. Nhà vắng tanh vắng ngắt – bà Kadacova đi chơi nhà hàng xóm, bà hầu gái già ăn trưa dưới phòng đầy tớ rồi ở đấy ngồi lê đôi mách với mụ bếp. Thậm chí nàng chẳng xuống ăn trưa, viện cớ là đau bụng...
Và rồi trời tối. Nàng nhìn chiếc sân đóng băng lấp loáng vắng lặng một lần nữa, đứng dậy và tự nhủ mình một cách cứng cỏi rằng: thôi đủ rồi, ta chẳng cần ai và chẳng muốn đợi chờ gì nữa! Rồi nàng thủng thẳng đi sang phòng ngoài, phòng khách trong ánh hoàng hôn mùa đông vàng vọt tuôn qua những ô cửa kính và cất giọng vô tư hát vang với sự nhẹ nhõm của một cuộc đời đã hết:
Em đi ra vườn
Ra vườn tươi xanh
Ra vườn tươi xanh dạo chơi
Đón người em yêu mến...
Hát đến câu “Đón người em yêu mến” và vào đến phòng làm việc, nhìn thấy chiếc đivăng bỏ không của anh, chiếc ghế bành bỏ không mà mới hôm nào đây anh còn ngồi đọc sách, nàng gieo mình xuống ghế, gục mặt lên bàn vừa nức nở vừa kêu lên thành tiếng: “Lạy Đức Mẹ trên trời, xin hãy cho con được chết ngay lập tức!”
***
Anh về vào dịp tháng Hai – khi nàng đã chôn vùi mọi hi vọng được gặp anh dù chỉ một lần nữa trong đời.
Và tưởng chừng như mọi chuyện trước đây lại tiếp tục như cũ.
Anh sững cả người khi gặp lại nàng – nàng gầy đi nhiều quá, cả người nàng héo hon, đôi mắt thì buồn rầu và nom thật nhút nhát! Trong giây phút đầu tiên nàng cũng sửng sốt không kém – nàng cảm thấy hình như anh cũng thay đổi, già đi, xa lạ và thậm chí có vẻ đáng ghét – bộ ria của anh rậm hơn, giọng thô hơn, khi cởi áo ở phòng ngoài anh cười nói quá to và không tự nhiên, nên nàng thấy ngại ngùng không dám nhìn vào mắt anh... Nhưng cả hai đều có gắng giấu nhau điều đó và chẳng bao lâu sau mọi việc dường như lại diễn ra như trước.
Rồi sau đó cái ngày khủng khiếp – ngày mà anh một lần nữa lại phải lên đường – đã tới gần. Anh thề với nàng trước hình thánh rằng đến kỳ Lễ Thánh anh sẽ về và lần này sẽ ở lại suốt cả mùa hè. Nàng tin lời, nhưng nghĩ bụng: “Đến hè rồi sẽ ra sao? Lại y như bây giờ à?” Với nàng, giờ đây như thế đã là quá ít – hoặc là mọi cái hoàn toàn y như lần trước chứ không phải chỉ là sự lặp lại, hoặc là được sống gắn bó với anh, không bao giờ phải chia tay nhau, không có những điều đau khổ mới, không phải bẽ bàng trong đợi chờ vô vọng. Nhưng nàng cố gắng xua đưổi ý nghĩ đó ra khỏi đầu, cố gắng hình dung ra niềm hạnh phúc trong mùa hè tới – biết bao điều tự do đang chờ đợi họ khi ấy – ban ngày và ban đêm trong vườn, ngoài đồng và ở sân phơi, và anh sẽ ở lâu, rất lâu bên cạnh nàng...
***
Trước hôm anh ra đi lần thứ hai, đêm đã chớm xuân, sáng sủa và lộng gió. Khu vườn bên ngoài ngôi nhà xôn xao sôi động, văng vẳng lọt vào tiếng chó sủa giận dữ và bất lực trên chiếc hầm nhốt con cáo mà người gác rừng của bà Kadacova bẫy được và đem đến cho chủ. Anh nhắm mắt nằm ngửa trên chiếc đivăng. Nàng nằm bên cạnh, bàn tay luồn dưới mái đầu buồn bã. Cả hai cùng im lặng. Cuối cùng nàng thì thào khe khẽ:
- Pet’ruska, cậu ngủ đấy à?
Anh mở mắt nhìn bóng tối lờ mờ trong phòng, phía bên trái đã thấy ánh bình minh từ cửa sổ lọt vào.
- Không. Thì sao hả em?
- Thì bây giờ cậu chẳng còn yêu em nữa, nên cậu mới làm em đau khổ một cách vô ích thế này, – nàng điềm nhiên nói.
- Sao lại vô ích? Em đừng nói năng vớ vẩn như vậy.
- Cậu sẽ bị tội đấy. Em biết chui vào đâu bây giờ?
- Việc gì em lại phải chui vào đâu cơ chứ?
- Thì cậu lại về thành phố Moskva của cậu, một mình em ở lại đây, em biết làm gì bây giờ?
- Thì em cứ làm những việc như từ trước tới giờ. Hơn nữa, tôi đã nói chắc chắn là đến Lễ Thánh thì tôi sẽ về suốt cả mùa hè cơ mà.
- Vâng, có thể là cậu sẽ về... Chỉ có điều trước đây chẳng bao giờ cậu nói với em những câu đại loại như : “Việc gì em phải chui vào đâu cơ chứ!” Trước đây cậu có yêu em thật, cậu vẫn bảo rằng chưa gặp ai xinh xắn hơn em. Mới lại em đâu có được như thế?
Phải, đúng thế thật, anh nghĩ thầm. Nàng đã thay đổi quá nhiều, về đủ mọi phương diện...
- Cái thời của em thế là đã qua rồi, – nàng nói. – Trước đây, mỗi lần chạy đến với cậu em cứ sợ hết cả hồn và mừng thầm: May quá, bà già đã ngủ. Còn bây giờ thì em chẳng còn sợ bà ấy nữa...
Anh nhún vai:
- Tôi không thể nào hiểu nổi em nữa. Nào, em lấy hộ tôi bao thuốc lá, ở trên bàn kia kìa.
Nàng đưa bao thuốc cho anh. Anh châm thuốc hút rồi nói:
- Tôi không hiểu chuyện gì đã xảy ra với em. Đơn giản là em bị ốm rồi...
- Thì ra là như thế, cho nên bây giờ em không còn được lòng cậu nữa chứ gì. Em bị mắc bệnh gì vậy nhỉ?
- Em không hiểu tôi rồi. Tôi muốn nói là em bị ốm về mặt tinh thần. Bởi vì em cứ nghĩ mà xem, có chuyện gì xảy ra đâu, tại sao em lại nghĩ là tôi không còn yêu em nữa? Và tại sao lúc nào em cũng cứ nhắc đi nhắc lại mãi: trước đây, trước đây...
Nàng không trả lời. Ánh sáng từ ngoài khu vườn ồn ào lọt qua cửa sổ, văng vẳng tiếng chó sủa giận dữ, rền rĩ và tuyệt vọng ...
Nàng nhẹ nhàng rời chiếc đivăng bước xuống đất, đưa cánh tay áo áp chặt lên mắt, lúc lắc mái đầu và mềm mại bước đôi chân đi tất len về phía cửa phòng khách. Anh gọi nàng, giọng nhỏ nhưng nghiêm khắc:
- Tanhia.
Nàng quay lưng lại, đáp khẽ:
- Cậu bảo gì cơ?
- Em lại đây với tôi.
- Để làm gì?
- Tôi bảo, cứ lại đây.
Nàng ngoan ngoãn bước lại gần, đầu cúi xưống để anh đừng trông thấy mặt nàng đầy nước mắt:
- Nào, cậu bảo gì em?
- Ngồi xuống đây và đừng khóc. Hôn anh đi, – nào!
Anh ngồi xuống, nàng cũng ngồi bên cạnh, ôm lấy anh và khẽ nức nở. “Lạy Chúa, con biết làm thế nào bây giờ? – Anh nghĩ thầm tuyệt vọng. – Lại những giọt nước mắt trẻ thơ trên gương mặt nóng ấm và thơ trẻ này... Cô ấy thậm chí cũng không thể ngờ được mình yêu cô ấy mãnh liệt như thế nào! Nhưng mình có thể làm gì được? Đem cô ấy đi theo ư? Đi đâu? Để sống một cuộc đời như thế nào? Rồi sẽ ra sao? Ràng buộc để rồi vĩnh viễn làm hỏng đời mình ư?” Và anh vội vã thì thầm, cảm thấy nước mắt của mình rơi nhồn nhột trên môi và sống mũi:
- Tanhiechka, niềm vui sướng của anh, đừng khóc nữa, nghe anh nói: Đến mùa xuân anh sẽ về và sẽ ở suốt cả mùa hè, đến lúc ấy chúng mình sẽ “ra vườn tươi xanh” – anh đã nghe bài hát của em và suốt đời chẳng bao giờ anh quên được nó – rồi chúng mình sẽ đi xe ngựa vào rừng – em còn nhớ mình đi xe ngựa với nhau từ ngoài ga tàu hoả trở về không?
- Chẳng ai cho em đi với anh đâu, – nàng cay đắng thì thào lắc đầu, dụi mái tóc vào ngực anh, lần đầu tiên không gọi anh là “cậu” nữa. – Và anh cũng chẳng đi với em đâu...
Nhưng anh đã nghe thấy trong giọng nàng một nỗi vui mừng, một niềm hy vọng dè dặt.
- Anh sẽ đi, anh sẽ đi chứ, Tanhiechka! Và em không được gọi anh là “cậu” nữa! Và em không được khóc lóc nữa...
Anh luồn tay dưới đôi chân đi tất len nhấc bổng nàng lên và đặt nàng ngồi trên đầu gối mình – người nàng nhẹ vô cùng:
- Nào, em nói đi: Pet’ruska, em rất yêu anh!
Nàng thẫn thờ nhắc lại qua làn nước mắt:
- Em yêu anh vô cùng...
Chuyện xảy ra vào cái năm mười bẩy khủng khiếp, khi anh về làng quê lần chót trong đời.
22 tháng 10 năm 1940
Phan Hồng Giang dịch