Từ khi cuộc chiến ở Berchem nổ ra, chúng tôi không biết anh ấy ra sao. Tuy vậy, tôi viết cho anh Charles đang ở
Ngày mùng bốn tháng Mười hai năm 1793, hoàng tử Condé đã bị chiếm tổng hành dinh ở Berchem. Hai lần Pichegru phản kích nhưng không lấy lại được. Để chiếm lại một làng, Léon dũng cảm đi đầu và mất tích trong đó. Dù anh ấy có đồng đội đi cùng nhưng những người này không có tin tức gì. Người ta lục tìm anh trong số các xác chết những không có. Mọi người cho rằng do quá mải săn đuổi quân Cộng hoà nên anh ấy đã bị bắt. Bị bắt cũng có nghĩ là chết vì bất kể ai rơi vào tay họ đều phải ra toà án binh và đều bị xử bắn. Tin tức dù chưa chính thức ấy đã làm chúng tôi đau đớn, cùng lúc có người báo một lính trẻ Besançon đến từ quân đội sông Rhin muốn gặp chúng tôi. Đó là một thanh niên còn rất trẻ, chỉ khoảng mười bốn tuổi, cậu talàcon trai của bạn cũ của bố tôi. Cậu ta ít hơn tôi một tuổi và chúng tôi đã lớn lên cùng nhau. Cậu ấy tên là Charles N. Tôi chạy ra đón cậu ấy trước tên. Tôi biết từ ba tháng qua cậu ấy ở bên cạnh tướng Pichegru. Tôi chạy đến và khóc.
- Charles đấy ư? Cậu mang tin của anh tôi phải không?
- Tiếc thay là như vậy. Anh Charles của cậu có ở đây không?
- Có - Hãy cho người gọi anh ấy. Điều tôi nói với cậu cần có sự chứng kiến của anh ấy.
- Tôi gọi anh trai xuống.
- Anh Charìes, cậu ấy mang tin của Léon.
- Tin xấu đúng không?
- Em e là như vậy vì nếu không cậu ấy đã nói rồi.
Người bạn của tôi không nói gì, chỉ cười buồn rồi lẳng lặng lấy một chiếc mũ lính từ trong áo đưa cho anh tôi.
- Bây giờ anh là chủ gia đình, vật này thuộc về anh.
- Cái gì vậy? - Anh tôi hỏi.
- Chiếc mũ mà anh ấy đội khi bị bắn - Charles trả lời.
- Như vậy thôi sao? Thế là hết ư? - Anh tôi hỏi lại, mắt ráo hoảnh trong khi nước mắt tôi đã trào khỏi mi.
- Vâng.
- Anh ấy mất thật rồi ư?
- Như một anh hùng.
- Cầu Chúa phù hộ! Cầu cho danh dự anh ấy được bảo toàn!
- Chắc phải có gì trong này chứ?
- Một lá thư.
Anh tôi lật ngược cái mũ lấy dao rạch đường chỉ và rút ra một lá thư, bên ngoài có ghi: "Gửi em Charles của anh, Trước tiên và trước tiên nhất, em hãy giấu mẹ càng lâu càng tốt về cái chết của anh".
- Vậy là anh ấy mất mà không biết mẹ đã đi trước mình? - Anh tôi hỏi.
- Không phải - Charles đáp- Em đã nói cho anh ấy biết.
Anh tôi giở lá thư và đọc:
"Anh bị bắt ở Berchem: ngựa của anh trúng đạn ngã gục khiến anh không tự vệ được. Kiếm của anh bị văng ra xa, thế là bốn tên lính Cộng hoà xông vào.
Chúng dẫn anh ra lâu đài Auenhein để xử bắn anh, trừ có phép màu nếu không anh không thể thoát. Cha đã trao gửi lời thề với đức vua và hy sinh vì nó. Anh đã thề với cha vì mục đích tương tự và sẽ ra đi. Đến lượt em, em hãy tiếp tục lời thề ấy. Nếu em chết, Hector sẽ trả thù cho chúng ta. Hãy cho anh gửi lời cầu nguyện trên bia mộ mẹ và gửi nụ hôn vĩnh hằng đến Hector.
Vĩnh biệt.
Léon de Sainte-Hermine"
Tái bút: Anh không biết làm thế nào để gửi lá thư này đi, chỉ cầu Chúa phù hộ cho nó"
Anh tôi hôn lá thư, đưa cho tôi hôn nó rồi anh ấp lá thư vào lòng.
- Cậu chứng kiến cái chết của anh tôi chứ? - Charles hỏi.
- Vâng - Bạn tôi đáp.
- Vậy thì hãy kể tường tận, đừng bỏ sót một chi tiết nào.
- Được ạ. Hôm đó, em đang trên đường từ Strasbourg đến tổng hành dinh của tướng Pichegru ở Auenheim thì gặp một toán lính bộ binh khoảng hai chục người do một đại uý dẫn đầu đi đến gần Sessenheim. Toán người ấy đi hàng hai. Ở giữa có một người tập tễnh đi mà nhìn qua em cũng biết đó là một kỵ binh. Anh ấy choàng một chiếc áo trắng xuống tận chân chỉ hở cái đầu. Đó là một thanh niên còn trẻ, thông minh và nhìn quen quen. Anh đội một chiếc mũ quân đội kiểu quân Pháp. Em lại gần anh ấy và chắc thấy em còn trẻ anh hỏi.
- Em đi đâu thế, công dân?
- Đến thủ phủ của tướng Pichegru, từ đây đến đấy còn bao xa?
- Khoảng hai trăm bộ nữa thôi. Cuối con đường này, ngôi nhà đầu tiên là làng Auenheim.
Em hơi ngạc nhiên khi anh chỉ đường bằng cái hất cằm chứ không đưa tay ra.
- Cảm ơn!
Em nói rồi rảo bước đi nhanh vì thấy người đi cùng không hài lòng về anh ấy. Nhưng anh ấy gọi em lại.
- Này, nếu em không vội, em hãy đi chậm cùng chúng tôi để tôi hỏi tin nhà được không.
- Tin nhà nào? - Em hỏi lại.
- Thế chẳng phải cậu là người Besançon hay ít ra là người miền France-Conté đó sao?
Em ngạc nhiên nhìn anh ấy; giọng nói, khuôn mặt, quần áo đều gợi cho em ký ức tuổi thơ. Chắc chắn ngày xưa em có quen chàng trai đẹp đẽ này.
- Sau đó, cậu có thể tiếp tục cuộc vi hành của mình. - Anh ấy nói và cười.
- Không đâu - Em trả lời - Tôi chỉ nhớ xưa có vị học giả lấy biệt hiệu Tyrtame sau đó người Athens đạt tên Beau Parleur và sau năm mươi năm sống Athens đã được coi luôn là người Lesbot.
- Ái chà, cậu là học giả cơ đấy. Thời này, điều ấy là xa xỉ đấy - Anh ấy nói.
- Không đâu. Tôi đi gặp tướng Pichegru, ông ấy cũng rất có học thức. Tôi hy vọng với hiểu biết của tôi, ông sẽ đồng ý nhận tôi làm thư ký. Còn anh, tôi tò mò muốn biết liệu anh có phải ra nhập quân đội không?
Không đâu - Anh ấy nói và cười.
- Thế thì anh bị bắt buộc à?
- Bị bắt - Anh ấy lại cười và nói - Phải rồi, cậu tìm đúng từ rồi đấy chỉ có điều tôi không bị họ bắt buộc mà tự tôi đi, thưa quý ngài đáng kính.
- Này, anh nói từ "quý ngài" to thế mà không sợ bị mất chỗ à?
- Này đại uý - anh ấy nói với viên sĩ quan và cười - Anh chàng này sợ tôi bị mất chỗ vì tôi nói chữ "Quý ngài". Ngài có biết ai sẽ thích tôi không? Để tôi còn viếng anh ta.
- Đồ quỷ đáng thương! - Viên đại uý lẩm bẩm và nhún vai.
- Này chàng trai trẻ, có đúng cậu là người Besançon không?
- Tôi gật đầu.
- Chắc cậu phải biết gia đình Sainte-Hermine chứ?
- Có một bà goá và ba con trai.
- Ba con trai, đúng rồi - anh ấy nói kèm theo tiếng thở dài - Bây giờ thì còn ba. Cảm ơn. Cậu rời Besançon bao lâu rồi?
- Bảy ngày.
- Vậy cậu có tin gì mới không?
- Có nhưng buồn lắm.
- Cứ nói đi.
- Trước hôm tôi đi, hai cha con tôi đã dự đám tang của bá tước phu nhân.
- Trời ơi! Anh ấy nói và ngửa mặt lên trời - Bá tước phu nhân đã chết!
- Vâng.
- Càng tốt!
- Sao lại càng tốt! - Em kêu lên - Bà ấy là một bậc thánh nhân!
- Vì như thế là khỏi phải đau lòng khi nghe tin đứa con trai bị xử bắn.
- Cái gì cơ! Bá tước Sainte-Hermine đã bị bắn ư?
- Chưa nhưng sắp rồi.
- Khi nào?
- Khi chúng ta đến lâu đài Auenheim.
- Bá tước đang ở đó ư?
- Chưa người ta đang dẫn anh ta đến.
- Và người ta sẽ bắn anh ấy?
- Ngay khi tôi đến nơi.
- Anh là người hành quyết sao?
- Không, tôi là người chịu hứng đạn.
- Ôi lạy Chúa! Có phải anh là...
Anh ấy phá lên cười:
- Chính vì thế nên tôi mới cười khi cậu bảo tôi ăn nói thận trọng, tại sao tôi muốn có người thay chỗ mình đúng như cậu nói: tôi bị bắt buộc!
Rồi anh ấy lắc áo choàng để lộ la hai tay bị trói.
- Anh đúng là…
- Bá tước Sainte-Hermine, chàng trai ạ. Cậu đã thấy tôi nói đúng khi mẹ tôi nên chết trước chưa.
- Ôi lạy Chúa! - Em kêu lên.
- Thật may là các em tôi vẫn còn sống.
- Đúng thế, chúng tôi đã đồng lòng sẽ trả thù cho anh ấy - Hector Sainte-Hermine nói.
°°°
- Như vậy là anh trai chàng bị xử bắn? - Tiểu thư Sourdis hỏi.
- Vâng - Hector đáp - Nàng có muốn nghe chi tiết không? Mỗi chi tiết đều làm chúng tôi nghẹn ngào nhưng với nàng có thể chúng bình thường vì nàng chưa biết anh ấy.
- Ngược lại! - Tiểu thư Sourdis thốt lên - Đừng nói như vậy. Dù bá tước Sainte-Hermine không là người thân của em nhưng không lẽ vì thế mà em không có quyền được nghe kể cái chết của anh ấy hay sao?
- Vậy tôi xin kể lại lời Charles đã thuật lại cho chúng tôi nghe.
"… Các anh có thể hình dung em bàng hoàng thế nào khi nhận ra chàng trai ấy là Sainte-Hermine, một người yêu nước, thủ lĩnh các gia tộc quân chủ chúng ta. Em lại gần anh ấy và hỏi:
- Không có cách nào cứu anh nữa ư?
- Phải thú thật với cậu là tôi chưa nghĩ ra, nếu có tôi đã thực hiện không để lỡ một giây nào rồi. Tuy nhiên tôi có việc muốn nhờ cậy.
- Anh nói đi.
- Có thể điều này hơi nguy hiểm và anh sợ cậu sẽ phải hoảng hốt.
- Em sẵng sàng làm cho anh bất cứ việc gì.
- Anh muốn em chuyển tin cho em trai của anh.
- Em đồng ý.
- Nhưng đó là một lá thư.
- Em sẽ chuyển.
- Nếu vậy em hãy nghe đây.
Em tiến sát anh ấy.
Thư đã viết rồi và được giấu trong mũ của anh.
- Vâng.
- Em hãy xin viên đại uý cho phép em tham dự buổi hành quyết.
- Em ư - Em đáp mà mồ hôi lạnh toát chân tóc.
- Đừng sợ, hành quyết luôn gây hiếu kỳ. Nhiều người vẫn đến xem cho vui đó thôi.
- Em không bao giờ dám.
- Thôi nào, chuyện đó xảy ra nhanh thôi.
- Ồ không bao giờ! Không bao giờ!
- Đừng nói nữa. Sau này, nếu có cơ hội gặp các em tôi, hãy nói rằng cậu gặp tôi trên đường đưa tôi đi xử bắn:
Rồi anh ấy huýt sáo bài Đức vua Henry Đệ tứ vạn tuế. Em vội lại gần anh ấy và nói:
- Em xin lỗi, em sẽ làm như anh muốn.
- Thấy chưa, cậu là chàng trai tốt! Cảm ơn em!
- Chỉ có điều…
- Gì vậy?
- Anh nói với tên đại uý cho em được… Không bao giờ em tự tha thứ cho mình khi để người khác nghĩ rằng em xem xử tử cho vui.
- Được thôi, để anh nói. Anh sẽ yêu cầu để em giữ lại chiếc mũ của anh chuyện này cũng bình thường thôi, vẫn diễn ra thường ngày mà. Một chiếc mũ thì không có gì đáng nghi cả.
- Vâng ạ.
- Lúc chuẩn bị bắn, anh sẽ ném nó ra cạnh. Đừng vội nhặt, chờ anh đi hẳn đã…
- Ôi trời ơi! - Em đã run lẩy bẩy và tái người đi.
- Có ai còn rượu cho cậu em tôi một ngụm không? Cậu ấy bị lạnh.
- Lại đây cậu bé - Viên đại uý gọi và chìa bi đông ra.
Tôi đón lấy và uống một ngụm rồi quay lại phía anh ấy.
- Khi anh chết - Léon nói - Hãy nhặt cái mũ nhưng đừng làm ra vẻ quan trọng quá, kỳ thực nó là tâm nguyện cuối cùng của anh đấy, tâm nguyện của một người sắp ra đi. Nó là một vật thiêng liêng. Em phải trao tận tay em trai anh lá thư ấy. Nếu cái mũ vương víu, em có thể vứt nó đi nhưng hãy giữ lại lá thư, đừng để mất nó nghe không?
- Vâng ạ - Em nói và cố gắng ngăn hai hàng nước mắt chực ứa ra.
- Em sẽ không làm mất đúng không?
- Không! Không đâu! Anh cứ yên tâm.
- Và em sẽ trao tận tay em trai của anh?
- Vâng, tự em sẽ làm.
- Hãy đưa cho em Charles của anh. Tên cậu ấy cũng giống tên em rất dễ nhớ.
- Cho anh Charles, không ai khác. Em hãy nhớ lấy và khi họ hỏi, em hãy kể anh chết như thế nào, cậu Charles em anh sẽ nói "Phải rồi, tôi có một người anh rất dũng cảm" rồi khi đến lượt cậu ấy, cậu ấy sẽ ra đi như anh.
Chúng em đến đoạn hai đường giao nhau: một dẫn đến tổng hành dinh của tướng Pichegru, một dẫn đến lâu đài. Em muốn nói điều gì đó mà không cất lên lời. Em nhìn anh Léon với vẻ van nài nhưng anh ấy đã cười.
- Đại uý - anh ấy gọi - cho tôi một ân huệ.
- Nếu nó thuộc quyền hạn của tôi…
- Có thể đó là một sự yếu mềm nhưng chỉ chúng ta biết với nhau thôi được không? Khi chết tôi muốn được ôm hôn một người đồng hương. Chúng tôi đều là con của miền Jura, chúng tôi sinh ra và lớn lên trên đất. Một ngày nào đó, nếu tình cờ cậu ấy gặp gia đình tôi, cậu ấy sẽ kể rằng cậu ấy đã ở bên tôi đến lúc tôi trút hơi thở cuối cùng như thế nào.
Viên đại uý nhìn em đang khóc.
- Thôi được nếu điều đó làm hai anh vui lòng.
- Tôi không nghĩ chuyện đó làm em tôi vui lòng - Anh Léon vừa nói vừa cười - Nhưng tôi thì rất vui. Ngài chấp thuận chứ?
- Tôi đồng ý - Viên đại uý nói.
Em lại gần anh ấy. Anh nhìn em cười và nói.
- Cậu thấy chưa, cho đến giờ mọi chuyện đều ổn thoả.
Chúng em tiến lên một quả đồi và nhanh chóng đi qua một chiếc cầu treo. Chúng em đợi một lúc trong sân chờ lệnh hành quyết từ một đại tá, một lát sau, viên đại uý xuất hiện.
- Anh sẵn sàng chưa?
- Bất cứ lúc nào.
- Anh còn muốn nói gì không?
- Không, nhưng tôi muốn nhờ ngài một số điều.
- Tôi sẽ chấp nhận nếu thuộc thẩm quyền của tôi.
- Cảm ơn đại uý.
Viên đại uý lại gần anh trai Léon của các anh.
- Chúng ta có thể phục vụ dưới hai lá cờ - Anh ta nói - Nhưng chúng ta vẫn là người Pháp và những người anh hùng đều hiểu nhau ngay từ cái nhìn đầu tiên, anh muốn gì?
- Trước tiên, tôi muốn tháo sợi dây trói này ra, nó khiến tôi giống như một tên trộm.
- Được rồi, cởi trói cho anh ta! - Viên đại uý ra lệnh.
Em xông vào tháo dây cho bá tước trước khi bất cứ ai lại gần anh ấy.
- Tự do thật là dễ chịu - Anh Léon vươn tay khỏi áo choàng và nói.
- Anh còn muốn gì nữa không?
- Tôi muốn là người ra lệnh khai hoả.
- Anh sẽ được ra lệnh.
- Tôi muốn gửi một món đồ kỷ niệm cho gia đình.
- Anh biết là mọi thứ liên quan đến chính trị đều bị cấm, ngoài ra thì không vấn đề gì.
- Ồ tôi không muốn khiến ngài lo lắng. Đây là người đồng hương Charles của tôi đã được ngài cho phép tham gia vụ hành quyết Tôi nhờ cậu ấy mang về không phải thư từ gì cả mà chỉ một đồ vật của tôi như cái mũ chẳng hạn.
- Có thế thôi ư? - Viên đại uý hỏi.
- Chỉ thế thôi. Đã đến giờ rồi. Tôi bắt đầu thấy lạnh chân, lạnh chân là điều tôi ghét nhất trên đời. Chúng ta đi thôi, tôi nghĩ ngài sẽ đi cùng tôi chứ?
- Đó là nhiệm vụ của tôi.
Bá tước Léon de Sainte-Hermine chào em, bắt tay và cười như một người vui sướng vì đã thành công.
- Đến chỗ nào? - Anh ấy hỏi.
- Vào kia - Viên đại uý nói vàchỉ vào cây cột phía xa xa.
Mọi người đi theo ông ta qua một công sự, qua một chiếc sân rồi đến chân tường thành. Phía đó có dựng một bức tường cao bằng đầu người dính các vết đạn chi chít.
- Đây rồi! - Tù nhân nói.
Và anh ấy tự đi về phía bức tường. Đến nơi anh dừng lại, một tên sĩ quan đọc bản án. Anh Léon gật đầu như thể chấp nhận rồi nói:
- Xin lỗi đại uý. Tôi muốn nói thầm với mình vài câu.
Mọi người đều hiểu anh muốn cầu nguyện nên lùi ra xa. Còn lại một mình, anh Léon đứng bất động, môi lẩm bẩm những điều không ai nghe thấy, rồi anh ngẩng đầu lên, khuôn mặt rạng rỡ như đang cười. Anh vừa ôm hôn em vừa nói nhỏ như vua Charles Đệ nhất đã từng nói:
- Hãy nhớ lấy.
Em gật đầu và bật khóc, còn anh ra lệnh chắc nịch:
- Chuẩn bị!
Đám lính đứng xếp hàng lại. Vì anh Léon muốn là người ra lệnh bắn nên anh chủ động ném chiếc mũ về phía chân em.
- Sẵn sàng chưa? - Anh hỏi lại.
Rồi! - Đám lính đồng thanh nói.
- Chuẩn bị, sẵn sàng, bắn! Đức vua vạn…
- Anh chưa kịp dứt lời một tiếng súng đã vang lên, bảy viên đạn xuyên qua ngực.
Anh ấy ngã xuống. Còn em quỳ xuống đất, khóc nức nở như bây giờ.
Quả thực cậu bé đang kể lại cái chết của anh tôi nấc lên.
°°°
Và chúng tôi cũng vậy, thưa tiểu thư, chúng tôi đều bật khóc vì đau xót - Hector nói.
- Ôi! Câu chuyện về gia đình chàng thật bi thảm - Claire nói và chấm nước mắt.
- Tôi tiếp tục chứ! Hector hỏi.
- Vâng ạ, chưa bao giờ em được nghe câu chuyện nào vừa lôi cuốn lại vừa đau đớn đến vậy.