Những lời định mệnh ấy được thốt ra vào khoảng bốn giờ chiều ngày 30 Pluviose năm thứ VIII theo lịch Cách mạng cũ (tức 19 tháng Giêng năm 1800).
Như chúng ta còn nhớ, đúng ngày này một năm sau là ngày ra đời tiếp phần "Quân Trắng và Quân Xanh" của tôi, câu chuyện kết thúc bằng cuộc chạy trốn của tướng Pichegru de Sinnamary và cuốn tiểu thuyết " Đồng đảng Jéhu” có kết thúc là cuộc hành quyết Ribier, Jahias, Valensolles và Sainte-Hermine.
Trong tác phẩm, khi Bonaparte vẫn còn là tướng quân, chúng ta đã tạm chia tay nhân vật này vào lúc ông ta đặt chân về đất Pháp sau cuộc viễn chinh Ai Cập. Từ ngày 24 Vendémiaire năm thứ VII (tức 16 tháng Mười năm 1799) đến lúc này, nhân vật ấy đã làm nên không ít chuyện.
Trước tiên phải kể đến cuộc đảo chính ngày 18 Boumaire, lúc đầu sự kiện này bị chỉ trích nhiều nhưng cho đến giờ, đây lại là sự kiện đáng lưu lại hậu thế. Kế đến là chuyến vượt dãy Alpes như Annibal và vua Charlemagne, rồi nhờ Desaix và Kellermann giúp, Bonaparte đã chiếm lại được chiến trận Marengo mà ông đã để mất. Sau đó, ông ký hiệp ước hoà bình Lunéville (Hiệp ước Lunéville thừa nhận nước Pháp sở hữu Bỉ, tả ngạn sông Rhin và bảo hộ cho nền độc lập các rước cộng hoà Batave, Helvétique, Cisalpine và Ligurienne). Cuối cùng là lập lại cách gọi phu nhân. Trước chế độ Cộng hoà, phụ nữ quý tộc được gọi là phu nhân. Trong thời kỳ cách mạng đổi cách gọi là nữ công dân. Napoléon khôi phục cách gọi phu nhân như trước vào hôm ông cho David đặt tượng Brutus tại điện Tuileries. Bây giờ những người cứng đầu tuy còn gọi đàn ông là nam công dân, song chỉ còn kẻ thô lỗ và vô giáo dục mới gọi phụ nữ là nữ công dân. Lẽ dĩ nhiên, chỉ những ai xứng đáng mới được đặt chân vào điện Tuileries.
Giờ đây, chúng ta đang ở ngày 30 tháng Pluviôse năm thứ IX (tức ngày 19 tháng Giêng năm 1801) trong cung điện của nhà Tổng tài thứ nhất Bonaparte - Cung điện Tuileries.
Từ căn phòng chứng kiến quá nhiều sự kiện này, tôi sẽ dùng hết khả năng để chuyển tới những ai đã sống ở hai phần ba thế kỷ này chân dung một con người huyền thoại, một người không chỉ mải lo tính cho sự thay đổi của nước Pháp mà còn lo tính đến sự quay đảo của thế giới. Đó là căn phòng rộng màu trắng đan xen những đường kẻ vàng, trong phòng kê hai chiếc bàn.
Một chiếc rất đẹp dành cho ngài Tổng tài thứ nhất. Ông đang ngồi ở đó, quay lưng về phía lò sưởi, cửa sổ phía bên phải. Đứng cạnh ông, cùng phía bên phải là Duroc, người cộng sự tin cẩn trên chiến trường suốt bốn năm qua của ông. Từ phòng này người ta cũng có thể đi thẳng đến phòng của Landoire, người phục vụ khiến ngài Tổng tài rất ưng ý, và các phòng lớn khác nhìn ra sân.
Vị Tổng tài thứ nhất ấy đang ngồi trên một chiếc ghế bành bọc đệm hình sư tử, tay xoay qua xoay lại con dao nhíp mãi không thôi. Trước mặt ông là một giá sách khổng lồ xếp không biết cơ man nào là bản đồ. Chệch về phía bên phải một chút, cạnh giá sách là cánh cửa thứ hai của căn phòng. Qua cánh cửa ấy là một phòng ngủ sang trọng, kế đến là một phòng khách. Trên trần nhà, hoạ sĩ Le Brun đã vẽ hình Louis XIV trong trang phục vô cùng lộng lẫy. Một tay hoạ sĩ khác, chắc chắn kém tài hơn người đầu tiên, nhưng lại tỏ ra thương tình trang trí cho bộ trang phục của nhà vua hình ảnh lá cờ ba màu khiến Bonaparte càng có lý khi nói với những người đến thăm: "Đám người phe Quốc ước này thật ngốc?" Đối diện với lối giao nhau duy nhất đang chiếu sáng cả căn phòng là một phòng thay đồ. Nó chẳng khác gì một phòng nguyện của Marie de Médicis. Căn phòng này có một cầu thang dẫn đến phòng ngủ của quý bà Bonaparte dưới tầng trệt.
Giống như hoàng hậu Marie-Antoinette, vợ vua Louis XVI, Joséphine cũng ghét những căn phòng quá rộng. Chính vì vậy bà đã chọn cho mình một căn phòng nhỏ ở điện Tuileries giống như hoàng hậu Marie-Antoinette đã làm khi ở Versailles.
Hầu như mọi ngày hoặc ít ra cũng ở thời điểm đó, ngài Tổng tài đều đi từ phòng thay đồ sang phòng làm việc của mình vào mỗi buổi sáng. Tôi nói hầu như bởi lẽ chỉ ở điện Tuileries, Bonaparte mới có một phòng tách riêng phòng của phu nhân Joséphine, một nơi ông có thể nghỉ lại mỗi khi xong việc quá muộn hoặc có vài cuộc tranh cãi với bà. Những cuộc tranh cãi tuy chưa liên tục nhưng xuất hiện ngày càng nhiều.
Chiếc bàn thứ hai, khiêm tốn hơn, được đạt gần cửa sổ. Viên thư ký làm việc ở đó với đống giấy tờ lộn xộn chất cao như cây dẻ.
Anh ta quay người về phía ngài Tổng tài cố gắng nghiêng đầu tránh cái nhìn đối diện. Duroc rất hiếm khi có mặt trong phòng, mỗi lần như vậy, viên thư ký chỉ đóng vai trò khán giả.
Viên thư ký ấy là Boumerine.
Các hoạ sĩ và nhà điêu khắc đã sử dụng hết tài năng để khắc hoạ những đường nét của Bonaparte và sau này là Hoàng đế Napoléon. Nhưng những con người ấy phải thừa nhận trong các bức tượng hay tranh, kiểu khuôn mặt của con người phi thường ấy, dù ở cương vị Tổng tài hay hoàng đế, họ không thể tạo được hình ảnh giống ông hoàn toàn.
Khi ông là Tổng tài, người ta có thể vẽ hay tạc cái sọ nhô cao, vầng trán đẹp, mái tóc rủ xuống thái dương chấm cả xuống vai, khuôn mặt ngăm đen, gầy và dài.
Khi ông là hoàng đế, người ta có thể tái hiện cái đầu giống như một tấm mề đay cổ xưa, phủ lên hai gò má nước da tái xanh dự báo sự chết yểu, mái tóc màu đen như gỗ mun càng khiến hai bên má thêm tái. Song, không cây chổi vẽ hay dao tạc nào có thể thổi vào đôi mắt ông ngọn lửa rực cháy hay sự u ám khi ông chám chú nhìn vào một chốn nào đó. Không ai thể hiện được cái nhìn chuyển sang sự đồng thuận nhanh như chớp, không cơn giận dữ nào khủng khiếp hơn hoặc không cái nhìn nào sánh bằng sự đằm thắm dịu dàng.
Người ta nói rằng ông có dung mạo đặc biệt cho mỗi chuỗi suy nghĩ nối tiếp nhau trong tâm hồn mình. Thân hình ông thấp bé chỉ cao gần năm bộ ba tuy nhiên, Kléber cao hơn ông hẳn một cái đầu đã từng đặt tay lên vai ông mà nói: "Thưa tướng quân, ngài vĩ đại bằng cả thế giới”.
Quả thực, ông hơn hẳn Kléber một cái đầu.
Bonaparte có đôi tay rất đẹp, ông tự hào về chúng và chăm chuốt chúng như phụ nữ vẫn làm. Ông có thói quen ngắm nhìn chúng nên chỉ đeo găng tay trái, để tay phải trần với cớ còn bắt tay quan khách nhưng thực ra là để ngắm và vuốt ve móng tay bằng chiếc khăn lụa.
Ông Turenne, người chăm lo việc trang phục cho hoàng đế, vì thế mà chỉ cho may găng tay trái. Riêng việc này cũng tiết kiệm được sáu ngàn phăng một năm.
Nghỉ ngơi với Bonaparte là điều không chịu nổi. Ông sẵn sàng đi đi lại lại ngay cả trong phòng mình. Ông đi chúi người ra phía trước như thể sức nặng từ các suy nghĩ khiến ông phải trĩu đầu xuống còn đôi tay chắp phía sau lưng.
Khi đang suy nghĩ khi để tuột mất ý nào đó, ông thường rung rung vai phải, răng nghiến chặt. Đây cũng là một thói quen thường thấy nhưng đôi khi có kẻ lại nói quá lên và cho rằng Bonaparte mắc chứng động kinh.
Bonaparte thích ngâm mình trong bồn tắm. Ông có thể ở đó vài giờ để đọc báo hay xem xét vài giấy tờ ông đã ký. Một khi đã vào phòng tắm, ông thả mình dưới vòi nước ấm mặc cho nước tràn ra khắp Bonaparte cũng thích ngủ. Nhiều lần, viên thư ký đến đánh thức ông dậy lúc bảy giờ sáng, ông còn phàn nàn: “Hãy để tôi ngủ thêm lát nữa? Hãy vào đánh thức tôi muộn nhất khi có thể, nếu có tin vui thì đừng đánh thức tôi, nhưng nếu tin xấu thì phải gọi tôi dậy ngay vì khi đó, không thể để mất một phút nào cả”.
Ngay khi Bonaparte thức dậy, người phục vụ Constant lo cạo râu và chải tóc cho ông. Trong lúc được cạo râu, Bonaparte cho người đọc báo. Ông luôn bắt đầu bằng tờ Le Moniteur, ngoài ra, ông cũng chú ý đến một số tờ báo của Anh hoặc của Đức. Nếu Boumerine đọc một trong số chục tờ báo trong nước phát hành thời đó là y rằng ông gạt đi: "Thôi thôi, họ chỉ nói những gì tôi muốn để họ nói thôi".
Vệ sinh buổi sáng xong, ông cùng Boumerine vào phòng làm việc ở đó, luôn dể sẵn thư từ phải đọc trong ngày, những bản báo cáo phải ký. Ông đọc thư, hướng dẫn trả lời và ký các văn bản.
Đúng mười giờ, cửa mở và người phục vụ nói: "Mời tướng quân dùng bữa?"
Bữa trưa rất đơn giản, chỉ có ba món và đồ tráng miệng. Hầu như luôn có món thịt gà trộn dầu và hành, giống như bữa lần đầu ông ăn hôm đánh trận Marengo và cũng kể từ đó, người ta gọi món này là món gà Marengo.
Bonaparte uống ít rượu vang, chỉ loại vang
Ngay từ sớm, ông đã hút một điếu thuốc nhưng cả ngày ông chỉ hút ba hoặc bốn điếu, hiếm khi hút cùng lúc. Thuốc lá của ông được đặt trong một chiếc hộp rất sang trọng bằng vàng hay san hô.
Hôm ấy, như thường lệ, Boumerine vào phòng làm việc từ sáu rưỡi, phân loại thư từ. Ông đặt thư quan trọng xuống dưới cho Bonaparte đọc sau và sẽ nhớ lâu hơn.
Đồng hồ điểm bảy tiếng là khi phải đi đánh thức tướng quân dậy. Nhưng Boumerine rất ngạc nhiên khi thấy phu nhân Bonaparte ngủ một mình và đang khóc. Cũng không cần nói thêm là Boumerine có một chìa khoá phòng ngủ của Bonaparte. Anh ta có thể ra vào đó bất cứ lúc nào.
Khi thấy Joséphine đang khóc một mình, anh ta định lui ra nhưng phu nhân vốn quý mến và tin tưởng Boumerine đã gọi anh ta lại ngồi gần giường.
Boumerine lại gần, trong lòng rất lo lắng.
- Thưa phu nhân, đã có chuyện gì xảy ra với ngài Tổng tài ư?
- Không, Boumerine, không phải thế - Joséphine đáp - Chuyện xảy ra với tôi...
- Sao cơ thưa phu nhân?
- Ôi, Boumerine thân mến? Tôi thật bất hạnh?
Boumerine bật cười nói:
- Thế thì tôi đã đoán được chuyện gì rồi.
- Những người cung ứng... - Joséphine ấp úng.
- Không chịu mang hàng đến cho phu nhân chứ gì?
- Ôi! Nếu chỉ có vậy thì đã tốt!
- Họ đòi được trả tiền chứ gì? - Boumerine vừa nói vừa cười.
- Họ còn doạ truy tôi đến cùng! Thử nghĩ xem tôi sẽ khó xử ngần nào khi một thư đòi nợ rơi vào tay Bonaparte hả Boumerine thân mến!
- Phu nhân nghĩ họ dám ư?
- Tôi chắc chắn.
Không thể!
- Đây này - Và Joséphine lấy từ dưới gối ra một tờ giấy in hình biểu tượng của chế độ Cộng hoà, trong giấy yêu cầu ngài Tổng tài thứ nhất phải trả cho phu nhân Bonaparte một khoản bốn mươi ngàn phăng. Thật may là tờ giấy này rơi vào tay người vợ chứ không phải chồng. Giấy đòi nợ có ký tên phu nhân Giraud.
- Chà chà - Boumerine nói - Chuyện nghiêm trọng đây! Phu nhân đã mua đồ cho cả nhà từ người phụ nữ này sao?
- Không, Boumerine thân mến, khoản này chỉ cho mình tôi.
- Mình phu nhân?
- Phải.
- Nhưng mươi năm qua, chẳng lẽ phu nhân chưa thanh toán sao?
- Tôi đã thanh toán rồi. Tôi đã trả hết nợ vào ngày 1 tháng Giêng năm ngoái. Tất cả là ba trăm ngàn phăng. Chuyện này khiến Bonaparte nổi giận đùng đùng. Nghĩ lại tôi vẫn chưa hết sợ.
- Và phu nhân tiêu hết bốn mươi ngàn phăng từ ngày một tháng Giêng năm ngoái đến nay chỉ để mua găng tay?
- Chắc thế, vì họ đòi tôi ngần ấy mà.
- Vậy phu nhân muốn tôi làm gì bây giờ?
- Tôi muốn, nếu sáng nay Bonaparte vui vẻ, phiền ông nói giúp với chồng tôi một tiếng về chuyện này.
- Nhưng trước hết tôi muốn biết sao tướng quân không ở cạnh phu nhân? Hay trong nhà lại có chuyện? - Boumerine hỏi.
- Không hề. Tối qua, tướng quân rất vui vẻ đi cùng Duroc, như tướng quân nói, là thử tinh thần của người
- Thế nếu tướng quân vui vẻ, khi nói về khoản nợ của phu nhân, nếu tướng quân hỏi bao nhiêu, tôi biết trả lời thế nào?
- Ôi Boumerine! - Joséphine vùi đầu vào gối.
- Chắc một con số đáng sợ phải không?
- Khủng khiếp lắm.
- Thế là bao nhiêu?
- Tôi không dám nói cho ông biết.
- Ba trăm nghìn phăng?
Joséphine thở dài.
- Sáu trăm nghìn...?
Joséphine lại thở dài, lần này còn não nề hơn lần trước.
- Phải thừa nhận là phu nhân làm tôi sợ đấy - Boumerine nói.
- Tôi đã thức suốt đêm tính toán cùng phu nhân Hulot, người bạn của tôi, chị ấy giỏi tính hơn tôi, ông biết đấy, tôi chẳng hiểu gì cả.
- Vậy phu nhân nợ bao nhiêu?
- Hơn một triệu hai trăm nghìn phăng.
Boumerine phải lùi lại một bước.
- Phu nhân nói đúng - Anh ta nói và lần này không cười nữa - Ngài Tổng tài sẽ rất giận dữ.
- Chúng ta sẽ chỉ nói với tướng quân một nửa thôi.
- Cách đó không hay đâu! - Boumerine lắc đầu - Trong lúc này tôi khuyên phu nhân nên thú thực là hơn.
- Không đâu Boumerine, không bao giờ!
- Nhưng phu nhân sẽ xoay sở như thế nào với sáu trăm nghìn còn lại?
- Trước tiên tôi sẽ không nợ nữa, như thế đã là quá khổ sở rồi.
- Nhưng sáu trăm nghìn? - Boumerine nhắc lại.
- Tôi sẽ tiết kiệm để trả dần.
- Phu nhân nhầm rồi, nếu ngài Tổng tài không quan tâm đến chuyện sáu trăm nghìn thì chuyện sáu trăm nghìn hay một triệu hai cũng như nhau. Ngược lại, nếu phu nhân giấu giếm, tướng quân sẽ càng giận hơn. Ngài sẽ chi khoản một triệu hai trăm nghìn phăng rồi phu nhân sẽ mất ngài mãi mãi.
- Không, không - Joséphine kêu lên - Đừng nài thêm nữa Boumerine. Tôi biết tính tướng quân. Tướng quân sẽ giận điên cuồng mà tôi thì không bao giờ trút được cơn thịnh nộ ấy nữa.
Đúng lúc đó, tiếng chuông từ phòng Bonaparte vang lên gọi người phục vụ nhưng thực ra là muốn hỏi xem Boumerine ở đâu.
- Tướng quân đấy - Joséphine nói - Tướng quân đã ở phòng làm việc rồi. Hãy đến đó và nếu tướng quân vui vẻ, ông biết rồi đấy.
- Một triệu hai trăm ngàn phăng đúng không? - Boumerine hỏi.
- Không, sáu trăm nghìn, không hơn một xu!
- Phu nhân chắc chứ?
- Tôi xin ông đấy.
- Đồng ý.
Boumerine lao về phía cầu thang nhỏ dẫn đến phòng làm việc của ngài Tổng tài thứ nhất.