Sau ngày con nhỏ em bị xe đụng, không những con chị mà cả con em và bà mẹ đều hy vọng bầu không khí hòa thuận và yên vui sẽ bao trùm mãi mãi trong khuôn viên nhà họ Hoàng; ngờ đâu, những hy vọng của những người trong căn nhà nhỏ chỉ là những cơn mộng bị vỡ tan tành khi bà mẹ thường xuyên có mặt ở nhà hơn là đi bán. Có lẽ sự có mặt của bà mẹ trong nhà đã làm cô Út nhớ đến cái im lặng và sự bỏ đi của người đàn ông trong buổi sáng sớm ngày nào. Và cũng có lẽ từ lúc buôn bán, bà mẹ bỏ cái lệ quét sân khi trời chưa hừng sáng và cô Út là người thay bà làm công việc quét dọn sân vườn trong lúc mà thời gian, khung cảnh, và sự vật luôn luôn khơi dậy sự mất mát trong cô. Cái ngày ấy như là một nguyên nhân chính gây ra những lời chửi rủa vô ý nghĩa và vô vọng của cô.
Không ai hiểu vì sao cô thích chửi và thường chửi bà mẹ hai đứa nhỏ. Đối với họ, những lời chửi bới không căn cớ, không nguyên nhân, không lý do là những dấu hiệu của sự bất bình thường. Dần dà, với lý giải về sự bất bình thường, cái không bình thường, và tính cá biệt của cô mà mọi người trong gia đình quen dần với những lời chửi bới. Mọi người chấp nhận nghe những lời chửi rủa của cô Út như nghe những tiếng rao hàng trên đường hay là những khúc nhạc chói tai quen thuộc được lập đi lập lại. Hơn nữa, vì phải tất bật với công việc riêng mà không một người lớn nào trong khuôn viên họ Hoàng để ý nguyên nhân vì sao cô Út la to hét lớn, cũng như họ không hề biết cô chấm dứt chửi bới lúc nào. Cũng như những người lớn trong khuôn viên nhà, hai con nhỏ, quen dần với những tiếng chửi rủa của cô Út; tuy nhiên khác với họ là chúng phải ngồi thụt thò trong cửa sổ, chờ đợi những lời chửi bới chấm dứt để chuồn ra ngoài vườn chơi. Và như thế, khi những lời chửi rủa vang lên, hai đứa nhỏ như chịu cực hình vì phải nghe từ đầu cho đến lúc kết thúc.
Suốt một mùa hè, hai chị em con nhỏ chẳng hề được ai dẫn đi chơi. Ở nhà càng nhiều, chúng nghe chửi nhiều hơn và lâu hơn. Thỉnh thoảng nghe tiếng đùa vui của những đứa hàng xóm ngoài bức tường thành, con chị muốn xúi em leo thành ra chơi với chúng nhưng không dám bởi nó còm ám ảnh lần bị ông bác Cả bắt gặp quả tang khi nó đang chễm chệ ngồi trên bức tường và toan nhảy ra ngoài. Lúc đó, ông đã nghiêm cấm cả hai chị em không được leo thành, hay tự ý chơi với những đứa trẻ lạ và lúc đó nó đã hứa là không xúi em leo thành ra ngoài nữa.
Suy nghĩ mãi vẫn không tìm cách nào để được ra ngoài chơi, hai chị em buồn bã và chán nản nhìn về phía ngôi nhà lớn.
Xa xa, phía hiên trước ngôi nhà nguy nga đồ sộ như bị khuất bởi giàn hoa hoàng anh um tùm. Những cánh hoa vàng tươi dày đặc chen nhau xòe cánh buông lòa xòa trên bức tường trắng hình vòng cung vô tình tạo cho ngôi nhà cái vẻ cổ kính, và man dại. Dọc bên hông ngôi nhà, lối từ trước nhà lớn đến sân gạch đàng sau là bụi hoa bông bụt tây, rồi đến một dãy hoa dâm bụt ta.
Những cành bông bụt tây không được cắt tỉa, cố vươn mình lên cao bằng những cánh hoa hoàng anh để đón nắng sáng; trong khi dãy bông bụt ta bất cần sự có mặt của mặt trời, ngoan ngoãn xếp thẳng một hàng ngang với khóm bụt tây và lặng lẽ khoe những cánh hoa thắm sắc; những cánh hoa rời rạc như những cái chuông đỏ rực với cái nhụy dài xinh xinh, duyên dáng lung linh dưới nắng sớm. Từ nhà bếp của nội và bác Cả đến giếng, cây khế chua, cây ô ma, cây sa bô chê, cây khế ngọt im lặng tắm nắng. Những con chim chuyền nhanh trên cành cây cất tiếng hót ríu rít. Những tiếng hót của chúng như nhỏ hẳn đi khi phải hòa thanh với tiếng la hét của cô Út. Dọc bức tường thành, cây mận, và hàng cây mãng cầu đầy trái không đủ sức cám dỗ hai đứa nhỏ rời cái bàn bên cửa sổ. Và chúng không thể nào tìm tòi và lục lọi các cây ăn trái khi sự xuất hiện bất chợt của cô Út vẫn còn ở trong vườn. Cây vú sữa to đồ sộ giữa vườn với bóng mát rộng dưới dưới gốc là nơi chúng thường chơi đùa nhưng những tiếng la hét kinh hoàng gợi cho chúng nghĩ đến sự tức giận dữ dội của cô Út. Những tàu dừa rũ lá vướng vào hai sợi dây điện được kéo dài từ ngôi nhà lớn đến căn nhà nhỏ như là chứng cớ hùng hồn để biện hộ cho sự mất điện triền miên và sự tối tăm muôn đời của căn nhà nhỏ. Tất cả cảnh vật nhắc nhở cho hai con nhỏ sự chấp nhận những cái không may mắn mà số phận đã định cho chúng: Ngày đến trường hay ngày hè, ban ngày hay ban tối, chơi đùa là sự hạn chế vĩnh cửu.
Đột nhiên tiếng khoen cửa vang lên, tiếng chó sủa và tiếng cười nói của một số người tiến về phía cửa trước của ngôi nhà lớn đánh thức sự tò mò của hai con nhỏ. Chúng dí mắt sát vào song cửa sổ, bàn tán:
- Nhà bác Cả có khách!
- Chắc có mấy đứa Phi, Phong, và Phương đến chơi.
- Không phải đâu Vy! Có va li nữa kìa, ai ở xa tới đó!
Con em leo lên trên bàn, áp mặt vào song cửa, cố nhìn cho rõ hơn. Nó gạ chị:
- Chị Hạ muốn chạy vô nhà bác Cả coi thử không?
Con chị ngần ngừ, quay ra sau nhìn mẹ. Bà mẹ đưa đôi mắt đỏ hoe, căn dặn:
- Nhà trong có khách thì không được vô.
Con em lồm cồm leo xuống bàn, rối nhặng:
- Cho tụi con đi đi má! Coi thử chút thôi!
Con chị đến bên mẹ, nói ngọt ngào:
- Cô Út hết chửi rồi má à!
Đúng lúc ấy, cô Sáu gọi ơi ới ngoài vườn:
- Chị Năm ơi! Gia đình anh chị Tư về đây nì! Mau đưa mấy cháu vô nhà trình anh chị!
Bà mẹ hớt hãi đứng dậy, chạy ra cửa đáp lại:
- Tui nghe rồi cô! Để tui đưa các cháu vào chào anh chị.
Dứt lời, bà giục hai con nhỏ:
- Bây giờ thì các con được vào “trong đó” rồi! Mau lên con! Đi mau để mà chào hai bác Tư!
Hai đứa ngạc nhiên chưa hỏi thêm gì, bà mẹ đã kéo chúng ra khỏi nhà. Trên đường vào ngôi nhà lớn, bà còn căn dặn:
- Phải khoanh tay, cúi đầu đứng trước mặt từng người nóí là “Dạ thưa hai bác Tư mới đến” nghe chưa.
Cho chắc chắn hơn, bà lại căn dặn:
- Mà không, phải nói là “Dạ thưa hai bác Tư mới về nhà! ”
Hai con nhỏ dạ cho qua chuyện. Chúng không nghĩ ngợi nhiều về chuyện thưa gởi như sự lo lắng của bà mẹ; chúng phân vân không hiểu hai bác Tư là những người nào trong gia đình họ Hoàng và hớn hở muốn xem mặt họ là ai.
Đến cái sân gạch sau căn nhà lớn, bà mẹ đi chậm lại. May mắn thay, trong sân không có một bóng người. Không thấy cô Út, không nghe cô chửi, bà mẹ yên tâm hơn để dắt con bước vào căn nhà lớn. Từ cửa sau đến phòng khách là phòng tiếp khách riêng của bà nội, phòng ăn của ông bà bác Cả, phòng ngủ của bà nội, phòng ngủ của cô Út phòng ngủ của bác Cả rồi đến phòng thờ. Các phòng lớn với những cửa kính im lìm toát vẻ nghiêm trang lạnh lùng của một ngôi nhà cao sang và đài các. Đến gần cửa phòng khách, bà mẹ đứng lại, cúi thấp người, thì thầm dặn con:
- Nhớ đứng trước mặt từng người khoanh tay cúi đầu chào đàng hoàng, thưa vừa đủ nghe, đừng nói nhỏ quá mà cũng đừng nói lớn quá!
Hai đứa nôn nóng:
- Con biết rồi!
- Má đã dặn rồi mà!
Lần này hai đứa kéo mẹ chúng bước vào ngưỡng cữa phòng khách. Căn phòng chật ních người với những tiếng nói, tiếng cười rộn rã. Sự xuất hiện của ba mẹ con con nhỏ đã làm họ ngưng bặt những lời đối thoại. Bà nội lên tiếng:
- Đó! Hai đứa con anh Đạm đó tề!
Mẹ chúng giục hai con nhỏ:
- Hai đứa chào bà nội và các bác các cô đi.
Hai đứa ngoan ngoãn khoanh tay cúi đầu chào từng người. Thoạt tiên là những người mà chúng đã biết cách xưng hô như bà nội, bác Cả trai, bác Cả gái, cô Sáu và cô Út. Mọi người giãy nảy:
- Chào hai bác Tư và chị Ly Ly ở Sài Gòn mới về tề! Chào người trong nhà mần chi!
Hai đứa nghe lời bước đến hai cái ghế sa lông lớn cạnh ti vi. Đứng trước người đàn ông có khuôn mặt nghiêm trang trong bộ vét xám, cả hai vừa sợ, vừa ngượng:
- Dạ thưa hai bác Tư mới về.
- Dạ thưa bác về nhà.
Người đàn ông kéo hai đứa sát vào hai bên mình, vuốt đầu chúng và nói:
- Giỏi lắm! Hai đứa học có giỏi không?
Hai đứa nhỏ khẽ gật đầu, cúi mặt. Bà mẹ nhắc con:
- Phải nói là “dạ có” không được gật đầu.
Người đàn bà mặc áo dài hoa, ngồi cạnh ông bác Tư, cất lên giọng bắc ngọt dịu:
- Thôi được rồi! Có gì đâu mà thím bắt phép bắt lẽ hai cháu tội nghiệp thế! Hai cháu đến gần bác đây, bác có chút quà dành cho hai cháu.
Hai đứa nghe lời, đến trước mặt bà, đưa mắt chờ đợi. Đặt cái bóp đầm màu đen bóng trên đùi, bà rút một xấp tiền, xẻ đôi rồi dúi vào tay mỗi đứa:
- Bác cho hai cháu ăn quà nhé!
Hai đứa cầm tiền trong tay, mừng như vừa được trúng số. Đầu tiên trong đời chúng được có một số tiền lớn như thế. Dù chỉ dùng một tờ giấy tiền này thôi cũng đù có bao nhiêu là quà bánh vậy mà bác gái Tư căn dặn cả một xấp tiền chỉ là để ăn quà. Con em hí hửng chạy đến bên mẹ:
- Má cất tiền cho con ăn quà nghe má.
Bà mẹ nhắc hai con:
- Cảm ơn hai bác đi con!
Hai đứa cúi đầu như mẹ dặn:
- Con cảm ơn bác Tư.
- Con cảm ơn hai bác cho con tiền.
Ông bác Tư cười hiền hậu:
- Được rồi! Thưa gửi chi lắm! Chừ sang chào chị Ly Ly đi.
Theo hướng tay ông, hai đứa bước đến trước mặt cô gái trạc hai mươi tuổi đang ngồi trên chiếc ghế mây tròn. Hai cái gối đệm, màu đỏ sau lưng làm nổi bật cái áo đầm trắng mà cô đang mặc. Vạt áo đầm phồng dài tận đến đôi giày màu trắng và đôi vớ ren cùng màu. Cái vẻ sang trọng của cô gái khiến hai đứa ái ngại, chúng ngập ngừng cùng chừa một khoảng cách khá xa trước mặt cô ta. Có lẽ lúc này chúng mới nhận ra sự khác biệt một trời một vực giữa chúng và những người sang trọng trong gia đình họ Hoàng khi đối diện người chị họ này. Hai bộ đồ trắng của chúng ngã sang màu cháo lòng với những vết dơ của đất. Những vết dơ được cố công chà sát bằng cục xà phòng trắng của bà mẹ mỗi ngày mà cái màu xam xám ô ố của đất và của khói đèn dầu lửa vẫn không mảy may suy suyển. Đứng gần nhau như bị dính chặt vào một, hai đứa lầm lì cúi mặt.
Cô gái Ly Ly nhìn hai đứa nhỏ chăm chú một lúc rồi cười thích thú:
- Hai đứa nhỏ này xinh ghê đó 'măng'!
Bác Cả gái chép miệng:
- Xinh chi mà xinh! Suốt ngày chơi đất chơi cát dơ như mọi!
Cô gái tiếp tục giữ lập luận của mình:
- Tụi nó đẹp chứ “tata”! Con nhỏ em có cái môi đỏ như son đó! Còn con chị, coi con mắt của nó kìa! Lông mi của nó cong vút như gắn lông mi giả vậy đó!
Con em ngước đầu lên, tròn mắt nhìn cô gái tên Ly Ly không chớp. Khuôn mặt nó ngây ra, miệng nó há hốc như đang chờ đợi một món ăn bất ngờ nào đó đút vào bởi đôi bàn tay trắng đẹp của người chị họ. Con chị cúi mặt, nhìn xuống những ngón chân đen xì trong đôi dép quai nhựa trên nền gạch bông. Nó vừa e thẹn, vừa tủi thân. Nó mong hoàn tất sớm cái thủ tục thưa gửi để không phải chịu đựng cái khác biệt một trời một vực giữa ba mẹ con nó với những người trong phòng khách. Nó sợ cô chị họ Ly Ly thấy những giọt nước mắt của nó. Nó sợ phải khóc òa khi nghe những lời thương hại của ông bác Tư:
- Tội nghiệp hai đứa nhỏ! Còn nhỏ như vậy đã phải mồ côi cha.
Nó muốn về nhà để không phải chứng kiến cái cảnh mẹ nó đứng chầu chực khúm núm khi mọi người ngang nhiên cười nói trên những chiếc ghế sô pha, và cũng để không phải nghe những lời nói bình dân và thái độ lúng túng của mẹ nó trước cái cách nói cười sang trọng, xưng hô xa lạ như “măng”, “me”, “tata”, “tonton” của những người trong ngôi nhà đồ sộ này. Đến lúc ấy nó ý thức rõ ràng sự khác biệt về địa vị, học vấn và giai cấp trong đại gia đình và còn hiểu rõ thêm sự thua thiệt hoàn toàn của mẹ con nó. Bao nhiêu hoài bão được tiếp đãi ân cần tại phòng khách rộng lớn của ngôi nhà tráng lệ trong sự tưởng tượng của nó bấy lâu vỡ tan theo sự thật phủ phàng mà nó vừa trải qua. Nó thấm thía cái hoàn cảnh nghèo khổ mà ba mẹ con nó đang chịu đựng và tự đánh mất những mơ mộng viễn vông xưa để đối diện với những thực tế mà nó đang chứng kiến.
Bà mẹ hai con nhỏ yên phận với những gì quen thuộc mà bà đã và đang trải qua. Căn phòng khách của những ngày trước còn là nơi bà quét dọn, lo trà nước với vị trí của một người làm công, còn bây giờ nó là nơi bà đưa con chào hỏi những người thân của chồng. Mặc cho ánh nhìn của cô Út còn căm phẫn, mặc cho sự tách biệt giữa hai thế giới sang trọng và nghèo hèn diễn ra trước mắt, bà vẫn cố chịu đựng để tiếp tục liên kết tình máu mủ và thân thuộc giữa hai đứa con bà với những người thân trong gia đình chồng.
Lúng túng với những câu hỏi do hai bác Tư đặt ra, bà tìm cách giải thích:
- Dạ...dạ... nay em hết làm cho anh chị Cả rồi. Em đi buôn bán anh chị à!
- Buôn bán à? Buôn bán chi rứa? Ông bác Tư chau mày hỏi.
- Dạ em buôn bán trái cây.
- Thím buôn bán như thế nào?
- Dạ em đi sớm ra bến xe ngựa mua trái cây của mấy bà trên nhà quê rồi bán lẻ ở chợ
Bà bác Tư như thích thú đề tài này. Bà huyên thuyên:
- Bán trái cây hả? Trời ơi! Mấy người bán trái cây ở chợ Sài Gòn giờ bán khá lắm đấy nhá! Ổi to to như thế này nè! Cam, quít đủ loại, ai thấy cũng muốn mua. Người ta mua để cúng cho đẹp bàn thờ đấy mà! Thím mà mua được hàng trái cây ở Sài Gòn bán lại thì tha hồ mà kiếm lời.
Bà mẹ thành thật:
- Dạ, em biết mà không có vốn để mua trái cây ở Sài Gòn.
Bà bác Tư lại mở cái bóp đen bóng:
- Đây này. Anh chị cho thím phụ thêm để buôn bán. Tội nghiệp! Một mình làm sao nuôi nổi hai đứa con.
Cử chỉ hào hiệp của bà bác gái Tư làm tất cả mọi người trong phòng kinh ngạc. Trong khi mọi người im lặng, ông bác Cả lên tiếng:
- Có buôn bán chi cũng phải dành thời giờ dạy dỗ hai đứa nhỏ.
Bà mẹ lí rí:
- Dạ.
Bác gái Tư nhìn bà mẹ thương hại:
- Tội nghiệp! Khi nào thím không đủ sức nuôi hai cháu thì gửi bớt một đứa vào Sài Gòn để anh chị nuôi dùm cho. Con Vy này dễ thương lắm. Anh chị nuôi nó được. Anh chị sẽ nuôi nó cho đến lúc nó lớn, thì nó trở về ở với thím.
Bà mẹ tiếp tục lí rí:
- Dạ.
Lần này nước mắt con chị lần lượt tuôn ra. Nó rón rén bước ra phía hiên trước của nhà lớn. Nó muốn quên chữ “dạ” mà mẹ nó trả lời để không phải nghĩ đến ngày em nó và nó xa nhau. Con em cũng lẻn mọi người đi ra khỏi phòng khách. Nó gọi chị:
- Chị Hạ chờ em với.
Con chị bước chậm, con em bước nhanh đến bên chị. Hai đứa cùng đến gốc vú sữa, đến cái thế giới riêng của chúng.
- Mình chơi lò cò nghe chị Hạ?
Con chị lắc đầu ngồi xuống. Con em hỏi tiếp:
- Vậy chơi đổ bánh căn nghe?
Con chị lại lắc đầu. Con em lại hỏi:
- Chơi cá sấu ăn thịt người hả?
Con chị lại lắc đầu nguầy nguậy. Con em cau có, ngồi bên chị cằn nhằn:
- Vậy chơi cái gì? Sao chị không nói gì vậy hả?
Con chị ngửa người ra sau tựa vào thân cây vú sữa. Trên cao bao nhiêu cành nham nhám và lá hai màu xanh cây đà nhạt đan vào nhau, trải rộng thành một cái lọng lá giữa vườn. Cây vú sữa này thường bị bà nội chọc là cây vú sữa đực vì nó chỉ có lèo tèo vài trái khi mới trồng rồi sau đó chẳng hề thấy trái nào mọc ra. May mắn cho chị em chúng là chẳng có người nào trong đại gia đình họ Hoàng đề nghị đốn nó đi, cho dù nó chiếm toàn bộ không gian của khu vườn và chẳng cung cấp một trái nào như những cây ăn trái khác, cho nên gốc vú sữa mãi mãi là nơi tụ tập chơi đùa và là thế giới riêng rẽ của chị em chúng.
- Mình chơi gì đi chớ chị! Con em nói.
Con chị giật mình nhìn em. Nó từ từ đứng lên, nhặt một nhánh cây vú sữa khô trên đất rồi vẽ một vạch dài từ bức tường thành đến gốc cây vú sữa, rồi từ gốc cây vú sữa đến sân giếng. Con em đứng lên theo chị, tò mò hỏi:
- Mình chơi gì vậy chị?
Con chị viết hai chữ “Giàu Sướng” trên nền đất, phần từ mức vạch hướng về ngôi nhà lớn và hai chữ “Nghèo Khổ” trên phần đất từ mức vạch đến khu nhà nghèo nàn của mẹ con chúng.
Con em lẽo đẽo theo sau, vừa đọc chữ, vừa hỏi dò:
- Giàu Sướng! Nghèo khổ! Mình chơi “Giàu sướng, Nghèo khổ” hả chị?
Con chị đáp bừa:
- Ừ!
- Trò này chơi làm sao?
Con chị bối rối nhìn cái gốc vú sữa, rồi cái mức vạch, và từ cái mức gạch sang mấy cái chữ trên đất, ấp úng trả lời
- Ơ..ơ lúc đầu mình phải đứng trên mất gốc lồi của cây vú sữa.
Con em nghe chị đi đến gốc vú sữa và đứng yên trên cái gốc lồi. Nó hỏi:
- Rồi sao nữa?
- Rồi đi ra trên cái đường chị gạch đó.
- Đi làm sao?
- Đi trên cái đường đó chứ sao. Đi cho thẳng hết con đường là Vy học cao như mấy bác, mấy cô. Đừng để té bên phía nghèo khổ. Nếu mà Vy té xuống chỗ nghèo khổ là Vy lớn lên Vy bị nghèo luôn đó.
Hai con nhỏ cố gắng giữ thăng bằng nhón nhén chân đi trên con đường vạch để không bị té nhưng cả hai đều bị ngã xuống phần đất Nghèo Khổ. Con chị làu bàu:
- Lớn lên mình nghèo rồi!
Con em đang ngồi bệt trên phần đất Nghèo, vội nhảy qua phần đất có chữ Giàu Sướng. Nó la lên:
- Em được Giàu Sướng rồi!
Nói xong nó nhảy qua nhảy lại hai bên mức vạch và reo lên từng nhịp vui vẻ:
- Nghèo khổ! Giàu Sướng! Nghèo khổ! Giàu Sướng!
Con chị bắt chước em vừa nhảy theo, vừa đọc theo nhịp nhảy:
- Nghèo khổ! Giàu Sướng! Nghèo khổ! Giàu Sướng!
Bụi đất tung cao, bay đầy xung quanh các khoảng đất mà hai con nhỏ đạp chân lên. Hai bộ đồ màu “cháo lòng” của chúng dần dần ngã thành màu xám.
Xa xa trên hiên ngôi nhà lớn, vạt áo đầm trắng của cô gái Ly Ly thấp thoáng. Cô đang giương cặp mắt tò mò nhìn hai con nhỏ đùa chơi “trò không sạch sẽ” trên sân đất. Mặc cho tiếng cười vui nhộn và nắc nẻ của chúng vang vọng khắp vườn cây, cô lắc đầu, quay trở vào phòng khách.