Dựa theo những gì xảy ra tiếp theo, Emma vẫn giữ nguyên quan điểm về cô Elton. Emma đã quan sát khá chính xác. Giống như lúc gặp nhau lần thứ hai, giống như mỗi khi hai người gặp lại, cô Elton vẫn thế: tự cho mình là quan trọng, tự phụ, thiếu hiểu biết, và thiếu giáo huấn. Cô Elton có vài nét xinh xắn và một ít thành tựu nhưng óc phán đoán cũng kém đến nỗi cho rằng mình được sinh ra với kiến thức ưu việt so với người khác, để khai hoá vùng còn sơ khai, rồi còn tự cho mình lúc chưa chồng giữ vị thế mà chỉ lúc có chồng càng vượt trội.
Không có lý do cho rằng anh Elton nghĩ khác vê` vợ anh. Dường như anh không chỉ hạnh phúc với cô, mà còn tự hào. Anh có vẻ tự đề cao mình đã đưa đến Highburry một phụ nữ như thế, mà ngay cả cô Woodhouse cũng chưa bằng. Phần lớn những người mà vợ anh mới quen vốn có xu hướng ngợi khen hoặc không có thói quen phê phán, noi theo gương thiện ý của bà Bates hoặc luôn cho rằng cô dâu phải là khôn ngoan và dễ mến như cô đã tự bày tỏ. Thế là họ đều hài lòng, đến nỗi lời khen ngợi của Elton lan truyền từ người này sang người khác. Cô Woodhouse không phản bác mà chỉ lặp lại nhận xét ban đầu "dễ nhìn, ăn mặc thanh lịch".
Theo một khía cạnh, cô Elton còn trở thành tệ hơn là lúc đầu. Những cảm nghĩ của cô đối với Emma đã thay đổi. Có lẽ khó chịu vì không được khích lệ để thân thiết thêm, nên đến phiên cô đổi ra lạnh nhạt và xa cách dần. Dù Emma đồng lòng với mối quan hệ như thế, cô vẫn thêm ác cảm vì chủ ý dẫn đến tình trạng này. Thái độ của hai vợ chồng Elton đều tỏ ra khó chịu với Harriet , đều có ý nhạo báng và phớt lờ cô bé. Emma đã mong Harriet chóng thoát qua khỏi cơn đau khổ, nhưng cảm nhận về hành vi như thế càng làm cho hai cô bực tức thêm. Harriet tội nghiệp đã yêu mà không so đo thắc mắc gì về điều kiện hôn nhân, còn vai trò của Emma trong vụ việc khiến cô bé trông kém cỏi và anh ta trông mềm yếu của là lý do. Dĩ nhiên cô là đối tượng cho cả hai cùng ghét bỏ. Khi hai người không còn gì để nói, họ dễ dàng quay sang đối xử tệ với cô Woodhouse, và thái độ thù nghịch mà họ không dám thể hiện công khai thì lại được thể hiện mà khinh khi cô Harriet.
Ngay từ đầu, cô Elton tỏ ra mến thích Jane Fairfax. Cô có cảm tình với một phụ nữ trẻ không phải là do ác cảm với một phụ nữ trẻ khác, mà ngay từ đầu đã là như thế. Cô không chỉ hài lòng với việc bỉêu lộ tình cảm tự nhiên và hợp lý, nhưng nếu không có sự xúi giục, hoặc khẩn khoản, hoặc đặc ân thì hẳn cô không làm quen với Jane. Trước khi mất tín nhiệm nơi cô Elton và vào lúc hai người gặp gỡ lần thứ ba, Emma nghe tất cả cảm nghĩ hào hiệp của cô Elton:
Cô Woodhouse ạ, cô Jane Fairfax thật là quyến rũ. Tôi rất mến cô ấy. Một người hiền hậu, thật mềm mỏng và giống như quý bà, và còn có những tài năng như thế ! tôi nghĩ cô ấy có những tài năng xuất chúng. Tôi không ngần ngại gì mà cho rằng cô ấy chơi nhạc rất hay. Tôi biết khá nhiều về âm nhạc để cả quyết về việc này. Ôii chao! Cô ấy thật là quyến rũ!cô hẳn chế nhạo tôi đã nồng nhiệt, nhưng tôi chỉ sống đến Jane Fairfax. Và hoàn cảnh của cô ấy đã được xếp đặt để tạo ảnh hưởng! cô Woodhouse ạ, chúng ta nên nỗ lực để làm điều gì đấy cho cô ấy. Chúng ta nên nâng đỡ cô ấy. Tài năng như thế không nên để bị uổng phí. Tôi tin cô đã nghe qua hai câu thơ đầy cuốn hút:
"nhiều đoá hoa nở không ai ngắm
Uổng cho mùi hương trong gió khô".
Chúng ta không nên để tình trạng tương tư, xảy ra cho Jane Fairfax hiền hậu.
Emma bình thản trả lời:
Tôi nghĩ không đáng lo. Khi cô đã hiểu thêm về hoàn cảnh của cô Fairfax thì biết được lai lịch của cô ấy, cô sẽ thấy tài năng của cô ấy không bị uổng phí với ông bà Đại tá Campbell.
Nhưng cô Woodhouse thân yêu ạ, cô ấy hiện không còn hoạt động tích cực, bị chìm trong bóng tối, bị mai một. Dù cô ấy có những lợi điểm gì nơi nhà Campbell bây giờ lợi điểm đã hết. Tôi nghĩ cô ấy nhận ra điều này. Cô ấy rất rụt rè và kín miệng. Người ta có thể nhận ra cô thiếu người khích lệ. Tôi càng mến cô ấy về điều này. Tôi phải nói thật đấy là do tự tôi đề nghị. Tôi thích cổ vũ cho tính kín miệng, và tôi tin chắc ta rất ít gặp người như thế. Nhưng trong số những người kém cỏi thì tính kín miệng rất dễ gây cảm tình. Ôi chao! Jane Faifax là người rất dễ mến, người khiến cho tôi quan tâm sâu s("cô không thể kể.
Xem ra cô cảm nhận rất nhiều, nhưng tôi không hiểu làm thế nào cô hoặc bạn bè của cô Fairfax ở đây – bất kỳ ai đã quen biết cô ta lâu hơn chính cô – lại có thể quan tâm hơn là….
Cô Woodhouse thân yêu ạ, giá như người ta dám làm thì có thể làm được nhiều việc. Cô và tôi không nên e ngại. Nếu chúng ta nêu gương, nhiều người sẽ làm theo, dù không phải ai cũng có điều kiện như chúng ta. Chúng ta có xe để đưa đón cô ấy, và mức sống của chúng ta có thể hỗ trợ cho cô ấy bớt nhọc nhằn. Tôi sẽ rất bất bình nếu Wright được lệnh chuẩn bị ăn tối như thế, vì khiến cho tôi lấy làm tiếc đã đòi hỏi Jane Fairfax phải tham gia. Tôi không biết gì về việc này, và không thể nào phải biết, nói qua lối sống của tôi. Có lẽ trong việc tề gia tôi có khuyết điểm là thiếu cẩn trọng về chi tiêu. Có lẽ cuộc sống của tôi bây giờ sẽ không bằng như ở Maple Grove bởi vì chúng tôi không làm ra vẻ ngang bằng ông anh Suckling của tôi về lợi tức. Tuy nhiên, tôi đã quyết chí quan tâm đến Jane Fairfax. Tôi sẽ mời cô ấy đến nhà thường xuyên, giới thiệu cho cô ấy thêm mối quen biết ở bất cứ nơi nào có thể được, tổ chức những buổi hoà nhạc để cho cô ấy thể hiện tài năng, và luôn để ý thăm dò người có hoàn cảnh thích hợp. Tôi quen biết nhiều người, nên tôi tin chẳng bao lâu sẽ được nghe có ai đấy xứng đôi với cô ấy. Dĩ nhiên là tôi sẽ giới thiệu cô ấy với anh chị của tôi khi họ đến thăm chúng tôi. Tôi tin chắc họ sẽ rất mến cô ấy , và khi cô ấy đã quen biết qua họ, cô ấy sẽ không còn e ngại. Khi họ đến thăm, tôi sẽ mời cô ấy đến thường xuyên, và đôi lúc chúng tôi sẽ mời cô ấy đi trên cỗ xe lớn trong những chuyến du lịch khám phá của chúng tôi.
Emma nghĩ " tội nghiệp Jane Fairfax! Cô không đáng phải chịu như thế . Có lẽ cô đã phạm sai lầm đối với anh Dixon, nhưng thế này là hình phạt quá nặng! lòng tử tế và sự che chở của cô Elton! Jane Fairfax và Jane Fairfax! Trời đất! Mình không nên nghĩ rằng cô ấy dám đi khắp nơi, chơi trò Emma Woodhouse thaycho mình! Nhưng đúng là cái lưỡi của người đàn bá xem chừng quá phóng túng!"
Emma không muốn nghe những lời phô trương ấy nữa – những lời lẽ được tô điểm một cách đáng kinh tởm bằng câu từ "cô Woodhouse thân yêu". Chẳng bao lâu sau đó, về phía cô Elton có thay đổi, và Emma được an thân, không bị bắt buộc làm người bạn thân thiết của cô Elton, hoặc không phải làm người bảo trợ tích cực cho Jane Fairfax dưới sự hướng dẫn của cô Elton.
Emma nhìn vụ việc mà cảm thấy nực cười. Lòng kích của chị Bates và mối quan tâm của cô Elton đối với Jane được thể hiện qua tính giản đơn một cách ngây thơ. Chị tỏ ra thân thiện, niềm nở, vui tính – vừa đủ mức chỉnh chu và hạ mình mà cô Elton muốn thấy. Emma chỉ ngạc nhiên ở chỗ Jane Fairfax lại chấp nhận những săn sóc ấy và chịu đựng được cô Elton. Emma nghe việc Jane đi dạo chơi với nhà Elton, ngồi trò chuyện với nhà Elton, đến chơi với nhà Elton cả ngày! Quả là kỳ lạ! cô không thể nào tin rằng tố chất hoặc lòng tự trọng của cô Fairfax chịu đựng được mối giao tiếp và tình thân hữu ở tại dinh Cha xứ.
Emma nghĩ thầm "Cái cô Jane này là hiện tượng khó hiểu! khá khó hiểu! lưu lại đây từ tháng này sang tháng khác, chịu thiếu thốn đủ điều! và bây giờ còn chịu hành xác vì lòng quan tâm của cô Elton và ngôn từ hèn kém của cô này, thay vì quay về với những người tốt hơn vốn thương mến cô thật lòng".
Jane đã nói là trở về Highbury trong ba tháng, vợ chồng Campbell đã đi Ireland trong ba tháng, nhưng bây giờ vợ chồng Campbell đã hứa với con gái họ sẽ ở lại ít nhất cho đến giữa mùa hè, và họ đã mời Jane đến ở với họ tại đấy. Theo lời chị Bates – mọi tin tức đều qua chị Bates – cô Dixon đã biên thư mời rất thiết tha. Chỉ cần Jane chấp nhận, họ sẽ cấp phương tiện, phái gia nhân đi đón, bạn bè họ sẽ giúp đỡ. Chuyến đi sẽ không gặp khó khăn gì cả, nhưng cô vẫn từ chối.
Emma kết luận "Cô ấy hẳn phải có lý do gì đó – lýdo mạnh mẽ hơn là bề ngoài cho thấy – nên mới từ chối lời mời. Cô ấy hẳn đang cảm thấy ăn năn, hoặc do vợ chồng Campbell hoặc do chính cô tạo ra. Có sự lo lắng nghiêm túc, giữ kẽ nghiêm túc, cả quyết nghiêm túc ở đâu đây. Cô ấy không nên gặp vợ chồng Dixon. Hẳn ai đấy đã quyết định như thế. Nhưng tại sao cô chịu giao du với vợ chồng Elton? Đây là một ẩn số khác.
Khi cô nói lên nỗi ngạc nhiên của mình về việc này, trước mặt một số ít người biết cảm nghĩ của cô về Elton, chị Weston đưa ra lời giải thích cho Jane:
Emma thân yêu, ta không nên nghĩ cô ấy vui thíc ở Tư dinh Cha xứ, chỉ vì như thế tốt hơn là mãi ru rú trong nhà. Dì của Jane là người tốt, nhưng nếu là người làm bầu bạn thì sẽ khiến người ta chán ngán. Ta phải xét qua cô Fairfax trốn lánh những gì, trước khi ta chê trách cô ấy đi tìm những gì.
Anh Knightley nồng nhiệt nói:
Chị Weston, chị nói đúng lắm. Cô Fairfax có khả năng ngang bằng với bất cứ ai trong chúng ta để nhận định về cô Elton. Nếu có quyền chọn lựa ai để giao du, thì cô ấy hẳn đã không chọn cô Elton. Nhưng – anh mỉm cười trách móc với Emma – cô ấy được cô Elton chăm chút trong khi không có ai khác ngó ngàng gì đến.
Emma cảm thấy chị Weston thoáng nhìn cô, và cô có ấn tượng với ý tình nồng ấm của anh. Mặt hơi ửng đỏ, cô đáp ngay:
Tôi nghĩ những mối chăm chút của cô Elton hẳn khiến cho cô Fairfax khinh miệt hơn là cảm kích.
Chị Weston nói:
Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu cô Fairfax bị lôi kéo ngược với ý riêng của cô ấy, do người dì đã quá sốt sắng chấp nhận cử chỉ lịch sự của cô Elton. Rất có thể chị Bates tội nghiệp vì thiếu suy xét đã đẩy cô cháu vào mối quan hệ thân thiết ấy.
Hai phụ nữ đều nóng lòng muốn nghe anh Knightley nói tiếp.
Sau vài phút im lặng, anh nói:
Cũng nên xét qua một khía cạnh khác. Cô Elton nữa với cô Fairfax không giống như khi nói về về cô ấy. Tất cả chúng ta đều rõ sự khác biệt giữa các đại danh từ "cô ấy" và "cô", cách nói đơn giản nhất giữa chúng ta. Chúng ta đều nhận ra tầm ảnh hưởng của cái gì đấy vượt quá phép lịch sự thông thường trong khi chúng ta giao tiếp với nhau – cái gì đấy tiêm nhiễm từ đầu. Chúng ta không thể nói ra với ai đó những ẩn ý khó chịu mà một tiếng đồng hồ trước chúng ta còn hoang mang. Chúng ta cảm nhận về sức việc một cách khác nhau. Ngoài ra, cô có thể tin chắc rằng cô Fairfax e dè cô Elton qua sức mạnh vê` tinh thần và tư thái, và rằng khi đối diện với nhau cô Elton đòi hỏi lòng tôn trọng khi đối xử với cô ấy. Có lẽ trước đây một thiếu nữ như Jane Fairfax chưa từng gặp người có cá tính như cô Elton, và sự phù phiếm ở mức độ nào cũng không thể ngăn cản cô Elton nhìn nhận tính nhỏ nhen trong hành động, nếu không phải trong ý thức.
Emma nói:
Em biết anh đánh giá cao Jane Fairfax. Cô ấy nghĩ đến cậu bé Henry, và sự pha trộn lo lắng và tế nhị khiến cô không biết phải nói gì khác.
Anh trả lời:
Đúng, ai cũng biết tôi đánh giá cao cô ấy.
Emma nói:
Tuy vậy – đôi mắt cô hiện lên ánh tinh quái rồi dịu lại ngay – nhận ra ngay điều tệ hại thì tốt hơn. Có lẽ anh thú nhận ra mình đã đánh giá cao đúng đến mức nào. Một ngày nào đó, anh có thể ngạc nhiên về mức ngưỡng mộ của mình.
Anh Knightley đang loay hoay với những chiếc cúc dưới cùng của đôi giày ủng bằng da của anh. Hoặc vì công việc này hoặc vì lý do nào khác, gương mặt anh ửng đỏ khi anh trả lời:
Ôi chao! Lại em nữa rồi phải không? Nhưng em quá chậm chân. Sáu tuần trước, ông Cole đã ngụ ý cho anh biết.
Anh ngưng lại. Emma cảm thấy chân chị Weston đặt lên chân mình, và không biết suy nghĩ ra sao. Anh tiếp:
Không bao giờ có chuyện đó, anh có thể xác tín với em. Anh dám nói cô Fairfax sẽ không chấp nhận anh cho dù anh tỏ tình, và anh chắc chắn mình sẽ không bao giờ tỏ tình với cô ấy.
Emma vui vẻ lên tiếng:
Anh Knightley, anh không phải là phù phiếm. Em sẽ nói về anh như thế.
Có vẻ anh không nghe rõ lời cô, anh đang nghĩ ngợi trong dáng vẻ cho thấy anh không được vui. Rồi anh nói:
Thế là em đã nghi anh sẽ cưới Jane Fairfax hả?
Không, thật tình không phải thế. Anh đã la rầy em quá nhiều vì lo làm mai, nên em đâu dám phóng túng như thế với anh. Điều mà em với nói thì không có nghĩa gì cả. Dĩ nhiên thiên hạ hay nói những chuyện như thế mà không có ý nghiêm túc. Ôi chao! Không, em không hề mong muốn anh cưới Jane Fairfax hoặc Jane nào đấy. Nếu anh kết hôn thì anh sẽ không đến đây mà ngồi với chúng em được thoải mái như thế này.
Anh Knightley lại tỏ vẻ nghĩ ngợi. Anh mơ màng nói:
Không Emma, anh không nghĩ anh sẽ ngạc nhiên về mức ngưỡng mộ của mình. Em tin đi, anh chưa hề nghĩ đến cô ấy theo cách đó.
Anh ngưng một chút rồi tiếp:
Jane Fairfax là người rất quyến rũ, nhưng ngay cả Jane Fairfax vẫn không hoàn thiện. Cô ấy có một khuyết điểm. Cô ấy không có tính khí cởi mở mà đàn ông mong muốn nơi người vợ của mình.
Emma vui mừng khi nghe nói Jane có một khuyết điểm. Cô nói:
Em nghĩ sau đó ít lâu, anh đã đính chính với ông Cole, có phải không?
Đúng, không lâu. Ông ấy nói ý bóng gió với anh, anh bảo ông ấy đã nhầm, ông ấy xin lỗi anh và không nói gì nữa. Ông Cole không muốn tỏ ra khôn ngoan hơn hoặc nhậy bén hơn những người láng giềng của ông.
Về khía cạnh này thì cô Elton thân yêu không giống tí nào, cô muốn tỏ ra khôn ngoan hơn hoặc nhậy bén hơn tất cả thiên hạ! em tự hỏi cô nói về nhà Cole như thế nào, coi họ là gì! Làm thế nào mà cô tìm ra cách xưng hô với họ theo cách thô lỗ thường thấy? Cô ấy gọi anh trống không là Knightley – liệu cô ấy gọi ông Cole là gì? Vì thế em không ngạc nhiên là Jane Fairfax chấp nhận cung cách lịch sự của cô ấy. Chị Weston ạ, em chấp nhận lý lẽ của chị. Em sẵn lòng chạy trốn khỏi chị Bates hơn là tin cô Fairfax cưỡng lại được ý chí của cô Elton. Em không tin cô Elton nhìn nhận mình có suy nghĩ, lời nói hoặc hành động thấp kém, và cũng không tin cô ấy biết kiềm chế theo đúng phép lịch sự. Em nghĩ cô ấy sẽ tiếp tục xúc phạm Jane với những lời khen tặng, khích lệ và ý muốn giúp đỡ, và sẽ tiếp tục phô bày những ý định hoành tráng từ việc tìm cho cô người hôn phối đến việc đưa cô đi du lịch khám phá trên cỗ xe lớn.
Anh Knightley nói:
Jane Fairfax có cảm nhận tốt. Anh không phê phán cô ấy thiếu cảm nhận. Anh nghĩ cô ấy có tình cảm mạnh mẽ, có tư cách ưu tú trong sự chịu đựng, kiên nhẫn, tự kiềm chế, nhưng cô thiếu tính cởi mở. Anh nghĩ cô ấy quá kín kẽ, kín kẽ hơn lúc trước. Và anh yêu thích tư cách cởi mở. Không đâu, cho đến khi ông Cole đoán anh yêu cô ấy, ý tưởng này không bao giờ chen vào đầu óc anh. Anh đã gặp gỡ và trò chuyện với Jane Fairfax, lúc nào anh cũng thấy ngưỡng mộ và thích thú, nhưng ngoài ra không có ý tình gì khác.
Khi anh ra về, Emma đắc chí nói:
Này, chị Weston, bây giờ chị nói gì về việc anh Knightley cưới Jane Fairfax?
Emma yêu, chị nói rằng anh ấy quá vướng bận với ý nghĩ không yêu Jane, đến nỗi chị sẽ không tự hỏi liệu cuối cùng anh ấy sẽ yêu hay không. Em chưa thắng được chị đâu.