"Kitzi, em có học bài không?" "mămzen" An đóng cô giáo, lấy giọng nghiêm nghị hỏi.
"Thưa cô, có", Kitzi cười khúc khích.
"Rất tốt, vậy thì... cái này là gì?".
Sau một quãng ngắn im lặng, Kunta chăm chú lắng tai và nghe thấy Kitzi ấp úng trả lời là không nhớ.
"Đó là chữ D" "mămzen" An nói. "Bây giờ đến cái này là gì?"
Hầu như ngay lập tức, Kitzi kêu lên đắc thắng: "Đây là cái vòng tròn í, chữ O!".
Cả hai con bé cùng cười sung sướng.
"Tốt. Em đã không quên. Bây giờ, chữ kia là gì?".
"À... ừ... ầm..." Rồi Kitzi mừng rỡ: "Đấy là chữ G!".
"Phải".
Lại một thoáng im lặng, rồi "mămzen" An nói: "Bây giờ, trông thấy cái này chứ? D_O_G. Là cái gì?
Thấy Kitzi nín thinh, anh chắc là nó không biết - như anh cũng không biết.
"Dog![1]" "mămzen" An thốt lên "Em nghe thấy tôi nói không? Đừng quên nhé, D-O-G! Em phải học tốt tất cả các chữ cái, rồi ta sẽ học chắp nó thành từ như thế nào".
Sau khi hai đứa đi khỏi lều, Kunta nằm nghĩ rất lung. Anh không thể không cảm thấy đôi chút tự hào về năng lực học tập của Kitzi. Mặt khác, anh ấm ức không thể chịu nổi việc người ta đem nhồi nhét những thứ tubốp lằng nhằng vào đầu nó. Có lẽ vì thế mà gần đây nó hình như tỏ ra kém thích thú trong những cuộc trò chuyện của hai cha con về châu Phi. Có thể đã quá muộn, nhưng anh vẫn tự hỏi xem có nên xét lại cái quyết định không dạy cho nó đọc chữ A-rập. Nhưng rồi anh nghĩ làm thế cũng dại dột như khuyến khích nó tiếp tục các bài học với "mămzen" An. Giả dụ như mexừ Uolơ rồi đây tất phải phát hiện ra là Kitzi biết đọc - bất cứ tiếng gì! Đó sẽ là một cách rất tốt để chấm dứt trò "dạy học" của con bé da trắng và, tốt hơn nữa, thậm chí có thể chấm dứt cả quan hệ giữa hai đứa. Nhưng điều rắc rối là Kunta không dám chắc rằng ông chủ sẽ để cho vấn đề dừng lại ở đó. Thành thử "trường học" của Kitzi vẫn tiếp tục mỗi tuần ít nhất là hai, ba lần cho đến khi "mămzen" An phải trở về với việc học tập hàng ngày - vào khoảng thời gian mà Kunta, giờ đây đã bình phục hẳn, quay trở lại lái xe cho ông chủ thay thế bác vĩ cầm sung sướng vì thoát nợ.
Nhưng cả sau khi "mămzen" An đi rồi, đêm đêm, trong khi Bel khâu vá, đan lát, và Kunta đu đưa trên ghế trước bếp lửa, Kitzi vẫn cắm cúi trên bàn, cây bút chì gần chạm vào má, nắn nót chép những từ trong một quyển sách của "mămzen" An cho nó hoặc từ một mảnh báo rách vứt đi của ông chủ. Ngồi quay lưng lại hai mẹ con, đôi khi Kunta nghe thấy Kitzi lôi kéo Bel vào cuộc, mặc dầu Kitzi biết mẹ nó cũng võ vẽ biết đoc, biết viết.
"Này mẹ, đây là chữ A", Kitzi giảng, "và đây là chữ O. Nó chỉ vào một cái vòng tròn bé tí thôi, không có gì khác".
Đến lúc thích hợp, nó bắt đầu chuyển sang các từ, như "mămzen" An đã làm với nó. "Đây là "dog" (con chó) và đây là "cat" (con mèo)... và đây là "Kitzi"... và đây là tên mẹ B-E-L. Mẹ thấy nó ra sao? Bi giờ, mẹ vít đi". Và Bel bèn giả vờ đánh vật với cây bút chì nghệch ngoạc mấy chữ đó, cố tình để một vài lỗi cho Kitzi có dịp uốn nắn. "Mẹ phải làm như con bày cho mẹ thì mẹ có thể viết tốt như con", Kitzi nói, kiêu hãnh có được một cái gì để dạy mẹ cho nó khác thói thường đi một chút.
Mấy tuần sau, một đêm, sau khi Kitzi buồn ngủ rũ tại bàn sau hàng giờ liền ngồi chép bài tập viết mới nhất do "mămzen" An cho, Bel bảo con gái đi ngủ và lát sau, chị nằm xuống cạnh Kunta và bình thản nói: "Bi giờ không phải trò chơi nữa. Con bé này đã biết nhiều hơn tui rồi: Chúa thương tui chỉ mong mọi việc chu toàn".
Trong những tháng sau, Kitzi và "mămzen" An tiếp tục đến chơi với nhau, phần lớn vào cuối tuần, song không phải tất cả những ngày cuối tuần và sau một thời gian, Kunta bắt đầu phát hiện ra - hoặc khấp khởi cảm thấy là mình đã phát hiện ra - nếu không đích xác là một sự nguội lạnh giữa hai đứa thì chí ít cũng là một giảm sút từ từ, tinh tế trong tình thân của chúng, một sự tách rời dần dần khi mà "mămzen" An bắt đầu chín mảy tới độ thanh xuân trước Kitzi những bốn năm.
Cuối cùng, cái mốc đánh dấu sinh nhật lần thứ mười sáu bao lâu mong đợi của nó đã gần tới, nhưng ba ngày trước cuộc liên hoan dự định, cô "mămzen" An bướng bỉnh và nóng nảy cưỡi đại trên lưng con ngựa kéo xe giận dữ phi tới nhà mexừ Uolơ và nước mắt giàn giụa, kể với ông là bà mẹ ốm yếu của nó đang lấy cớ bị một cơn đau đầu kéo dài hàng tuần để hoãn cuộc vui lại. Và liên hồi dẩu môi dẩu mỏ, chơm chớp hàng mi và giựt giựt hoài ống tay áo ông chú, nó van xin ông cho tổ chức liên hoan tại đây. Không thể từ chối bất cứ điều gì nó yêu cầu, ông nói ừ, tất nhiên, và trong khi Ruxby hộc tốc phóng xe đi khắp quận báo cho hàng tá khách thiếu niên về việc thay đổi địa điểm thì Bel và Kitzi giúp "mămzen" An làm những công việc chuẩn bị cuống quít vào phút cuối. Những việc này hoàn thành vừa kịp để Kitzi giúp "mămzen" An mặc chiếc áo dài liên hoan và xuống nhà dưới chào khách.
Nhưng rồi - theo như Bel kể lại với Kunta sau này - từ lúc chiếc xe đầu tiên đến, "mămzen" An bỗng nhiên làm như không biết con bé Kitzi mặc đồng phục và tạp-dề hồ bột lăng xăng đi lại giữa đám khách, bưng những khay đồ uống, "cho đến khi con bé tội nghiệp nhào vô nhà bếp khóc sưng cả mắt". Đêm ấy, về lều, Kitzi vẫn còn khóc trong khi Bel cố lựa lời an ủi. "Chỉ là vì cô í đã nhớn lên thành một bà chủ trẻ đấy thôi, cưng ạ, mấy lị cô í còn mải để tâm đến nhiều việc. Chả phải cô í coi rẻ con hay thực sự có bụng ác đâu. Bất kể ai trong đám chúng ta đã nhớn lên thật gần gũi với trẻ con da trắng, thể nào cũng đến lúc mình phải đi đằng mình và họ đi đằng họ thôi".
Kunta ngồi, lòng sôi sục vẫn những xúc động mà anh đã cảm thấy khi anh lần đầu trông thấy "mămzen" An chơi với bé Kitzi nằm trong giỏ. Suốt mười hai vụ mưa kể từ buổi đó, anh đã nhiều lần xin Chúa Ala chấm dứt sự gần gũi giữa đứa con gái tubốp với Kitzi của anh - và mặc dầu cuối cùng, lời nguyện cầu của anh được đáp lại, anh vẫn thấy vừa đau đớn vừa tức giận khi thấy Kitzi bị thương tổn sâu sắc đến thế. Song cái đó là cần thiết và chắc chắn kinh nghiệm này sẽ cho nó bài học nhớ đời. Hơn nữa, bằng vào vẻ cau lại mà Kunta nhìn thấy trên mặt Bel khi chị nói với Kitzi, anh cảm thấy chút hy vọng là cả Bel cũng có thể chừa bớt chí ít là một phần lòng quý mến lớn lao đến lợm giọng mà chị dành cho "cô tiểu thư" rõ ràng là gian trá và đồng lõa kia.
"Mămzen" An vẫn tiếp tục đến chơi nhà mexừ Uolơ, tuy thưa thớt hơn trước nhiều vì - khi Ruxby nói riêng với Bel - các cậu công tử đã bắt đầu chiếm nhiều thời gian của cô ta. Những lần đến thăm, bao giờ cô cũng gặp Kitzi; và thường thường, cô hay mang theo một chiếc áo dài cũ để Bel "nới ra" cho Kitzi vốn có vóc người to hơn, mặc dầu kém mấy tuổi. Nhưng giờ đây, như theo một thỏa thuận không nói ra miệng, hai cô chỉ chơi với nhau khoảng nửa giờ, đi dạo và chuyện trò nhẹ nhàng trong sân sau, gần xóm nô rồi "mămzen" An đi khỏi.
Bao giờ Kitzi cũng đứng nhìn theo, rồi rảo bước rất nhanh về lều và vùi đầu vào học, thường khi là đọc đọc, viết viết mài miệt đến tận giờ ăn tối. Kunta vẫn chưa thích thú gì với năng lực tăng tiến của nó trong việc đọc và viết tiếng tubốp, song anh chấp nhận rằng nó cần có cái gì đó để bận bịu khi mà giờ đây nó đã mất cô bạn đời. Bản thân Kitzi của anh giờ cũng đang gần đến tuổi thanh niên - anh nghĩ điều đó sắp sửa đem lại cho cả hai cha con một loạt lo lắng phiền toái mới.
Ngay sau lễ Giáng sinh năm sau - 1803 - gió vun tuyết thành những đống dày, mượt như lông chim cho đến khi đường sá bị lấp nhiều chỗ, chỉ những xe lớn nhất mới qua được. Mỗi khi ra khỏi nhà - chỉ trong những trường hợp có người bệnh thập tử nhất sinh yêu cầu đến - ông chủ phải cưỡi ngựa đi một mình và Kunta ở lại nhà, bận rộn giúp Catô, Nâuơ và bác vĩ cầm dọn quang đường xe chạy trong đồn điền và bổ củi cung cấp cho tất cả các lò sưởi cháy liên tục.
Tuy bị cách biệt - thậm chí cả báo Gazét của mexừ Uolơ cũng ngừng bặt không thấy đến, từ khoảng một tháng trước đợt mưa tuyết lớn đầu tiên - dân xóm nô vẫn bàn tán về những mẫn tin cuối cùng lọt đến tai họ: các ông chủ da trắng rất hài lòng về cách Tổng thống Jefơxơn "điều khiển chiếng phủ", mặc dù mới đầu họ còn dè dặt với những quan điểm của Tổng thống về nô lệ. Từ khi cầm quyền, Tổng thống Jefơxơn đã giảm bớt quy mô của Lục quân và Hải quân, hạ mức công trái, thậm chí xóa bỏ thuế tài sản tư nhân, hành động này sau cùng này, theo bác vĩ cầm, đã gây ấn tượng đặc biệt về sự vĩ đại của Tổng thống đối với những người thuộc giai cấp ông chủ.
Nhưng Kunta nói rằng trong chuyến đi cuối lên quận lỵ trước khi tuyết gây nghẽn đường sá, anh thấy cánh da trắng thậm chí còn náo nức hơn nữa về chuyện Tổng thống Jefơxơn mua cái "lãnh thổ Luyzuana" to tướng với giá có ba xu một âycơ[2]. "Theo chỗ tui được nghe", anh nói, "cái tui thích ở đây là mexừ Napôlêông í phải bán nó rẻ thế là vì ông í đang trong cơn nước sôi lửa bỏng ở Pháp về chuyện tốn cơ man nào là tiền, lại thêm năm chục nghìn người Pháp bị giết trong khi đánh nhau với Tuxên ở Haiti".
Một buổi chiều, họ đang tự sưởi ấm lòng bằng ánh lửa của ý nghĩ ấy thì một người da đen cưỡi ngựa tới giữa một cơn bão tuyết để mời ông chủ đến cấp cứu một bệnh nhân và mang theo một tin buồn cho xóm nô: Tướng Tuxên của Haiti, bị Napôlêông tống giam trong một hầm ngầm trên một trái núi heo hút ở Pháp, đã chết vì lạnh và đói.
Ba ngày sau, Kunta vẫn còn cảm thấy bàng hoàng và buồn bã khi chiều đến, anh lê bước về lều để kiếm bát xúp nóng; giậm chân rũ tuyết khỏi giày, rồi bước vào, tháo găng tay, anh thấy Kitzi nằm sóng sượt trên nệm rơm ở phòng ngoài, mặt chảy thượt và sợ hãi. "Con nó khó chịu" đó là lời giải thích của Bel trong khi chị lọc một cốc nước dược thảo và bảo Kitzi ngồi dậy uống. Kunta mang máng cảm thấy còn có điều gì nữa chị giấu không cho anh biết; rồi sau mấy phút nữa, ngồi đó, trong căn lều ấm sực lên, cửa đóng kín mít, vách trát bùn nứt nẻ, lỗ mũi mách anh đoán ra rằng Kitzi đang trải qua kỳ thấy tháng đầu tiên.
Anh đã theo dõi Kitzi của anh khôn lớn lên hầu như hằng ngày trong gần mười ba năm nay và gần đây anh đã đi đến chỗ chấp nhận thầm trong bụng rằng việc nó mọng chín lên thành thiếu nữ chỉ là vấn đề thời gian; tuy nhiên, cách nào đó, anh vẫn cảm thấy hoàn toàn bất ngờ với cái bằng chứng gay gắt này. Tuy nhiên, sau một ngày nữa nằm bẹp trên giường, cô bé Kitzi táo tợn lại trở dậy, đi quanh quẩn trong lều, rồi trở lại làm việc trong đại sảnh - và như thế chỉ qua một đêm, Kunta chợt lần đầu tiên thực sự nhận thấy thân hình con gái bé của mình vốn trước đây bao giờ cũng quắt queo, giờ đã nảy chồi mơn mởn. Với một thứ cảm giác kính nể bối rối, anh thấy, cách nào đó, ngực Kitzi đã bằng hai trái xoài và đôi môi đã bắt đầu nở căng, tròn trĩnh. Thậm chí dáng đi của nó cũng bớt vẻ trẻ con. Giờ đây, mỗi khi qua tấm rèm ngăn, bước vào căn phòng đằng trước, nơi Kitzi ngủ, anh liền quay mắt đi và nhỡ khi Kitzi ăn vận không kín đáo anh cảm thấy nó cũng ngượng nghịu như vậy.
Nếu ở châu Phi, anh nghĩ thầm - đôi khi châu Phi dường như xa lắc trong quá khứ - vào thời kỳ này, Bel ắt đã dạy Kitzi dùng dầu cây mỡ xoa cho bóng da và cạo nhọ nồi tán thành bột để thoa đen miệng, lòng bàn tay và gan bàn chân cho thật đẹp, thật hợp thời trang. Và ở tuổi này, Kitzi ắt đã bắt đầu thu hút những chàng đang kiếm một cô vợ trẻ trinh bạch, có gia giáo. Nếu ở quê hương anh, vào đận này, với tư cách là fa (bố) Kitzi, anh ắt đang gánh trách nhiệm đánh giá thật kỹ càng những đức tính cá nhân cũng như gia cảnh của bất cứ chàng nào ngấp nghé Kitzi - để chọn lấy phò mã lý tưởng nhất trong số đó cho cô; và ngay từ giờ, hẳn anh cũng đã quyết định phải thách cưới thế nào cho xứng hợp với cô.
Nhưng sau một hồi lâu, trong khi tiếp tục xúc tuyết cùng với bác vĩ cầm, Nâuơ và Catô, Kunta dần dần cảm thấy mỗi lúc một rõ rằng bây giờ mà vẫn còn nghĩ đến những phong tục và truyền thống Phi ấy thì thật là lố bịch; bởi vì những cái đó sẽ không bao giờ được thực hiện hoặc tôn trọng ở đây - thật vậy, chỉ cần anh nhắc tới chúng thôi, kể cả với những người da đen, cũng đủ bị la ó rồi. Và dù sao đi nữa, anh cũng không thể nhắm thấy kẻ cầu hôn nào ở tuổi thích hợp - từ ba mươi đến ba mươi lăm vụ mưa - đủ tư cách lấy Kitzi... nhưng kìa anh lại nghĩ vớ vẩn rồi! Tới đây, anh sẽ phải buộc mình suy nghĩ theo những tập tục cưới xin ở đây, trên đất nước tubốp này - nơi mà con gái thường lấy người trạc tuổi mình, lễ cưới thì gọi là "nhảy chổi".
Lập tức, Kunta bèn nghĩ đến Nâuơ. Xưa nay anh vẫn ưa thằng bé. Mười lăm tuổi, hơn Kitzi hai năm, Nâuơ xem ra chín chắn, nghiêm túc và có trách nhiệm, tương xứng với thân hình to lớn và khỏe mạnh của nó. Nghĩ đi nghĩ lại, Kunta thấy Nâuơ chỉ thiếu có điều duy nhất là, trên thực tế, nó chưa bao giờ tỏ ra mảy may quan tâm riêng tây đến Kitzi - chưa kể là bản thân Kitzi cũng làm như Nâuơ không hề tồn tại. Kunta ngẫm ngợi: Tại sao chúng nó không thích nhau hơn chút nữa, chí ít cũng đánh bạn với nhau? Nói cho cùng, Nâuơ rất giống anh hồi còn thanh niên là do đó, nó rất xứng đáng được Kitzi chú ý, nếu chưa phải là ngưỡng mộ. Anh tự hỏi: anh có thể làm gì để đẩy hai đứa lại gần nhau? Nhưng rồi Kunta cảm thấy có lẽ đó lại chính là cách chắc chắn nhất để ngăn hai đứa không bao giờ gặp nhau. Như thường lệ, anh quyết định cứ lo việc của chính mình là khôn ngoan nhất - và, như anh đã nghe thấy Bel nói, với chất "dựa đã bắt đầu dâng" trong đôi trẻ cùng sống ngay trong một xóm nô, anh sẽ bí mật nguyện cầu trong bụng xem Chúa Ala có giúp cho sự vật xuôi chảy theo dòng tự nhiên của nó chăng.
Chú thích:
[1] Tiếng Anh: con chó.
[2] Mẫu Anh (khoảng 0,4 hecta)