Bách Khoa Thư Lịch Sử

BẮC MỸ (500–1492)

Các đô thị đầu tiên ở Bắc Mỹ xuất hiện tại lưu vực sông Mississippi vào thế kỷ VIII. Tại Colorado, người Anasazi đã xây dựng các ngôi làng, gọi là pueblo.

Các đô thị đích thực đầu tiên ở Bắc Mỹ xuất hiện ven hai bờ sông Mississippi và Ohio, thuộc nước Mỹ ngày nay. Nổi tiếng là nền văn hóa Gò Đền, mỗi đô thị có một quảng trường trung tâm với hai mươi gò đất hình chữ nhật. Trên đỉnh các gò này có những ngôi miếu thờ người đã mất. Một hàng rào gỗ (palisade) bao quanh quảng trường. Bên ngoài quảng trường, có tới 10.000 người sống trong những ngôi nhà dài có tường xây bằng gạch sống (chỉ phơi nắng chứ không nung), lợp mái rạ. Người dân buôn bán ven các dòng sông, có thể là buôn đồng từ Wisconsin tới Mexico. Họ săn bắn để lấy thịt và làm nông nghiệp, trồng ngô, hoa hướng dương, đậu và bí đỏ. Họ gây chiến với các bộ lạc khác như người Algonquin; lần đầu tiên dùng cung và mũi tên vào khoảng năm 800. Văn hóa Gò Đền phát triển tột đỉnh ở thế kỷ XII nhưng đến năm 1450 thì biến mất một cách bí hiểm. Ở những nơi khác, các nền văn hóa làng định cư cũng phát triển. Người châu Mỹ vùng rừng ở miền Đông làm nghề nông, săn bắn và buôn bán. Người châu Mỹ đồng bằng thường là các thợ săn trâu nay đây mai đó, bắt đầu gây dựng những ngôi làng nông nghiệp nằm ven sông vào khoảng năm 900. Ven bờ Thái Bình Dương, nhiều người sống bằng hái lượm, săn bắn và đánh bắt cá. Một bộ phận trong số này sống trong những ngôi làng cố định và hình thành nên các xã hội phát triển. Xa hơn về phía Bắc, người Inuit sống bằng nghề săn bắn thậm chí đã buôn bán với người Viking vào khoảng năm 1000. Các bộ lạc người Cree, Chippewa và Algonquin của Canada sống gần gũi với thiên nhiên, ít tiếp xúc với người nước ngoài và thương gia.

CÁC NỀN VĂN HÓA PUEBLO

Ở vùng Tây Nam, một số nền văn hóa phát triển mạnh trong khoảng từ năm 700 đến năm 1300. Đó là các nền văn hóa của người Anasazi, Hohokam và Mogollon, tổ tiên của người Hopi ngày nay. Họ là những nông dân biết buôn bán sống trong các đô thị nhỏ. Sau năm 700, những người này chuyển từ sống trong “nhà hố” (những hố đào lớn có lợp mái) sang các ngôi nhà công cộng lớn nhiều tầng, có những ngôi nhà đủ chỗ ở cho 250 người. Họ biết sử dụng hệ thống tưới tiêu và dựa vào những người biết quan sát bầu trời - tức những pháp sư am hiểu có thể đoán trước những cơn mưa. Khoảng năm 1300, các nền văn hóa độc đáo này biến mất.

NGƯỜI ANASAZI

Anasazi là một từ tiếng Navajo, nghĩa là “những người cổ xưa mà không phải chúng ta”. Người Anasazi trồng ngô, đậu, bí, bông và sống trong các pueblo với những ngôi nhà độc đáo náu mình cheo leo trên hẻm núi. Họ nổi tiếng về đồ gốm, vải dệt và các tác phẩm nghệ thuật. Quanh hẻm núi Chaco một hệ thống 125 ngôi làng được nối với nhau bởi 400 km đường. Người Anasazi có các nghi thức tín ngưỡng pháp sư phát triển, với các điệu nhảy tập thể xuất thần. Họ có những truyền thuyết và kiến thức độc đáo; họ xây những gian phòng ngầm dưới đất phục vụ cho nghi lễ gọi là kivas.

CÁC MỐC THỜI GIAN CHÍNH

300 Các nền văn hóa Anasazi, Mogollon và Hohokam phát triển

700 Các ngôi làng bắt đầu được xây dựng ở miền Tây Nam

800 Nông nghiệp phát triển ở nhiều nền văn hóa

800 Hình thành các đô thị đầu tiên ở lưu vực sông Mississippi

1000-1200 Các nền văn hóa ở miền Tây Nam và lưu vực sông Mississippi phát triển tột đỉnh

1300 Các nền văn hóa Anasazi, Mogollon và Hohokam suy tàn

1450 Các đô thị lưu vực sông Mississippi sụt giảm dân số

1500 Người châu Âu bắt đầu tới bờ biển phía Đông