Chánh án cũng bị chinh phục, thậm chí chậm lắc chuông: "Xúc phạm đến sự phấn khỏi đó là sự xúc phạm đến điều thiêng liêng" - sau này các bà la lên như vậy. Bản thân diễn giả cũng cảm động thành thực. Đúng lúc ấy Ippolit Kirinlovich của chúng ta đứng lên "đối đáp lại". Người ta căm tức nhìn ông: "Sao? Thế là cái quái gì? Ông ta còn dám phản đối ư?" - các bà rì rầm.
Nhưng cho dù các bà trên cả thế giới đều rì rầm, mà đứng đầu bọn họ là bà vợ Ippolit Kirinlovich thì lúc ấy cũng không thể nào kìm giữ được ông. Ông tái nhợt, ông run lên vì xúc động; những lời đầu tiên, những câu đầu tiên ông thốt ra thậm chí khó hiểu; ông nghẹn thở, nói kém, lẫn lộn. Tuy nhiên, lát sau ông sửa được. Nhưng trong lần phát biểu thứ hai này của ông tôi chỉ xin dẫn ra mấy câu.
".… Người ta trách chúng tôi đã sáng tạo những tiểu thuyết. Nhưng ông luật sư bào chữa làm cái gì, nếu không phải là một tiểu thuyết dựa trên một tiểu thuyết? Chỉ còn thiếu mấy vần thơ nữa thôi. Fedor Pavlovich trong khi chờ đợi người tình đã xé phong bì và ném xuống sàn. Thậm chí còn dẫn ra lời ông ta đã nói trong trường hợp này. Đây chẳng phải là bài trường ca sao? Đâu là bằng chứng rằng ông ta đã rút rên rỉ, ai nghe thấy ông ta nói? Thằng ngốc dở người Xmerdiakov biến thành một nhân vật của Byron trả thù xã hội vì mình là con hoang - đấy chăng phải là bài trường ca theo kiểu cách Byron sao? Còn anh con trai đột nhập vào phòng cha, giết cha, nhưng đồng thời lại không giết, đấy thậm chí không phải là tiểu thuyết, không phải là trường ca, mà là con nhân sư đặt ra câu đố bí hiểm mà ông cố nhiên không giải được. Đã giết là đã giết, còn lập luận như thế nghĩa là đã giết mà là không giết, - ai hiểu được kia chứ? Rồi người ta lại cho chúng ta biết rằng diễn đàn của chúng ta là diễn đàn của chân lý và khái niệm lành mạnh, và từ diễn đàn của "khái niệm lành mạnh" này phát ra một tiên đề, kèm theo lời thề thốt, rằng gọi việc giết cha là một thành kiến và mỗi người con sẽ phải hỏi cha mình: "Cha ơi, tại sao con phải yêu cha?" thì chúng ta sẽ ra sao, còn gì là nền tảng của xã hội, gia đình vứt đi đâu? Giết cha, các vị thấy chứ, đấy chỉ là "lưu huỳnh nóng" của bà thương gia Moskva. Nhưng truyền thống quý giá nhất, thiêng liêng nhất trong chức năng và tương lai của toà án Nga bị trình bày xuyên tạc và nông nổi chỉ để đạt mục đích, chỉ để bào chữa cho cái không bào chữa được. "Ôi, hãy đè nén anh ta bằng lòng nhân từ", - luật sư kêu lên, kẻ phạm tội cũng chỉ cần có thế, ngày mai mọi người sẽ thấy hắn bị đè nén như thế nào! Luật sư có khiêm tốn quá không khi ông chỉ đòi tha bồng cho bị cáo? Vì sao không xin đặt một khoản trợ cấp cho tội giết cha, để lưu lại đời đời công trạng đó cho hậu thế và cho giới trẻ? Người ta sửa đổi Phúc âm và tôn giáo: đấy tất cả là thần bí, còn chúng ta chỉ có đạo Kito đích thực đã được kiểm chứng bằng sự phân tích của lý trí và những khái niệm lành mạnh. Và người ta dựng lên trước chúng ta hình ảnh giả mạo của Chúa Kito! Các người đo người ta bằng cái gì thi người ta cũng đo các người bằng cái ấy, luật sư bảo vệ kêu lên và tức khắc rút ra kết luận rằng Chúa Kito truyền cho ta đo bằng cái thước mà người ta dùng để đo chúng ta, mà đấy là nói trên diễn đàn của chân lý và khái niệm lành mạnh! Mãi đến trước khi phát biểu ta mới nhìn vào Phúc âm chỉ để tỏ ra rằng ta biết một tác phẩm khá đặc sắc có thể thích dụng và gây nên hiệu quá nào đó, tuỳ theo mức cần thiết tất cả là tuỳ theo mức cần thiết! Vậy mà Chúa Kito chính là dạy không được làm thế, phải tránh làm như thế, bởi vì thế giới độc ác chính là vẫn làm như thế, chúng ta phải tha thứ và chìa má ra, chứ không phải là ăn miếng trả miếng với những kẻ xúc phạm chúng ta. Chúa Trời dạy chúng ta như thế, chứ không dạy cấm con giết cha là một thành kiến. Từ trên diễn đàn của chân lý và khái niệm lành mạnh, chúng ta sẽ không sửa chữa Phúc âm của Chúa chúng ta mà luật sư hạ cố chỉ gọi là "người bị đóng đanh câu rút" trái với cả người Nga cgính giáo vẫn kêu cầu: "Ngài là Chúa của chủng con!… "
Đến đây chánh án can thiệp và chặn lời diễn giá say mê, yêu cầu ông đừng nói ngoa, nên có chừng mực v.v… và v.v… như các chánh án thường nói trong những trường hợp như thế này.
Vả chăng phòng xử án không yên. Công chúng xôn xao, thậm chí phẫn nộ kêu lên. Fetiukovich thậm chí không phản đối, ông chỉ đứng lên đặt tay vào tim, dùng giọng bị xúc phạm nói mấy lời đầy tự hào. Ông chỉ giễu cợt lại nói qua đến "tiểu thuyết" và "tâm lý" và tiện thể, ở một chỗ ông chen vào: "Jupite, Ngươi tức giận vì vậy Ngươi không có lý", khiến cho công chúng cười khúc khích tán thưởng, bởi vì Ippolit Kirinlovich chẳng giống Jupite chút nào. Tiếp đó, đáp lại lời buộc tội trạng ông cho phép thế hệ thanh niên giết cha, Fetiukovich đường hoàng tuyên bố rằng ông không phản đối. Còn về: "hình ảnh giả mạo về Chúa Kito" và về việc ông không gọi Kito là Chúa mà chỉ gọi là "người yêu nhân loại bị đóng đanh câu rút" và "điều đó trái với đạo chính thống và không thể nói ra từ diễn đàn của chân lý và "khái niệm lành mạnh" thì Fetiukovich nói xa xôi đến "sự ám chỉ", rằng khi sửa soạn đến đây, ít ra ông đã dự tính rằng diễn đàn ở đây bảo cho ông tránh được lời buộc tội "nguy hiểm đối với cá nhân ông với tư cách là công dân và thần dân trung thành…". Nhưng nghe những lời ấy, chánh án chặn ông lại, và Fetiukovich nghiêng mình, chấm dứt sự trả lời trong sự xôn xao tán thưởng của cả phòng, Ippolit Kirinlovich, theo ý kiến các bà, "bị đè bẹp vĩnh viễn", tiếp đó bị cáo được nói.
Mitia đứng lên, nhưng chàng nói ít. Chàng mệt kinh khủng, cả về thể xác lẫn ảnh thần. Vẻ ung dung và mạnh mẽ lúc sáng khi chàng xuất hiện trong phòng hầu như đã mất hẳn. Trong ngày hôm ấy, chàng dường như đã sống cả cuộc đời, đã học và hiểu ra được điều gì hết sức quan trọng mà trước kia chàng không hiểu. Tiếng nói của chàng yếu đi, chàng không gào lên như trước nữa. Lời nói của chàng có cái gì mới lạ, cam chịu, thất bại và ủ rũ.
- Tôi còn biết nói gì nữa, thưa quý vị bồi thẩm! Đả đến lúc xét xử tôi tôi cảm thấy bàn tay Chúa đặt lên mình tôi. Thế là xong đời kẻ phóng đăng! Chẳng khác gì xưng tội với Chúa, tôi xin nói với quý vị: "Tôi không có tội làm đổ máu cha tôi!". Lần cuối cùng tôi nhắc lại:" Tôi không giết người". Tôi phóng đãng, những tôi yêu cái thiện. Lúc nào tôi cũng cố gắng sửa chữa, nhưng tôi sống như con thú hoang. Cảm ơn ông biện lý, ông đã nói với tôi nhiều điều mà tôi không biết, nhưng tôi không giết cha tôi, ông biện lý lầm! Cảm ơn ông luật sư, tôi đã khóc khi nghe ông nói, nhưng không phải tôi giết cha, không nên giả định như vậy. Đừng tin các bác sĩ, tôi hoàn toàn tỉnh táo, chỉ có tâm hồn tôi đau đớn. Nếu ân xá cho tôi và tha tôi ra thì tôi sẽ cầu nguyện cho các vị. Tôi sẽ trở nên tốt hơn, tôi hứa như vậy, hứa trước Chúa Trời. Nếu kết án tôi thì tôi sẽ bẻ gấy cây kiếm của tôi trên đầu và hôn mảnh kiếm gẫy! Nhưng hãy dung thứ cho tôi, đừng làm tôi mất Chúa Trời của tôi, tôi biết mình; tôi sẽ kháng cáo. Lòng tôi đau đớn, thưa quý vị bồi thẩm… hãy tha thứ cho tôi!
Chàng hầu như ngã ngồi xuống ghế, tiếng nói của chàng tắc nghẹn, câu cuối cùng chàng phải khó nhọc mới thốt lên được.
Rồi toà bắt đầu đạt câu hỏi và xin các bên kết luận. Tôi sẽ không miêu tả chi tiết. Cuối cùng các bồi thẩm đứng lên, lui vào nghị án. Chánh án rất mệt nói, vì thế ông căn dặn rất yếu ớt: "Xin các vị hãy vô tư, đừng để lời lẽ hùng biện của luật sư ảnh hưởng đến mình, nhưng hãy cân nhắc, hãy nhớ rằng quý vị gánh một trách nhiệm vĩ đại" v.v… và v.v… Các bồi thẩm lui vào, phiên toà tạm nghỉ. Có thể đứng lên, đi lại, trao đổi những ấn tượng đã tích luỹ, ăn tại quán ăn nguội. Muộn lắm rồi, đã ngót một giờ sáng, nhưng không ai ra về. Tất cả đều rất căng thẳng và nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi. Tất cả đều chờ đợi, im lặng đi, tuy rằng không phải mọi người đều như thế. Các bà sốt ruột điên lên, nhưng trong lòng thì bình tĩnh: "Tha bổng là cái chắc". Tất cả bọn họ đều chuẩn bị đón phút hoan hỉ chung. Tôi thừa nhận rằng cánh đàn ông trong phòng có rất nhiều người tin chắc rằng thế nào cũng tráng án. Một số người vui sướng, một số kẻ chau mày, một số khác ủ ê: họ không muốn tha bổng! Bản thân Fetiukovich tin chắc ông thành công. Người ta vây quanh ông, ông tiếp nhận lời chúc mừng, người ta xun xoe với ông.
- Có những sợi dây vô hình nối liền luật sư với bồi thẩm. - ông nói trong một nhóm người, như người ta thuật lại sau này. - Hai bên ràng buộc với nhau và tôi linh cảm thấy điều ấy ngay trong lúc nói. Ta cảm thấy nhưng sợi dây liên ệể ấy, chúng tồn tại Chúng ta sẽ được, cứ yên tâm.
- Bây giờ những ông nông dân của chúng ta sẽ nói gì? - Một người cau có thốt lên, đấy là một địa chủ to béo, mặt rỗ ở gần thành phố, tới gần một nhóm người đang nói chuyện.
- Đấy không phải chỉ toàn nông dân, còn bốn viên chức nữa.
- Phải, còn viên chức nữa. - Một uỷ viên hội đồng Zemxtvô tới gần, nói.
- Thế ông có biết Nazarev Prokhor Ivanovich không, ông thương gia đeo huy chương ấy mà, bồi thẩm đấy.
- Sao?
- Thông minh lắm đấy.
- Thế mà cứ im lặng suốt.
- Im lặng càng hay thôi. Ông luật sư Peterburg kia không dạy được ông ta đâu, chính ông ta sẽ dạy cho cả Peterburg cho mà xem. Mười hai người con, gớm không!
- Xin hỏi, chẳng lẽ lại không tha bổng ư? - Một trong những viên chức trẻ lớn tiếng nói trong một nhóm khác.
- Chắc chắn là tha bổng. - Một tiếng nói kiên quyết.
- Không tha bổng thì thật xấu hổ, nhục nhã! Gã viên chức kêu lên. - Chodù anh ta có giết đi nữa, những người cha như thế nào mới được chứ! Với lại anh ta trong trạng lái cuồng loạn như vậy, thật ra anh ta có thể chỉ vung cái chày, thế là ông ta ngã liền… Tệ cái là người ta lại lôi thằng hầu vào đây. Quả là câu chuyện buồn cười. Tôi mà là luật sư thì tôi nói thẳng: anh ta giết, nhưng không có tội, thôi mặc xác các vị.
- Thì chính ông ấy nói như thế, chỉ không có mặc xác các vị thôi.
- Không, Mikhail Xemenich, ông ta gần như nói thế. - tiếng người thứ ba phụ hoạ.
- Này các vị ạ, vào tuần ân chay lớn, ở vùng chúng tôi, người ta đã tha bổng một nữ diễn viên đã cắt cố vợ chính thức của người tình cô ta. Nhưng chưa cắt đứt hẳn.
- Đằng nào cũng thế thôi, cũng thế thôi, đã bắt đầu cắt.
- Ông ta nói về con cái như thế nào? Tuyệt quá.
- Tuyệt.
- Còn vẻ sự thần bí nữa, về sự thần bí nữa, sao hả?
- Thôi không nói về chuyện thần bí nữa. - Một người nào nữa kêu lên. - Hãy xem Ippolit ấy, số phận ông ta từ hôm nay ra sao!
- Ngày mai bà vợ sẽ móc mắt ông ta ra về chuyện Mitia.
- Bà ta có đây không?
- Có đây để làm gì? Bà ta mà có đây thì bà ta móc mắt luôn. Bà ta ngồi nhà, đau răng. Hê-hê-hê!
- Hê-hê-hê!
Trong nhóm thứ ba:
- Nhưng có lẽ Mitia sẽ được tha bổng.
- Thể thì gay, ngày mai anh ta sẽ phá tan tành quán "thủ đô", sẽ say sưa mười ngày liền.
- Đúng thật là con quỷ, không thể thiếu quý được, nó còn ở đâu, nếu không phải ở đây.
- Thưa quý vị, cứ cho là hùng biện đi. Nhưng không thể đập bể đầu cha mà không bị trừng phạt. Nếu không thì chúng ta sẽ đi đến đâu?
- Cỗ xe, cỗ xe, các vị nhớ chứ?
- Phải, người ta biến cỗ xe tải thành xe trận.
- Ngày mai người ta lại biến xe trận thành xe tải, "tuỳ theo sự cần thiết, tất cả là tuỳ sự cần thiết".
- Người ta trở nên láu cá. Ở nước Nga chúng ta có sự thật không, thưa quý vị, có hay không?
Chuông lại rung. Các hội thẩm bàn bạc đúng một giờ, không hơn, không kém. Im lặng như tờ, chỉ có công chúng lại ngồi xuống. Tôi nhớ, các bồi thẩm vào phòng. Rốt cuộc đã kết thúc! Tôi sẽ không nêu câu hỏi từng điểm một, vả lại tôi cũng quên mất rồi. Tôi chỉ nhớ câu trả lời thứ nhất và câu hỏi chính thức của chánh án là "có giết người với mục đích cố ý cướp của không?" (văn bản tôi không nhớ). Tất cả lặng đi. Người đứng đầu đoàn bồi thẩm, chính là ông viên chức trẻ nhất, lớn tiếng tuyên bố rành rọt trong bầu không khí yên lặng như tờ:
- Có, có tội!
Tiếp đó, về tất cả mọi điểm đều như vậy: có tội, không mảy may giảm nhẹ! Thật không ai ngờ, ít ra hầu hết mọi người đều tin là sẽ được giảm nhẹ. Trong phòng vẫn im ắng như tờ, đúng là mọi người đều sững sờ, cả những người khát khao trừng phạt, cả những người khát khao tha bổng. Nhưng đấy chỉ là những phút đầu. Rồi đến sự hỗn loạn khủng khiếp. Trong nam giới nhiều người hể hả. Một số người thậm chí xoa tay, không che giấu sự vui sướng. Những người bất bình dù có vẻ chán nản, nhún vai, thì thầm, nhưng dường như vẫn chưa hiểu. Nhưng lạy Chúa tôi, chuyện gì xảy ra với các bà của chúng ta! Tôi nghĩ rằng họ nổi loạn. Thoạt đầu họ dường như không tin tai mình, bỗng nhiên, có những tiếng kêu vang khắp phòng: "Thế là thế nào? Còn chuyện gì nữa thế này?". Họ bật dậy. Chắc họ tưởng lúc này vẫn có thể thay đổi và làm lại tất cả. Lúc ấy Mitia đứng phắt dậy và gào thét bằng giọng xé lòng xé ruột, giang hai tay về phía trước.
- Thề có Chúa và toà phán xét cuối cùng của Chúa, tôi không làm đổ máu cha tôi! Katia, tôi tha thứ cho cô! Hỡi các em và bạn bè, hãy thương người phụ nữ kia!
Chàng không nói hết đã khóc ầm lên, khóc ghê gớm, giọng không còn là giọng của mình nữa, mà là giọng mới mẻ, bất ngờ, chỉ có Chúa biết được tại sao chàng có cái giọng như thế. Trên lan can ở phía trên, tận cuối phòng vang lên tiếng rú thất thanh của phụ nữ: đấy là Grusenka. Nàng đã cầu van ai đó và được vào phòng xử từ trước cuộc tranh cãi tại toà. Người ta đưa Mitia ra.
Việc tuyên án để sang ngày mai. Cả phòng đứng dậy trong sự hỗn độn, nhưng tôi không chờ và không nghe nữa. Tôi chỉ nhớ mấy câu khi đã ở bậc thèm lồi ra.
- Hai mươi năm hầm mỏ.
- Không ít hơn đâu.
- Phải, cánh mugich của chúng ta đã tự bảo vệ mình.
- Và đã kết liễu đời Mitenka của chúng ta!