Để tạo được ảnh hưởng tích cực nhất khi nói với ai đó rằng ta tin tưởng họ, trước hết bản thân ta phải là người đáng tin. Sự tín nhiệm có thể nhanh chóng bị đổ vỡ khi bạn không thực hiện đúng lời hứa. Lòng tin một khi đã mất thì rất khó lấy lại. Điều này đặc biệt đúng với trẻ nhỏ. Nếu bạn hứa sẽ làm điều gì đó cho trẻ, hãy chắc chắn rằng bạn sẽ thực hiện. Đó là cách xây dựng niềm tin nơi con trẻ. Nếu bạn không thể thực hiện điều bạn đã nói, hãy trung thực nói với chúng để chúng không nghĩ sai về bạn. Cho dù việc nói ra sự thật có đau đớn đến mấy thì chúng ta cũng vẫn phải thành thật.
Một người bạn kể cho tôi nghe về “Huân chương Tín nhiệm” của gia đình anh. Khi những đứa con của anh đến tuổi 21, chúng có đủ tư cách nhận huân chương này. Để có được huân chương, chúng cần xây dựng sự tín nhiệm trong gia đình và cộng đồng. Chúng phải lấy được lòng tin của cha mẹ bằng lối sống có quy củ, đi theo khuôn khổ các giá trị sống tốt đẹp và tránh xa những rắc rối. Bên cạnh đó, bản thân bậc làm cha
làm mẹ cũng phải là tấm gương cho các con. Khi các thành viên trong gia đình quây quần lại bên nhau vào kỳ sinh nhật lần thứ 21 của người con nào đó, họ trao tặng “Huân chương Tín nhiệm” và tổ chức tiệc mừng vì thành tích này. Tôi nghĩ đây là một sáng kiến hay để thể hiện việc các thành viên gia đình có thể ủng hộ nhau bằng sự tin cậy và để đề cao giá trị của sự tin tưởng trong mối quan hệ.
Sự tiến bộ của xã hội phụ thuộc vào việc chúng ta tin rằng mỗi người sẽ làm tốt phần việc của mình, mọi người thành thật với nhau và biết giữ lời hứa. Nhiều người được giao phó những trọng trách lớn lao là nhờ vào sự tín nhiệm. Hầu hết những hoạt động trong cuộc sống – như lái xe, làm việc, mua sắm, giao dịch ngân hàng, hôn nhân, mối quan hệ gia đình, mối quan hệ với chòm xóm láng giềng, – đều được dựa trên sự tin cậy (ở mức độ khác nhau). Thật sự chẳng ai muốn giao thiệp với người không đáng tin. Và chắc chắn ta sẽ không sẵn lòng “đầu quân” cho người lãnh đạo kém tin cậy.
Tin cậy là một phẩm chất quan trọng trong lãnh đạo. Để trở thành một nhà lãnh đạo giỏi, bạn phải là người đáng tin cậy. Vai trò lãnh đạo cần bắt đầu trước tiên từ gia đình, nơi đòi hỏi thành viên đó phải là người đáng tin và mẫu mực. Trong gia đình, chính cha mẹ nắm giữ vai trò “đầu tàu”. Con cái cần biết chúng có thể trông cậy ở ta – những điều ta nói là đúng, và cuộc sống của ta đang đi đúng đường. Còn trong công việc, ta cần tin tưởng sếp của mình đang điều hành công ty một cách có đạo đức, hoạt động kinh doanh lành mạnh và đối xử công bằng với từng nhân viên.
Khi bạn đáng tin cậy, mọi người sẽ muốn được giống như bạn, muốn kết bạn, đồng hành cùng bạn, muốn cộng tác với bạn. Khi chọn đối tác hay cộng sự, đáng tin cậy cũng là đức tính ưu tiên hàng đầu.
Tôi đã xây dựng tất cả các mối quan hệ của mình dựa vào lòng tin cậy. Mọi công trình xây dựng ở Amway – từ nhà máy sản xuất quy mô nhỏ đầu tiên cho đến khu phức hợp các nhà máy lớn, tòa nhà văn phòng làm việc – đã ra đời chỉ bằng một cái bắt tay.
Khách sạn Amway Grand Plaza được xây dựng dựa trên một cái bắt tay, chúng tôi chẳng ký kết bất kỳ bản hợp đồng nào. Dan Vos, nhà thầu của chúng tôi vào những ngày đầu, đưa cho Jay và tôi bản kế hoạch với các khoản chi phí ước lượng, rồi chúng tôi đồng ý: “Được rồi, hãy làm như vậy”. Khi công trình hoàn thành, Dan tính tổng chi phí và bảo: “Đây là chi phí, còn đây là mười phần trăm của tôi”. Anh ấy chỉ lấy số tiền thù lao là mười phần trăm tổng chi phí. Dự án xây dựng chỉ mới là một tòa nhà nhỏ thôi, vì thế không có nhiều mạo hiểm. Nhưng Dan đã thể hiện anh là một người đáng tin, và chúng tôi tiếp tục hợp tác cũng với thỏa thuận như vậy trong những công trình lớn khác.
Thật không may là không phải ai cũng như Dan. Chúng ta luôn phải đối phó với những người lươn lẹo, “nói một đằng, làm một nẻo”, cố luồn lách để trục lợi cho bản thân. Vì những cá nhân này mà chúng ta trở nên ngờ vực hơn với những người lạ. Song may mắn là guồng máy xã hội vẫn tiếp tục vận hành bởi hầu hết mọi người đều muốn trở thành người đáng tin cậy.
Trong quan hệ cộng tác làm ăn giữa Jay và tôi, niềm tin thể hiện ở chỗ mỗi người có thể tự ra quyết định, chi tiêu bất cứ khoản nào, và người còn lại sẽ luôn chấp nhận. Jay thường nói: “Ồ, nếu Rich đã ra quyết định rồi, với tôi không có vấn đề gì nữa”, còn tôi thì nói: “Được rồi, mọi chuyện vậy là ổn. Cứ tiến hành theo bất cứ điều gì anh Jay bảo. Nếu chỉ có mình anh ấy ở đây và tôi vắng mặt, vậy thì anh ấy sẽ là người quyết định”.
Sự tín nhiệm lớn dần theo trải nghiệm sống. Niềm tin của tôi ở Jay được hình thành ngay từ lúc bắt đầu tình bạn giữa chúng tôi. Chúng tôi đã trao đổi về ý tưởng cùng nhau kinh doanh khi còn học phổ thông. Vậy, chúng tôi sẽ kinh doanh cái gì đây? Trên thực tế, khi Jay bắt đầu công việc kinh doanh trong lĩnh vực hàng không thì tôi vẫn đang trong quân ngũ, công tác ở nước ngoài ngay sau Thế chiến thứ II. Jay về nước sớm hơn tôi và lúc đó đang loay hoay tìm cách mở trường dạy lái máy bay, vì chúng tôi tin rằng ngành hàng không sẽ phát triển mạnh mẽ sau chiến tranh. Với quá nhiều máy bay và phi công phục vụ trong cuộc chiến, chúng tôi hình dung ra viễn cảnh mỗi gia đình sẽ có một chiếc máy bay riêng ở ngay sân sau nhà mình. Điều đó không bao giờ xảy ra, nhưng ngành công nghiệp hàng không vẫn phát triển lớn mạnh.
Tôi vẫn đang ở trên quần đảo Mariana(12) khi Jay gởi cho tôi lá thư bảo rằng có người dự định xây dựng một sân bay mới ở phía bắc thành phố, trong một cộng đồng nhỏ. Người chủ sân bay đang thu hút các nhà đầu tư để đưa sân bay vào hoạt động, dạy lái máy bay và cung cấp những dịch vụ bay khác. Vì thế tôi nhờ cha tôi đưa Jay 700 đô-la, đó là toàn bộ số tiền tôi tích cóp được từ khoản lương 60 đô-la hàng tháng khi phục vụ trong Lực lượng Không quân. Việc giao hết số tiền tiết kiệm của mình mà không thắc mắc gì đã nói hộ tôi rằng: “Tôi tin cậy anh, Jay ạ”.
Sự tin tưởng là yếu tố vô cùng quan trọng trong tình bạn, nhưng bên cạnh đó mọi người trong cộng đồng cũng cần tạo lòng tin cho nhau. Nếu không tin cậy nhau, doanh nghiệp khó có thể hoạt động bởi vì các hợp đồng sẽ chẳng có tính ràng buộc nào cả. Giao thông bị đình trệ vì sự hồ nghi liệu những tài xế khác có tuân thủ luật lệ hay không. Cha mẹ không cho con cái đến trường nếu không thoát khỏi nỗi nghi ngờ về giáo viên của chúng. Bánh xe bật ra và đoàn tàu không thể chạy đúng giờ trong bất kỳ tổ chức nào, xã hội nào hay mối quan hệ nào không có sự tin tưởng – dù đó là mối
quan hệ giữa các cặp vợ chồng, trong nội bộ một tổ chức, hay ở trường học. Nếu bạn không thể tin tưởng người giáo viên trong việc truyền thụ kiến thức hay nghi ngờ việc cho điểm là không công bằng nghĩa là niềm tin đã bị phá vỡ. Nếu chúng ta không thể tin tưởng nhà cầm quyền hoặc những người mang bên mình trách nhiệm to lớn – từ các nhân viên cảnh sát đến các thành viên chính phủ -, chúng ta sẽ đánh mất sự gắn kết trong xã hội.
Doanh nghiệp, xã hội và thế giới vận hành dựa trên lòng tin cậy. Khi các quốc gia thất bại trong việc xây dựng mối quan hệ song phương hay đa phương, thì rào cản thường gặp là do thiếu tin tưởng.
Do phải gánh chịu hậu quả từ những lời quảng cáo sai sự thật, những lời hứa “gió bay” hoặc những người không đáng tin cậy nên chúng ta luôn giữ thế phòng thủ nghi ngờ. Vì thế ta đã bổ sung thêm những lời thề thốt hay hành động nhằm làm cho mọi người biết là ta trung thực. Nhưng có cần phải làm như thế không? Trong một xã hội tràn đầy sự tin tưởng, chỉ riêng lời nói thôi cũng đã đủ “trọng lượng” rồi.
Lãnh đạo một tập đoàn toàn cầu với hàng triệu nhà phân phối, tôi phải khắc ghi một điều rằng hầu hết mọi người đều đáng tin và tôi cần đặt niềm tin nơi họ. Tôi trông cậy vào những con người xa lạ ở cách xa nửa vòng trái đất. Chúng tôi đóng gói một kiện hàng vận chuyển sản phẩm Amway được sản xuất tại các nhà máy ở Ada, bang Michigan; đặt kiện hàng lên xe tải hay tàu lửa để chuyển đến Bờ Tây nước Mỹ; rồi chúng sẽ được tàu đưa sang Tokyo, Nhật Bản. Từ đó, hàng hóa lại được phân phối đi khắp châu Á, hay một số sản phẩm có thể được chuyển tiếp sang những chiếc tàu lớn khác đi đến thành phố Sydney, nước Úc. Rồi sản phẩm được gởi đến các nhà phân phối khắp nước Úc. Chắc chắn tôi sẽ “ăn không ngon, ngủ không yên” nếu không tin tưởng vào những người cam đoan rằng tất cả sản phẩm được chuyển đến đúng người và đúng hạn.
Người biết giữ đúng lời hứa là người đáng tín nhiệm. Từ rất sớm, tôi đã học được bài học là sự thành công trong kinh doanh phụ thuộc nhiều vào nguyên tắc đơn giản ấy. Sản phẩm đầu tiên của Amway là L.O.C (Liquid Organic Cleaner – nước tẩy rửa hữu cơ), được sản xuất bởi một nhà sản xuất “non” kinh nghiệm ở thành phố Detroit. Đó là công ty đầu tiên mà chúng tôi hợp tác và cách làm việc của người chủ đã thể hiện anh là một người hoàn toàn không đáng tin. Anh ta không thể sản xuất đồng nhất một mẫu sản phẩm. Loạt sản phẩm đầu tiên anh bán cho chúng tôi có nắp vặn màu đỏ, nhưng đợt đặt hàng sau là những cái nắp màu vàng, rồi lần tiếp đó nữa có nắp màu xanh. Thỉnh thoảng dung dịch tẩy rửa trong suốt, không màu, vài lần khác thì nó có màu vàng. Bản thân anh còn đang mắc nợ trong những vụ làm ăn trước đó nên toàn
bộ số tiền chúng tôi trả cho anh đều được dùng để thanh toán các khoản nợ cũ; vì vậy mà anh không còn tiền để mua thêm nguyên liệu sản xuất.
Đôi khi, anh mua lại những chai đựng từ nhà cung cấp khác – còn nguyên nhãn mác của sản phẩm khác – rồi dán chồng nhãn hiệu của chúng tôi lên. Do anh thiếu uy tín như vậy nên chúng tôi buộc phải tìm một nhà cung cấp khác đảm bảo có thể sản xuất đồng nhất một loại sản phẩm. Nhưng nhà cung cấp đầu tiên lên án rằng chúng tôi đã đánh cắp công thức của anh ta và yêu cầu được bồi thường 250.000 đô-la. Jay và tôi đã phá lên cười vì nghĩ anh ta cho rằng công ty nhỏ bé của chúng tôi đáng giá đến mức đó! Qua sự việc này, chúng tôi đã học được vài bài học quan trọng. Chúng tôi cần những người hợp tác đáng tin cậy, có thể làm ra sản phẩm với chất lượng đồng nhất và giao hàng đúng hạn. Sản phẩm không thể tự rao bán chúng, cho nên công việc kinh doanh của chúng tôi “ăn nên làm ra” là dựa trên các mối quan hệ đã được xây dựng bấy lâu nay và lòng tin của khách hàng. Amway ngày nay sản xuất hàng trăm sản phẩm, song chúng tôi vẫn luôn luôn kiểm soát chặt chẽ chất lượng đầu ra không chỉ để có thể bán hết hàng, mà còn đảm bảo khách hàng sẽ hài lòng với hàng hóa của chúng tôi. Người tiêu dùng có thói quen là khi sử dụng sản phẩm hay dịch vụ tốt, họ thường giới thiệu cho người thân, bạn bè và những người xung quanh. Áp dụng theo phương thức kinh doanh đặc biệt này, tất cả sản phẩm của Amway được bán cho những người quen biết. Họ mua hàng từ những người mà họ có thể tin tưởng.
Lòng tin cậy giữa con người với nhau được xây dựng dựa trên “Quy tắc Vàng”: Người khác sẽ đối xử với ta theo cách mà ta đã đối xử với họ. Tôi tự hào rằng kế hoạch kinh doanh của chúng tôi chưa bao giờ bị đình trệ. Suốt 50 năm qua, các thành viên trong mạng lưới kinh doanh của Amway đã được tưởng thưởng xứng đáng căn cứ vào doanh số bán hàng của họ và doanh số bán sản phẩm của những người được họ bảo trợ. Nếu người nào đó bảo trợ cho một người mới trở thành một thành viên trong mạng lưới kinh doanh của Amway, người đó sẽ duy trì vai trò là người đỡ đầu, hay người bảo trợ. Đó cũng là biểu hiện của sự tin cậy, là trách nhiệm của người bảo trợ. Thậm chí sau khi người bảo trợ qua đời, chúng tôi vẫn tiếp tục trả cho con cháu họ khoản lợi tức mà người thân của họ đã tạo ra từ công việc kinh doanh cùng công ty Amway.
Lời khẳng định “Tôi tín nhiệm bạn” thể hiện thái độ tôn trọng danh dự, giá trị của người đối diện – “Tôi tin bạn sẽ hoàn thành công việc này ngay cả khi tôi không có mặt ở đây”, “Tôi biết bạn có tinh thần trách nhiệm cao”, “Chắc chắn bạn sẽ đến gặp tôi như đã hứa”, “Tôi tin bạn sẽ hoàn trả khoản vay đó”, “Tôi tin tưởng khi giao chìa khóa xe cho bạn”…
Để tạo được ảnh hưởng tích cực nhất khi nói với ai đó rằng ta tin tưởng họ, trước hết bản thân ta phải là người đáng tin. Sự tín nhiệm có thể nhanh chóng bị đổ vỡ khi bạn không thực hiện đúng lời hứa. Lòng tin một khi đã mất thì rất khó lấy lại. Điều này đặc biệt đúng với trẻ nhỏ. Nếu bạn hứa sẽ làm điều gì đó cho trẻ, hãy chắc chắn rằng bạn sẽ thực hiện. Đó là cách xây dựng niềm tin nơi con trẻ. Nếu bạn không thể thực hiện điều bạn đã nói, hãy trung thực nói với chúng để chúng không nghĩ sai về bạn. Cho dù việc nói ra sự thật có đau đớn đến mấy thì chúng ta cũng vẫn phải thành thật.
Hồi còn bé, mỗi lần tôi hỏi xin cái gì, cha mẹ tôi thường bảo: “Con biết là nhà mình không thể mua được món hàng đó mà”. Đó là một câu trả lời thành thật và dễ dàng. Sự chân thật rất quan trọng, nó giúp người khác tin tưởng những gì ta nói sau này. Ngoài ra, ta cũng cần suy nghĩ kỹ trước khi hứa hẹn điều gì.
Đôi khi, đối tác làm ăn đã rắp tâm lừa gạt bạn, họ không cung cấp đầy đủ thông tin lúc chào hàng và bắt đầu làm việc cẩu thả ngay khi “câu” được một khách hàng như bạn thì họ đã phản bội lòng tin của bạn. Tôi từng lái thuyền rất nhiều lần trong cuộc đời, nên có thể so sánh mối nguy hiểm của việc mất đi sự tín nhiệm trong xã hội với việc mất lòng tin khi đang ở trên thuyền. Lái thuyền buồm là bộ môn thể thao mạo hiểm đòi hỏi tinh thần đồng đội cao. Một chiếc thuyền buồm lớn có nhiều bộ phận chuyển động và rất nhiều bộ phận trong số đó có thể gặp trục trặc và gây thương tích cho con người khi có gió to.
Mới đây, tôi có nói chuyện với một thanh niên từng tham gia cuộc đua cùng chúng tôi. Nhiệm vụ của cậu là phải luôn chuẩn bị tinh thần leo lên cột buồm cao để gỡ rối mấy sợi dây kéo buồm hoặc chỉnh lại cánh buồm bị kẹt. Cậu phải đối mặt với viễn cảnh sợi dây mà mình đang nắm có thể đột nhiên kéo bật cậu bay lên đỉnh cột buồm hoặc quật cậu ngã xuống boong tàu. Cậu cũng chia sẻ kinh nghiệm rằng có lần sợi dây nối với đỉnh cột buồm bất ngờ kéo cậu lên đỉnh. Lúc đó chiếc thuyền chao đảo dữ dội trong cơn bão, dưới bầu trời sấm chớp ầm vang. Ở trên đỉnh cột buồm, cậu cố gắng gỡ chiếc buồm bị mắc kẹt, bất chợt cậu mất thế, bị vướng vào sợi dây và treo lơ lửng trên không. Cậu đã kiệt sức vì lạnh. Mỗi lần con thuyền rung lắc, cậu bị đu đưa theo và va người vào cột buồm. Đến khi các thành viên còn lại trong đoàn có thể kéo cậu xuống, người cậu thật sự đã bị bầm dập do va chạm và cậu rơi vào trạng thái bất tỉnh. Với tốc độ khoảng bảy hoặc tám hải lý một giờ, còn mất hàng giờ đồng hồ nữa thuyền mới đến cảng. Đến nơi, họ đưa cậu ấy vào bệnh viện để chữa trị ngay.
Trên “con thuyền đời” cũng vậy, không phải lúc nào cũng “trời yên, biển lặng”. Những hiểm nguy, gian khó, những cơn bão tố, sóng gió cuộc đời có thể xuất hiện vào mọi lúc. Lái thuyền buồm là một công việc mang tính đồng đội, phải có sự tin cậy, phối
hợp hành động giữa người lái thuyền, người thuyền trưởng ra hiệu lệnh, người hoa tiêu và thủy thủ đoàn – những người phụ trách kéo, điều chỉnh các cánh buồm, tháo những sợi dây buồm bị mắc kẹt. Họ phải tin tưởng lẫn nhau để mỗi người làm tốt phần việc của mình, bởi vì chỉ một lỗi nhỏ thôi cũng có thể đánh đắm cả con thuyền. Cho nên trong cuộc sống, ta cần tin cậy những người hiểu biết nhiều hơn ta, tin rằng người khác sẽ chịu trách nhiệm cho phần việc của họ và không làm gì tai hại.
Trong đội bóng Orlando Magic, tính quên mình, gạt qua một bên những toan tính cá nhân là một hình thái biểu hiện khác của sự tin tưởng. Mọi cầu thủ đều muốn nâng cao thành tích của mình và tích cực ghi điểm. Nhưng nếu anh ta không ở thế thuận lợi để ném bóng thẳng vào rổ thì phải chuyền bóng ngay cho đồng đội, mặc dù bản thân thật sự rất muốn tự ghi điểm. Bên cạnh việc chuyền bóng, các cầu thủ cũng phải tỏ ra không vị kỷ bằng cách đứng dàn ra cả hai đầu sân. Bóng rổ thường khiến người chơi đuối sức vì các cầu thủ không ngừng di chuyển trong sân và nhanh chóng chuyển từ tấn công sang phòng thủ hay ngược lại. Cầu thủ cần ứng biến nhanh nhạy để có thể hoán đổi giữa vị trí phòng thủ sang tấn công, nhưng phải tuân thủ kỷ luật, vì dù sao họ vẫn là thành viên trong một đội bóng có sự phân chia rạch ròi vị trí, nhiệm vụ. Đây không phải là màn phô diễn khả năng của cá nhân. Tin tưởng có nghĩa là không ích kỷ – làm điều tốt nhất cho mọi người, dù có khi phải bỏ qua cơ hội tốt của riêng mình.
Sự tin cậy giúp thắt chặt mối quan hệ giữa những con người tương thuộc lẫn nhau. Nó giống như bản hợp đồng không thành văn trong gia đình, trong cuộc sống hôn nhân,
ở nơi làm việc và trong cộng đồng. Tương tự như thủy thủ đoàn hoặc đội bóng rổ, xã hội của chúng ta vận hành dựa vào sự tín nhiệm. Tôi vẫn mong chờ được nói với con cháu mình, với bạn bè hoặc với đối tác kinh doanh rằng “Tôi tín nhiệm bạn”.
Chú thích
(12) Một quần đảo hình vòng cung được tạo thành bởi 15 ngọn núi lửa, ở Tây Bắc Thái Bình Dương. Quần đảo nằm ở phía nam Nhật Bản, phía bắc New Guinea và ở phía đông biển Philippines.